Adopcja, czyli inaczej – przysposobienie
Adopcja (czyli w języku prawnym – przysposobienie) jest aktem, w wyniku którego, między adoptowanym dzieckiem (przysposobionym), a rodzicem (przysposabiającym) lub rodzicami adopcyjnymi (przysposabiającymi), powstaje taki stosunek, jak między rodzicami i dziećmi biologicznymi.
Nadrzędnym celem przysposobienia jest dobro adoptowanego dziecka. Stąd długotrwała i skomplikowana procedura adopcyjna, w której uczestniczy ośrodek adopcyjny i w dalszej części – sąd opiekuńczy. Jej celem jest jak najdokładniejsze zweryfikowanie tego, czy kandydaci na rodziców adopcyjnych spełniają wszystkie niezbędne warunki i posiadają kwalifikacje osobiste (moralne i zdrowotne) uzasadniające przekonanie, że będą należycie wywiązywać się z obowiązków rodzicielskich, zapewniając dziecku stabilność, bezpieczeństwo i miłość, jakiej potrzebuje oraz niezbędne dla prawidłowego rozwoju warunki materialne i mieszkaniowe.
Adoptować można wyłącznie osobę małoletnią, przy czym przesłanka ta będzie spełniona, jeżeli dziecko było niepełnoletnie w dniu złożenia do sądu opiekuńczego wniosku o jego przysposobienie. Sądowe postępowanie o przysposobienie, może zakończyć się w momencie, kiedy osoba adoptowana osiągnie już pełnoletność.
Rodzaje przysposobienia – przysposobienie pełne
Kodeks rodzinny i opiekuńczy, wyodrębnia trzy rodzaje adopcji (przysposobienia).
Przysposobienie pełne – w wyniku którego, pomiędzy rodzicami a adoptowanym dzieckiem, powstaje stosunek analogiczny, jak między rodzicami a dzieckiem biologicznym, z wszelkimi tego konsekwencjami. W wyniku tego rodzaju adopcji, stosunek pokrewieństwa, powstaje również pomiędzy adoptowanym dzieckiem, a krewnymi rodziców adopcyjnych – dziecko nabywa w ten sposób m.in. prawo do dziedziczenia (np. po dziadkach adopcyjnych rodziców) i alimentacji. Ustają natomiast prawa i obowiązki dziecka, wynikające z jego pokrewieństwa z biologicznymi krewnymi, jak również prawa i obowiązki tych krewnych, względem dziecka.
Skutki tego rodzaju adopcji, rozciągają się również na zstępnych adoptowanego dziecka (czyli jego dzieci, wnuki i kolejne pokolenia potomków), którzy również należeć będą do rodziny rodziców adopcyjnych, z wszelkimi wynikającymi z tego – dla nich – prawami i obowiązkami.
Przysposobienie pełne, orzekane jest, jeżeli rodzice biologiczni dziecka, zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej.
W wyjątkowych przypadkach, z ważnych powodów, może ono zostać rozwiązane przez sąd, ale tylko i wyłącznie, jeżeli wskutek tego rozwiązania, nie ucierpi dobro małoletniego dziecka.
Rodzaje przysposobienia – przysposobienie całkowite
Przysposobieniecałkowite (pełne nierozwiązywalne) – jest nierozerwalną odmianą przysposobienia pełnego, która różni się od niego tym, że nie może ono zostać rozwiązane.
Przysposobienie całkowite, orzekane jest, jeżeli biologiczni rodzice dziecka wyrazili, przed sądem opiekuńczym, zgodę na adopcję ich dziecka w przyszłości, nie wskazując konkretnych rodziców adopcyjnych. Dotyczy to również sytuacji, gdy rodzice dziecka są nieznani (np. pozostawili dziecko w „oknie życia”) lub nie żyją i sąd tak postanowi.
Rodzaje przysposobienia – przysposobienie niepełne
Przysposobienieniepełne, w wyniku którego, stosunek pokrewieństwa powstaje wyłącznie pomiędzy rodzicami a adoptowanym dzieckiem, nie „rozciągając” się na sferę krewnych rodziców adopcyjnych (jak to ma miejsce w przypadku adopcji pełnej). W przypadku tego rodzaju przysposobienia, dziecko zachowuje prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa względem jego biologicznych krewnych (m.in. względem rodzeństwa, dziadków oraz wujostwa). Skutki przysposobienia, obejmują natomiast zstępnych adoptowanego dziecka.
Przysposobienie niepełne orzekane jest na żądanie przysposabiających rodziców, jednak w praktyce występuje bardzo rzadko. W okresie małoletności dziecka, na wniosek rodziców adopcyjnych, za zgodą sądu opiekuńczego – przysposobienie to, może zostać przekształcone w przysposobienie pełne.
Może też zostać – na takich samych zasadach jak przysposobienie pełne – rozwiązane, czyli tylko pod warunkiem, że nie ucierpi na tym dobro małoletniego dziecka.
Skutki prawne adopcji
Skutki prawne adopcji (przysposobienia) dziecka, różnią się ze względu na rodzaj przysposobienia, które zostało orzeczone (tzn. czy jest ono pełne, całkowite czy niepełne). Pewne skutki prawne, wystąpią jednak w przypadku wszystkich trzech rodzajów adopcji.
Niezależnie od rodzaju adopcji, w jej wyniku, zawsze:
- Powstanie pomiędzy rodzicami adopcyjnymi, a adoptowanym dzieckiem, stosunek prawny, jak pomiędzy rodzicami i dziećmi biologicznymi.
- Dojdzie do zmiany w personaliach adoptowanego dziecka (w zakresie jego nazwiska i ewentualnie imienia lub imion). Co do zasady – adoptowane dziecko, otrzymuje nazwisko, które noszą lub nosiłyby dzieci zrodzone z adoptującego je małżeństwa, a jeżeli adoptuje je osoba samotna – jej nazwisko. Na żądanie dziecka, za zgodą przysposabiających rodziców (lub rodzica) i sądu opiekuńczego – dziecko może również otrzymać nazwisko złożone z jego dotychczasowego nazwiska i nazwiska rodziców adopcyjnych (lub rodzica adopcyjnego). Na wniosek rodziców (lub rodzica) z kolei – sąd, w orzeczeniu o adopcji, może dokonać również zmiany imienia lub imion dziecka. Jeżeli, w chwili orzekania, dziecko ukończyło już 13 lat – zmiana imienia, może nastąpić tylko za jego zgodą.
- Ustaje dotychczasowa władza rodzicielska biologicznych rodziców, względem adoptowanego dziecka lub odpowiednio – stosunek opieki, którą ktoś nad nim sprawował. Jeżeli jednak dziecko zostało adoptowane przez drugiego z małżonków – pierwszy z małżonków, oczywiście, nie traci nad nim władzy rodzicielskiej, tylko małżonkowie rozpoczynają jej sprawowanie wspólnie.
Kto może zostać rodzicem adopcyjnym (przysposabiającym)?
Rodzicami adopcyjnymi mogą zostać osoby, które posiadają
- pełną zdolność do czynności prawnych (którą posiada każda pełnoletnia i nieubezwłasnowolniona osoba);
- kwalifikacje osobiste, uzasadniające przekonanie, że będą należycie wywiązywać się z obowiązków rodzicielskich – tj. odpowiednie kwalifikacje moralne, zdrowotne i stabilną sytuację materialną;
- opinię kwalifikacyjną wydaną przez ośrodek adopcyjny;
- świadectwo ukończenia szkolenia organizowanego przez ośrodek adopcyjny.
Ponadto, pomiędzy rodzicami, a adoptowanym dzieckiem, powinna istnieć odpowiednia różnica wieku, za którą – w praktyce – uznaje się różnicę oscylującą w granicach od 18 – 40 lat i która pozwoli na stworzenie sytuacji podobnej do relacji wieku w rodzinie naturalnej.
Ośrodki adopcyjne poszukują dla dzieci przede wszystkim pełnych rodzin, w których dzieci, będą wychowywały się zarówno z mamą, jak i z tatą. Przy czym adoptować wspólnie – mogą tylko małżonkowie. Nie wyklucza się jednak całkowicie adopcji przez osoby samotne. W takiej sytuacji, argumentem przemawiającym na korzyść kandydata na rodzica adopcyjnego na pewno będzie wykazanie w procesie adopcyjnym, że będzie on mógł liczyć na wsparcie najbliższej rodziny w procesie wychowania dziecka.
Procedura adopcyjna w kilku krokach
Każda procedura adopcyjna, dzieli się na dwa etapy:
- Prowadzony przez ośrodek adopcyjny i mający na celu m.in. przygotowanie kandydatów na rodziców adopcyjnych do przysposobienia dziecka, ocenę kandydatów i ich dobór do dziecka,
- Stanowiący postępowanie w sprawie o przysposobienie przed sądem opiekuńczym, które zmierza do ostatecznego orzeczenia przez sąd o przysposobieniu dziecka.
Jak zatem – w kilku krokach (a zatem w uproszczony sposób) – przebiega procedura adopcyjna?
- Kandydaci na rodziców adopcyjnych, powinni zwrócić się do wybranego przez siebie (dowolnego) ośrodka adopcyjnego w kraju, składając wymagane (przez dany ośrodek) dokumenty, celem rozpoczęcia procedury ich kwalifikacji do przysposobienia dziecka.
Z pełnym wykazem ośrodków adopcyjnych w Polsce, można zapoznać się na stronie internetowej Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej, pod adresem: https://www.gov.pl/web/rodzina/oooinformacje-ogolne.
- Ośrodek adopcyjny, dokonuje wstępnej oceny dotyczącej kwalifikacji osobistych kandydatów na rodziców adopcyjnych oraz ich motywacji do adopcji.
- W późniejszym czasie, następuje pogłębienie wstępnej oceny, poprzez spotkania indywidualne, diagnozę pedagogiczną i psychologiczną kandydatów oraz wywiad adopcyjny. Treść tego wywiadu określa rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 20.08.2015 r. w sprawie wzoru kwestionariusza wywiadu adopcyjnego oraz wzoru karty dziecka, w tym metryki prowadzenia sprawy (Dz.U. z 2015 r., poz. 1303).
- Kandydaci na rodziców adopcyjnych, odbywają obowiązkowe szkolenie, pomagające im „oswoić” lęki i obawy towarzyszące planom adopcji oraz mające pomóc w kształtowaniu kompetencji rodzicielskich. Z obowiązku odbycia szkolenia zwolnieni są jedynie kandydaci spokrewnieni lub spowinowaceni z dzieckiem, a także osoby, które wcześniej przysposobiły rodzeństwo dziecka oraz osoby sprawujące nad dzieckiem rodzinną pieczę zastępczą.
- Ośrodek adopcyjny przygotowuje ocenę końcową, zawierającą opinię kwalifikacyjną, której celem jest dokładne określenie potencjału kandydatów na rodziców oraz upewnienie się, że stworzą oni dla dziecka bezpieczną i kochającą rodzinę. W ramach powyższej oceny, przeprowadzana jest analiza sytuacji osobistej, zdrowotnej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej kandydatów na rodziców adopcyjnych.
- Następuje okres oczekiwania na dziecko. Rodzice dobierani są do dziecka. Ośrodek adopcyjny przedstawia rodzicom informacje o sytuacji prawnej, rodzinnej zdrowotnej i rozwoju psychoruchowym dziecka.
- Następuje pierwszy kontakt kandydatów na rodziców adopcyjnych z dzieckiem – zwykle na terenie placówki, w której dziecko przebywa.
- Kandydaci na rodziców adopcyjnych, odbywają z dzieckiem szereg spotkań, mających na celu stworzenie więzi z dzieckiem.
- Kandydaci na rodziców adopcyjnych, z pomocą ośrodka adopcyjnego – przygotowują wniosek do sądu opiekuńczego o przysposobienie dziecka.
- Sąd opiekuńczy, może wydać tzw. postanowienie o styczności, określające sposób i okres osobistego kontaktu przyszłych rodziców z dzieckiem. Postanowienie to, zazwyczaj umożliwia kandydatom zabranie dziecka do domu, celem pogłębienia łączącej ich więzi z dzieckiem.
- Ośrodek opiekuńczy, sporządza sprawozdanie o kontaktach kandydatów na rodziców adopcyjnych z dzieckiem z powyższego okresu „preadopcji”, na potrzeby sądu.
- Sąd, po przeprowadzeniu rozprawy, rozstrzyga o adopcji dziecka przez nowych rodziców, zapoznając się uprzednio z opinią kwalifikacyjną wystawioną przez ośrodek adopcyjny.
Warto również nadmienić, że do adopcji dziecka, które ukończyło 13 lat wymagana jest jego zgoda, chyba, że nie jest ono zdolne do jej wyrażenia lub wysłuchanie dziecka przez sąd, byłoby sprzeczne z jego dobrem.
Do przysposobienia dziecka – co do zasady – wymagane jest również uzyskanie zgody jego rodziców, chyba, że zostali oni pozbawieni władzy rodzicielskiej lub są nieznani albo porozumienie się z nimi napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody.
W celu uzyskania większej liczby szczegółów, odnośnie przebiegu procedury adopcyjnej – warto zapoznać się z informatorem wydanym przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, pt. „ADOPCJA drogą do rodzicielstwa”, dostępnym pod adresem: https://www.gov.pl/web/rodzina/oooinformacje-ogolne.
A jak to wygląda w praktyce?
Według danych opublikowanych przez Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej – na terenie województwa mazowieckiego, w 2021 r. – do ośrodków adopcyjnych zostało zgłoszonych 851 dzieci, z czego niestety tylko 363 z nich, zostało zaadoptowanych.1
Dlaczego statystyki adopcji są w Polsce tak niskie?
W tej kwestii, wiele wyjaśnił raport z kontroli NIK w zakresie wykonywania zadań przez ośrodki adopcyjne, która została przeprowadzona w 2018 r.2
Jednym z wniosków wyciągniętych przez NIK w ramach powyższej kontroli, było stwierdzenie, iż – istniejące ramy prawne, są niewystarczające dla zapewnienia spójnego funkcjonowania systemu adopcyjnego w Polsce. Brak jednolitych wymogów i kryteriów stosowanych przez ośrodki adopcyjne, sprawia, że praktyka poszczególnych ośrodków, znacząco się od siebie różni. Wielokrotnie, ośrodki ustalają własne zasady, wykraczające poza uregulowania ustawowe, np. w kwestii dokumentacji wymaganej od kandydatów, uznawalności szkoleń i kryteriów kwalifikacyjnych.
Ponadto, jako barierę utrudniającą adopcję dziecka – ankietowani przez NIK kandydaci na rodziców adopcyjnych, wskazywali – długotrwałość procedury adopcyjnej. Przeciętny czas trwania procesu adopcyjnego, od momentu zarejestrowania kandydata na rodzica, do orzeczenia przez sąd adopcji dziecka, wynosi bowiem aż dwa lata.
Zmiany w przepisach dotyczących procedury adopcyjnej od 1.02.2023!
Jest jednak nadzieja, że sytuacja w zakresie liczby adopcji zakończonych sukcesem, ulegnie poprawie, bowiem od 1.02 2023 roku, czyli – lada moment – wchodzą w życie przepisy zmieniające ustawę o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej3, które doprecyzują zasady prowadzenia procedury adopcyjnej przez ośrodki adopcyjnej:
- Zostaną szczegółowo określone dokumenty, które kandydaci na rodziców adopcyjnych, zobowiązani będą złożyć z wnioskiem o przysposobienie dziecka – nie będzie już miała miejsca praktyka, że każdy ośrodek, może żądać innych dokumentów „z kosmosu”.
- Ośrodek adopcyjny zobowiązany będzie do umożliwienia kandydatom na rodziców adopcyjnych rozpoczęcia szkolenia, w terminie nie dłuższym niż 4 miesiące od dnia złożenia przez nich wniosku o przysposobienie dziecka – nie będzie już wielomiesięcznego oczekiwania na szkolenie i nieskończenie wydłużającego się postępowania adopcyjnego.
Pomimo trudności, jakie można napotkać na drodze do adopcji dziecka – (z całego serca!) zachęcam do otwarcia serc na adopcję i nie zapominania o tym, że to dla każdego dziecka szansa na miłość, poczucie bezpieczeństwa i stabilności, a dla rodziców adopcyjnych – na spełnienie i odnalezienie się w nowej roli. W tym procesie, obie strony, mają szansę na miłość, a że wartość miłości jest nieoceniona i …miłość przezwycięża wszystkie trudności – tak naprawdę, nic więcej nie stoi na przeszkodzie!
Może zainteresować Cię również: Na czym polega ograniczenie praw rodzicielskich – opinia prawnika
1 Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej, Dane statystyczne z pracy ośrodków adopcyjnych za 2021 r., https://mcps.com.pl/piecza-zastepcza/adopcja-osrodki-adopcyjne/dane-statystyczne-z-pracy-osrodkow-adopcyjnych/
2 NIK o wykonywaniu zadań przez ośrodki adopcyjne, 08.2018 r., https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/adopcja-po-polsku.html
3 Ustawa z dnia 7.10.2022 r. o zmianie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz.U. z 2022 r., poz. 2140)
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 25.02.1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 1359)
Ustawa z dnia 9.06.2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (t.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 447)
Ustawa z dnia 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 1805)