To jest wyrób medyczny.
Używaj go zgodnie z instrukcją używania lub etykietą.Program pilotażowy Ministerstwa Zdrowia, dotyczący antykoncepcji awaryjnej już ruszył – od 2 maja 2024 r. apteki chętne do przystąpienia do programu mogą składać odpowiednie wnioski. Docelowo misją Ministerstwa Zdrowia jest poprawa dostępu do antykoncepcji awaryjnej w Polsce i zapewnienie kobietom opieki farmaceuty, który wyjaśni zasady dotyczące bezpiecznego przyjmowania tabletki “dzień po”. Program pilotażowy będzie trwał w obecnej formie do 30 czerwca 2026 r.
Antykoncepcja awaryjna – co zawiera tabletka “dzień po” i jak działa?
Antykoncepcja awaryjna, dostępna od niedawna w niektórych polskich aptekach, nazywana potocznie tabletką “dzień po” ma za zadanie zablokować, bądź przesunąć w czasie wystąpienie owulacji, co zapobiega ciąży.
Substancja zawarta w tabletce “dzień po” dostępnej w naszym kraju to octan uliprystalu – selektywny modulator receptora progesteronowego (SPRM – selective progesterone receptor modulator). Mechanizm działania octanu uliprystalu polega na hamowaniu lub skutecznym opóźnianiu owulacji, dzięki zatrzymaniu wyrzutu hormonu luteinizującego (LH), co w konsekwencji nie prowadzi do zapłodnienia. Octan uliprystalu nie jest środkiem poronnym. Ta metoda antykoncepcji awaryjnej jest bezpieczna dla zdrowia i życia kobiety, musi być jednak stosowana zgodnie z zaleceniami i przeznaczeniem.
Czy antykoncepcja awaryjna jest dostępna bez recepty?
Tabletka antykoncepcyjna “dzień po” nie jest dostępna bez recepty. Wprowadzenie tabletki antykoncepcyjnej dzień po” dostępnej bez recepty możliwe byłoby wyłącznie za pomocą ustawy w procesie legislacyjnym. W tej chwili antykoncepcję awaryjną można nabyć po otrzymaniu recepty od lekarza, bądź w ramach usługi farmaceutycznej, co znaczy, że farmaceuta może wystawić na nią receptę w aptece.
Ministerstwo Zdrowia zapewnia, że celem resortu jest wprowadzenie antykoncepcji awaryjnej bez recepty, dostępnej dla każdej kobiety potrzebującej szybkiej interwencji w przypadku ryzyka nieplanowanej ciąży – jak to ma miejsce w większości państw członkowskich Unii Europejskiej. Status quo jest zaledwie kompromisem wypracowanym przez polityków.
Tabletka “dzień po” – kto, kiedy i gdzie może skorzystać z antykoncepcji awaryjnej?
Warunkiem otrzymania tabletki antykoncepcyjnej jest ukończenie 15 lat najpóźniej w dniu zgłoszenia się nastolatki do apteki, co może zostać zweryfikowane przez farmaceutę – ma on prawo wymagać okazania dokumentu ze zdjęciem. Naczelna Izba Aptekarska wydała jednak komunikat, w którym Naczelna Rada Aptekarska zadecydowała o wydawaniu antykoncepcji awaryjnej pacjentkom w wieku 15-18 lat wyłącznie za zgodą przedstawiciela ustawowego osoby małoletniej.
Pacjentki do ukończenia 16 roku życia muszą więc otrzymać zgodę na wywiad farmaceutyczny i wykupienie tabletki “dzień po” od przedstawiciela ustawowego. Pacjentki pomiędzy 16 a 18 rokiem życia będą potrzebowały podwójnej zgody – w dalszym ciągu konieczna będzie zgoda przedstawiciela ustawowego, a dodatkowo niezbędna będzie zgoda samej pacjentki.
Wykaz aptek biorących udział w programie pilotażowym jest na bieżąco aktualizowany i można znaleźć go na pacjent.gov.pl.
Każda kobieta objęta programem pilotażowym antykoncepcji awaryjnej (będąca w wieku rozrodczym) ma możliwość skorzystania z tabletki z octanem uliprystalu przepisywanej przez farmaceutę nie częściej niż co 30 dni.
Antykoncepcja awaryjna – czego się spodziewać podczas rozmowy z farmaceutą?
W aptece, która przystąpiła do planu pilotażowego, pacjentka zgłasza chęć wykupienia recepty na antykoncepcję awaryjną. Farmaceuta ma obowiązek zaprosić pacjentkę do oddzielnego pomieszczenia, które zapewnia prywatne warunki do rozmowy. Następnie przeprowadza on standardowy wywiad, który weryfikuje zasadność wydania środka antykoncepcyjnego. Informuje także kobietę o sposobie działania produktu i sposobie jego zastosowania. Ponadto kobieta może zostać poinformowana o możliwości stosowania antykoncepcji w trakcie stosunku płciowego. W tym miejscu warto zaznaczyć, że antykoncepcja awaryjna nie jest przeznaczona do częstego stosowania i nie powinna zastępować standardowych metod antykoncepcji. Farmaceuta po przeprowadzeniu wywiadu i – w razie potrzeby – uzyskaniu koniecznej zgody, może wystawić receptę na tabletkę “dzień po”.
W kwestii omawianego programu pilotażowego niezwykle istotne są dwie informacje. Pierwsza z nich dotyczy uświadomienia pacjentek, że udział aptek i farmaceutów w programie pilotażowym jest dobrowolny. Co to oznacza w praktyce? To, że w konkretnej aptece można będzie nabyć tabletkę “dzień po” tylko wówczas, jeśli jej właściciele zgłoszą placówkę do udziału w programie pilotażowym. W efekcie to, czy w danej aptece dostaniemy antykoncepcję awaryjną, czy nie, będzie zależało od decyzji zarządzających nią osób.
Druga informacja, o której warto wiedzieć to taka, że to farmaceuta decyduje o tym, czy wystawi receptę na tabletkę zawierającą octan uliprystalu. Podejmuje on ją na podstawie wywiadu przeprowadzonego z pacjentką.
Antykoncepcja awaryjna – przeciwwskazania
Stosowanie octanu uliprystalu jako formy antykoncepcji awaryjnej jest bezpieczną metodą hamowania owulacji u kobiet. Działania niepożądane mogą wystąpić tak samo, jak w przypadku stosowania innych leków. Jeżeli pacjentka jest uczulona na którykolwiek składnik preparatu, może on powodować działania niepożądane. Aby zminimalizować ryzyko wystąpienia działań niepożądanych, farmaceuta przeprowadza z pacjentką wywiad, w którym zbiera dokładne informacje o możliwości wystąpienia nieodpowiednich reakcji na substancje zawarte w preparacie.
Kiedy nie zaleca się tabletek z octanem uliprystalu?
- Kiedy występuje podejrzenie ciąży – kobiety przypuszczające, że są w ciąży lub świadome tego faktu nie powinny stosować tabletek z octanem uliprystalu.
- Octanu uliprystalu nie zaleca się kobietom cierpiącym na ciężką astmę, leczoną przy pomocy glikokortykosteroidów stosowanych doustnie.
- Octanu uliprystalu nie zaleca się kobietom cierpiącym na ciężkie zaburzenia pracy wątroby. W takim przypadku decyzję o podaniu preparatu może podjąć wyłącznie lekarz.
- Octanu uliprystalu nie zaleca się więc kobietom cierpiącym na dziedziczną nietolerancję galaktozy, całkowitym niedoborem laktazy lub zespołem złego wchłaniania glukozy-galaktozy, ponieważ doustne tabletki awaryjne mogą zawierać laktozę.
- Kiedy występują schorzenia mogące wpłynąć na gorsze wchłanianie, a co za tym idzie – gorsze działanie preparatu, czyli: ostra biegunka, wymioty czy przewlekłe choroby jelit, jak choroba Leśniowskiego-Crohna. Wobec powyższych zażycie antykoncepcji awaryjnej nie jest przeciwwskazaniem, jednak działanie preparatu może nie być w pełni skuteczne ze względu na jego mniejszą wchłanialność.
Korzystanie z antykoncepcji awaryjnej w Polsce – statystyki
Zgodnie ze statystykami prowadzonymi przez Ministerstwo Zdrowia w 2023 roku wystawiono i zrealizowano od 250-300 tysięcy recept na antykoncepcję awaryjną. Wśród tej liczby ogólnej 1937 recept było wystawionych dla osób nieletnich, pomiędzy 15 a 17 rokiem życia.
Z danych Federacji na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny wynika, że rocznie nawet 150 tysięcy polskich kobiet decyduje się na przerwanie ciąży poza oficjalnym systemem. Takie zabiegi zwykle wykonywane są w tzw. podziemiu aborcyjnym, a więc zarówno osoba dokonująca takiego zabiegu jak i osoba pomagająca kobiecie (pośrednik) narażają się na karę pozbawienia wolności do lat trzech niezależnie od tego, że zabieg ten był wykonany zgodnie z wolą pacjentki. Dodatkowo warto wspomnieć o tym, jak ryzykowne jest przeprowadzanie takich zabiegów drogą nieoficjalną. Kobieta narażona jest na szereg powikłań, mogących w sposób znaczący zaważyć na jej zdrowiu.
Tabletka “dzień po” – podsumowanie
Tabletki z octanem uliprystalu są dostępne w większości krajów Europy od 2009 roku, a w 2010 roku uzyskały one pozytywną opinię amerykańskiej Agencji Żywności i Leków (FDA, ang. Food and Drug Administration). Są one dostępne w ponad pięćdziesięciu krajach świata.
W 2015 roku Europejska Agencja Leków (EMA, ang. European Medicines Agency) zatwierdziła octan uliprystalu w dawce 30 mg jako lek OTC (bez recepty, ang. Over The Counter). Do 2017 roku tabletki z octanem uliprystalu były dostępne w tej formie także w Polsce, jednak wprowadzono poprawkę do ustawy Prawo Farmaceutyczne, która ograniczyła możliwość sprzedaży tego leku w aptekach bez recepty – od tego roku można było nabyć go wyłącznie posiadając receptę.
Przez ostatnie 10 lat znacząco wzrastała, a w świetle obecnego prawa stale rośnie rola farmaceutów w świadczenie usług w zakresie zdrowia seksualnego, reprodukcyjnego i intymnego. Farmaceuci wychodzą naprzeciw potrzebom kobiet w społeczeństwie, edukują, uświadamiają, a także, w świetle nowych rozporządzeń, ułatwiają dostęp do antykoncepcji awaryjnej w Polsce.
Czy kompromis wypracowany przez Ministerstwo Zdrowia okaże się sukcesem, czy porażką? Na ten moment nie jesteśmy w stanie tego stwierdzić. Czas pokaże ile aptek przyłączy się do programu pilotażowego, którego koniec zaplanowany jest na 30 czerwca 2026 roku. Pierwsze miarodajne statystyki dostępne będą zapewne dopiero za jakiś czas.
Suplement diety.
Bibliografia:
- O. Sierpniowska, A. Jędra, M. Waszyk-Nowaczyk i inni, Zdrowie reprodukcyjne i opieka farmaceutyczna, Antykoncepcja awaryjna. Wytyczne dla farmaceutów, Zespół do spraw Standaryzacji Opieki Farmaceutycznej Naczelnej Izby Aptekarskiej i Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, wydanie I, 2024 r.
- Serwis Rzeczypospolitej Polskiej, Portal Ministerstwa Zdrowia, Antykoncepcja awaryjna, 30.04.2024 r.
- Serwis Ministerstwa Zdrowia i Narodowego Funduszu Zdrowia, https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/antykoncepcja-awaryjna-w-aptekach