Co to jest astma oskrzelowa?
Astma oskrzelowa (dychawica oskrzelowa) jest jedną z najczęściej występujących przewlekłych chorób układu oddechowego. Rozwija się pod wpływem wielu czynników, tak genetycznych, jak i środowiskowych. U jej podłoża leży przewlekłe zapalenie układu oddechowego, które kolejno powoduje:
- zwiększenie liczby komórek odpornościowych, które uwalniają substancje wywołujące nadmierny skurcz oskrzeli,
- nadmierny skurcz oskrzeli objawia się wystąpieniem duszności, świszczącego oddechu, kaszlu, ucisku w klatce piersiowej, a z biegiem czasu przerostem i pogrubieniem mięśni gładkich,
- nadreaktywne oskrzela stają się wrażliwsze na różnego rodzaju bodźce, pod wpływem których nasilają się objawy astmy.
Oskrzela są częścią układu oddechowego. Znajdują się między tchawicą i oskrzelikami. Wyglądem przypominają odwrócone drzewo. Składają się z licznych rozgałęzień, między którymi zachodzi wymiana gazowa. Oskrzela doprowadzają powietrze do płuc i je stamtąd odprowadzają. Drzewo oskrzelowe wyściela błona śluzowa z nabłonkiem o specjalnej budowie, umożliwiającym przemieszczanie się śluzu. Składa się też z mięśni gładkich, które obkurczając się, wywołują odruch kaszlu. U astmatyków mięśnie gładkie oskrzeli kurczą się nadmiernie, są nadreaktywne. To prowadzi do obturacji (zwężenia oskrzeli) i upośledzenia przepływu powietrza przez drogi oddechowe. W rezultacie pojawiają się świsty, kaszel, napady duszności i inne dolegliwości.
Przeczytaj także: Kaszel u dzieci – rodzaje, przyczyny, leczenie
Jak często występuje astma?
Szacuje się, że choroby alergiczne ma ponad 20% Polaków, a może nawet i więcej, biorąc pod uwagę, że nie każdy alergik jest zdiagnozowany.
Astma jest najczęściej występującą chorobą alergiczną. Dotyczy zwłaszcza dzieci, a konkretniej chłopców w wieku 6-10 lat. Oczywiście astma rozwija się też u dziewczynek, jednak zdecydowanie rzadziej, co widać w raporcie NFZ dotyczącym występowania astmy w Polsce w latach 2013-2019.
Dlaczego najwięcej astmatyków jest wśród uczniów pierwszych klas szkoły podstawowej? W jednej klasie może ich być nawet troje! Może mieć to związek z marszem alergicznym. To wielonarządowa, przewlekła choroba alergiczna, która zaczyna się niemowlęctwie od kolek, w kolejnych latach życia przybiera postać atopowego zapalenia skóry, alergii wziewnych, z czasem doprowadza do rozwoju astmy.
Astma stanowi poważny problem zdrowotny. Najbardziej narażone są na nią dzieci, obciążone genetycznie w kierunku chorób alergicznych i mieszkające w zanieczyszczonych miastach.
Jakie są przyczyny astmy u dzieci?
Główną przyczyną astmy jest przewlekły stan zapalny oraz związane z tym zmiany w budowie i funkcjonalności drzewa oskrzelowego.
Astma u dzieci najczęściej ma podłoże alergiczne i ujawnia się we wczesnym dzieciństwie. Jest to jednak choroba, która może pojawić się na każdym etapie życia.
- Astma o późnym początku, która dotyczy głównie dorosłych, raczej nie wiąże się z alergią. Jej dokładne przyczyny są niejasne, choć uważa się, że może wynikać z procesów immunologicznych wyzwalanych przez zakażenia wirusowe i bakteryjne. Często współwystępuje z otyłością, przewlekłym zapaleniem zatok czy nadwrażliwością na niesteroidowe leki przeciwzapalne.
- Natomiast astma alergiczna (przeważnie wczesnodziecięca) może przebiegać z innymi chorobami alergicznymi, w tym alergicznym nieżytem nosa i atopowym zapaleniem skóry, które w wielu przypadkach występują też u rodziców.
Czy astma jest dziedziczna?
O rozwoju astmy decyduje wiele genów. Jeśli jedno z rodziców jest astmatykiem, ryzyko że będzie nim także dziecko jest trzykrotnie większe niż w rodzinie bez astmy. Jeśli jednak zarówno matka i ojciec mają astmę, ryzyko że odziedziczy ją pociecha zwiększa się sześciokrotnie.
Co ważne, dziedziczy się nie samą chorobę, ale predyspozycje do jej wystąpienia. Przyczyny astmy są wieloczynnikowe i w znacznym stopniu zależne od warunków środowiskowych.
Może się więc okazać, że dziecko, które ma obciążony wywiad rodzinny, ale urodziło się o czasie, drogami natury, było karmione piersią przynajmniej 6. miesięcy i rozwijało się w odpowiednich warunkach, uniknie astmy.
Czy smog powoduje rozwój astmy?
Smog bez wątpienia przyczynia się do rozwoju chorób układu oddechowego, nie tylko astmy, ale też przewlekłej obturacyjnej choroby płuc, a nawet raka. Wpływa na rozwój dziecka już od okresu prenatalnego. Podobnie jak dym tytoniowy zwiększa ryzyko zaburzeń rozwoju płuc, serca, problemów odpornościowych, wcześniactwa, jak również niskiej masy urodzeniowej.
Dowiedz się więcej: Smog uszkadza układ oddechowy, odpornościowy, nerwowy. Jak się przed tym chronić?
To jest wyrób medyczny.
Używaj go zgodnie z instrukcją używania lub etykietą.Co jeszcze przyczynia się do rozwoju astmy u dzieci?
Oprócz predyspozycji genetycznych i narażenia na zanieczyszczenia powietrza, do czynników wyzwalających napady astmy zalicza się m.in.:
- alergeny,
- zakażenia, zwłaszcza wirusowe,
- zmiany pogody,
- silne emocje,
- poród przez cesarskie cięcie,
- wcześniactwo,
- wczesne zakończenie karmienia piersią.
Kiedy można podejrzewać astmę u dziecka?
Astmę podejrzewa się przede wszystkim u dzieci, które są atopowcami, alergikami i mają obciążowy wywiad rodzinny. Konsultacja ze specjalistą jest wskazana zwłaszcza wtedy, gdy zdrowe dziecko podczas zabawy, śmiechu, zaczyna kaszleć, świszczeć, mieć problemy z oddychaniem, a także, gdy podczas infekcji tego typu dolegliwości nie przemijają przez 10 dni.
Czynniki ryzyka wystąpienia astmy u dzieci do 6. roku życia:
- epizody obturacji występują częściej niż 3 razy w roku,
- czas trwania objawów (kaszel, świsty, trudności w oddychaniu) w czasie infekcji jest dłuższy niż 10 dni,
- takie objawy, jak kaszel, świsty, trudności w oddychaniu, pojawiają się czasami między infekcjami, podczas zabawy, śmiechu,
- występuje osobnicze obciążenie alergią (uczulenie, atopowe zapalenie skóry, alergia pokarmowa) lub rodzinne obciążenie astmą.
Jakie są pierwsze objawy astmy u dziecka?
Większość przypadków astmy u dzieci ujawnia się w przeciągu 6. lat życia. Pierwszym objawem astmy może być wyłącznie suchy, męczący kaszel, pojawiający się przeważnie rano i w nocy, a także w trakcie aktywnej zabawy. Zdarza się też, że o chorobie świadczy kilka współistniejących, nawracających objawów: świszczący oddech, napady duszności, głównie wydechowej, którą dziecko może odczuwać, jako ból w klatce piersiowej.
Rodzice powinni zwrócić uwagę, czy te dolegliwości pojawiają się w określonych sytuacjach, co wskazywałoby na reakcje alergiczne. Często astma alergiczna przebiega razem z objawami alergicznego nieżytu nosa, spojówek czy nasileniem atopowego zapalenia skóry. Warto też skonsultować się z lekarzem, jeśli maluch podczas płaczu robi pauzy z powodu duszności, jakby nie mógł złapać tchu.
W przebiegu astmy, pod wpływem pewnych czynników, dochodzi do zaostrzeń objawów. Wyżej opisane dolegliwości mogą rozwijać się gwałtownie, w przeciągu kilku minut lub godzin, albo stopniowo, nawet przez kilka dni.
Jak rozpoznaje się astmę u dzieci?
Jeśli rodzic podejrzewa astmę u dziecka, powinien zasięgnąć porady pediatry. Lekarz może postawić diagnozę na podstawie wywiadu i badania przedmiotowego. Na astmę wskazują objawy, które mają różne nasilenie i czas występowania, nasilają się w nocy lub po przebudzeniu, są powodowane przez alergeny, wysiłek fizyczny, śmiech, zimne powietrze lub inne czynniki.
Wówczas zleca określone, wstępne leczenie, a następnie:
- przy braku poprawy kieruje się dziecko do szpitala, gdzie przeprowadza się rozszerzoną diagnostykę,
- przy poprawie przyjmuje się postawę wyczekującą, a po trzecim epizodzie obturacji oskrzeli, stwierdza się astmę, wdraża leczenie i na tej podstawie ostatecznie potwierdza się lub wyklucza chorobę.
Jakie badania zleca się na astmę u dzieci?
Trzy najważniejsze badania w rozpoznawaniu astmy to spirometria oraz pomiary PEF i FeNo. Dodatkowo niekiedy zleca się RTG płuc, pulsoksymetrię i gazometrię krwi tętniczej, testy na alergię IgE-zależną, a niekiedy także badanie plwociny indukowanej w kierunki eozynofilii.
Spirometria
Spirometria to badanie czynnościowe układu oddechowego, które mierzy objętość i pojemność płuc, a także ocenia szybkość przepływu powietrza.
Spirometrię wykonuje się u dzieci od 5. roku życia. Rozpoznawanie astmy u młodszych pacjentów opiera się na:
- wywiadzie,
- występowaniu więcej niż trzech epizodów obturacji oskrzeli w ciągu roku,
- zaobserwowanej poprawie po wdrożeniu leków rozszerzających oskrzela.
Mimo że spirometria nie jest miarodajna u małych dzieci, należy ją u nich wykonać, gdy skończą 6. rok życia.
Spirometrię wykonuje się na początku leczenia, po 3-6 miesiącach, a następnie 6-12 miesiącach. Zaleca się, aby dzieci z rozpoznaną astmą miały wykonywane to badanie przynajmniej raz w roku.
Pomiary PEF
PEF to badanie szczytowego przepływu wydechowego, które pomaga rozpoznać astmę, a także monitorować jej przebieg i znaleźć czynniki zaostrzające. Pomiar PEF rekomendowany jest głównie u chorych z ciężką astmą.
Pomiar FeNo
Pomiar FeNo określa poziom tlenku azotu w wydychanym powietrzu. To badanie zalecane dzieciom, u których wyniki spirometrii są prawidłowe.
Jakie choroby uwzględnia diagnostyka różnicowa astmy?
Objawy astmy przypominają objawy przewlekłej obturacyjnej choroby płuc, ale nie jest to choroba wieku dziecięcego. U małych pacjentów z podejrzeniem astmy wyklucza się m.in. mukowiscydozę i zakażenia układu oddechowego. Przewlekły napadowy kaszel może wskazywać też na niedokrwistość, zaburzenia pracy serca, a także choroby nowotworowe i obecność ciała obcego.
Kto leczy astmę pulmonolog czy alergolog?
Jeśli objawy astmy występują sporadycznie i nie są nasilone, leczenie może prowadzić pediatra z POZ. Jeśli jednak choroba jest uciążliwa, trudna do rozpoznania i leczenia, konieczne jest wsparcie specjalisty – pulmonologa. Ponieważ jednak astma u dzieci w zdecydowanej większości przypadków ma podłoże alergiczne, wskazana jest też opieka alergologa.
Na czym polega leczenie astmy u dzieci?
Astma jest chorobą przewlekłą, z którą trzeba nauczyć się żyć. Do kontrolowania choroby stosuje się metody farmakologiczne i niefarmakologiczne. Dobór leków na astmę dla dzieci zależy od wieku pacjenta, stopnia nasilenia choroby i dotychczasowej terapii.
Leki pozwalające kontrolować przebieg astmy:
- glikokortykosteroidy wziewne (GSKw),
- leki przeciwleukotrienowe,
- długo działające beta2-mimetyki wziewne (LABA).
Doraźnie stosuje się też leki objawowe:
- szybko działające beta2-mimetyki wziewne (SABA),
- krótko działające wziewne leki przeciwcholinergiczne,
- leki przeciwleukotrienowe.
Leki na astmę podaje się metodą aerozoloterapii. Dzieciom do 5. roku życia zaleca się inhalację z zastosowaniem:
- inhalatora suchego proszku (DPI),
- inhalatora ciśnieniowego z dozownikiem (pMDI) i komorą inhalacyjną (KI).
Alternatywną metodą jest nebulizacja, której jednak nie zaleca się przy ciężkim zaostrzeniu astmy.
W leczeniu astmy u dzieci bardzo ważna jest edukacja. Rodzice małego astmatyka, powinni chronić dziecko przed czynnikami zaostrzającymi przebieg choroby:
- nie narażać go na bierne palenie,
- zmniejszać narażenie na alergeny,
- dbać o komfort psychiczny pociechy (stres emocjonalny utrudnia leczenie astmy).
Ważne jest również, aby dziecko z astmą miało zapewnioną odpowiednią ilość ruchu i zdrowo się odżywiało. Sport i dieta mogą wspomóc leczenie astmy.
Czy dziecko z astmą może uprawiać sport?
Tak. Chociaż wysiłek fizyczny może przyczynić się do wystąpienia objawów astmy, wszystkim, którzy się z nią zmagają, zaleca się aktywność ruchową. Uprawianie sportu niesie szereg korzyści:
- podnosi próg reakcji astmatycznej,
- poprawia wydolność oddechową,
- wzmacnia odporność organizmu.
Dzieciom z astmą zaleca się przede wszystkim zajęcia o umiarkowanej intensywności, w tym pływanie, jazdę na rowerze, grę w tenisa, gimnastykę artystyczną i taniec. Niewskazane są natomiast sporty typowo zimowe: łyżwiarstwo i biegi narciarskie, a także ekstremalne, jak wspinaczka górska czy nurkowanie.
Jaka dieta przy astmie oskrzelowej będzie najlepsza dla dziecka?
W diecie dziecka z astmą ważne miejsce zajmują produkty bogate w kwasy omega-3 i magnez. To przede wszystkim świeże owoce i warzywa, tłuste ryby morskie, kasze, orzechy. Polecane są również fermentowane produkty mleczne, zawierające cenne dla odporności bakterie probiotyczne oraz tzw. naturalne antybiotyki (cebula, czosnek, miód).
Najlepsza dieta przy astmie opiera się na świeżych, sezonowych produktach, co ważne niskoprzetworzonych. Pozwala utrzymać prawidłową masę ciała i dobre samopoczucie. Dania typu instant, fast foody, słodycze, a także czerwone mięso najlepiej ograniczyć do minimum. Jeśli dziecko jest uczulone na jakieś pokarmy, z nich także należy zrezygnować. Niejadkom, które nie przepadają za rybami, zaleca się suplementację kwasów omega-3.
Co robić w razie wystąpienia objawów astmy u dziecka?
Wszystko zależy od nasilenia objawów. Jeśli dziecko zaczyna sporadycznie pokasływać i nie ma duszności, można wykonać mu inhalację (nebulizację). Roztwór soli morskiej z ektoiną nawilży błony śluzowe i poprawi komfort oddychania. W przypadku silniejszych objawów astmy, nebulizacja jest niewskazana.
Podczas ataku astmy u dziecka rodzic powinien przede wszystkim zachować spokój. Stres jest tu szczególnie szkodliwy, bo może nasilić duszność i kaszel. Ważne, aby spróbować uspokoić dziecko, usadzić w wygodnej pozycji (stojącej, siedzącej, ale nie leżącej!) i jak najszybciej podać mu wziewki rozszerzające oskrzela przepisane przez lekarza.
Można też otworzyć okno lub wyprowadzić dziecko na zewnątrz – świeże, chłodne powietrze ułatwia oddychanie. To wskazane zwłaszcza wtedy, gdy duszność pojawiła się po kontakcie z uczulającym dziecko zwierzęciem albo w wyniku biernego palenia. Dym tytoniowy, tak samo jak, alergeny wziewne zalicza się do czynników wywołujących napady astmy. Dlatego trzeba chronić przed nimi dzieci obciążone tą chorobą.
Jeśli mimo podania leków, dziecko wciąż kaszle, nie może złapać tchu, a do tego ma problemy z mówieniem, zawroty głowy, objawy sinicy, trzeba pilnie wezwać pogotowie!
Czy astma u dzieci jest wyleczalna?
Wielu rodziców zastanawia się, czy z astmy się wyrasta. Niestety to choroba przewlekła, więc astmatykiem jest się przez całe życie. Mimo to, dzięki odpowiedniemu leczeniu i profilaktyce, astmę można skutecznie kontrolować i wydłużyć okresy jej remisji. Zdarza się, że choroba wycisza się na wiele lat. Przeważnie występuje to przy astmie wczesnodziecięcej, która zanika, gdy dziecko osiąga wiek szkolny.
Może zainteresować Cię również: Alergia wziewna u dzieci – co uczula najmłodszych i jak temu zaradzić?
Naturalna pomoc w alergicznym zapaleniu spojówek.
Łagodzi objawy skórne alergii
Redukuje stany zapalne dróg oddechowych, chroni i nawilża błonę śluzową dróg oddechowych.
Intensywne nawilżenie suchych i podrażnionych oczu.
Lekko hipertoniczny spray do nosa z ektoiną na alergię
Krem z ektoiną do stosowania już od 1. miesiąca życia.
Standardy rozpoznawania i leczenia astmy Polskiego Towarzystwa Alergologicznego, Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc i Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej (STAN3T), Alergologia Polska – Polish Journal of Allergology 2023; 10, 1: 1–14
A. Książkiewicz i wsp., Astma oskrzelowa – zasady rozpoznawania i leczenia choroby u pacjentów dorosłych i małych dzieci w oparciu o najnowsze wytyczne, Postepy Hig Med Dosw (online), 2020; 74: 283-300, publ. 31.05.2019
Zalecenia dietetyczne w leczeniu astmy i przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP) – Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej (pzh.gov.pl)
Astma a ruch. Czy dziecko z astmą może uprawiać sport? – Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej (pzh.gov.pl)
Astma [w:] Interna Szczeklika. Mały podręcznik 2019/2020, Medycyna praktyczna, Kraków 2019
NFZ o zdrowiu. Astma – ezdrowie.gov.pl