A jak to się ma do dziedziczenia po dziadkach? Wyobraźmy sobie drzewo. Na dwóch gałęziach obok siebie znajdują się rodzice mamy, a na dwóch kolejnych rodzice taty. Każdy rodzic przekazuje dziecku, czyli mamie i tacie, umieszczonych na gałązkach poniżej po 23 chromosomy. Następnie z pakietu chromosomów mamy i taty powstaje zestaw chromosomów dziecka – ono jest jeszcze niżej.
Jeśli spojrzymy na to w ten sposób, wyraźnie widać, że dziecko dziedziczy nie tylko od rodziców, lecz także od dziadków, a nawet jeszcze dalej – pradziadków, prapradziadków itd. Geny nie znikają, ale w różnych kombinacjach przechodzą z pokolenia na pokolenie.
Czy dziedziczenie da się przewidzieć?
To znaczy, że możemy przewidzieć, czy dziecko będzie miało kolor oczu jak babcia albo odwagę jak dziadek? Niestety nie. To, co jeszcze należy dodać do tej już nieco skomplikowanej układanki, to informacja o cechach dominujących i recesywnych.
W dużym uproszczeniu można powiedzieć, że dziecko ma po dwie kopie każdego genu. Jedna kopia pochodzi od matki i jej przodków, druga od ojca i jego przodków. Jeśli jeden gen z pary będzie zawierał cechę dominującą, ta cecha się ujawni, a cecha zależąca od drugiego genu – cecha recesywna – pozostanie w ukryciu.
Kiedy zatem cecha recesywna może się ujawnić? Gdy obie kopie genów zawierają cechę recesywną.
Posłużmy się przykładem – cechą dominującą jest zdolność do zwijania języka w trąbkę. Jeśli chociaż jedno z rodziców przekazało gen odpowiadający za tę cechę swojemu dziecku, będzie potrafiło zwijać język. Cechą recesywną jest brak zdolności do zwijania języka. Jeżeli zatem geny pochodzące od obojga rodziców kodowały cechę recesywną, dziecko nie będzie umiało zwijać języka.
W związku z poziomem skomplikowania procesu dziedziczenia nie da się jednoznacznie przewidzieć, jakie cechy dostaniemy po rodzicach i po dziadkach. Ponadto, cechy recesywne pochodzące od dziadków, które nie ujawniły się u rodziców, mogą się ujawnić u ich dzieci.
Wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego.
Na wzmocnienie odporności. Uzupełnia codzienną dietę w starannie dobrane, naturalne składniki, takie...
Wspiera pamięć i koncentrację, usprawnia procesy uczenia się.
Naturalne składniki wspomagające pracę układu odpornościowego.
Naturalne składniki wspomagające pracę układu odpornościowego.
Pierwszy preparat z fukoidanem, który wspomaga pracę zatok.
Kompleksowe wsparcie prawidłowego rozwoju.
Spray usuwający złogi woskowiny usznej.
W okresie przejściowego osłabienia, do regeneracji po infekcjach.
Woda morska z ektoiną. Ochrona przed wnikaniem wirusów.
Czy dziedziczymy po dziadkach cechy wyglądu?
Czy możemy odziedziczyć po dziadkach konkretne cechy wyglądu? Oczywiście. Zarówno kolor włosów, kształt oczu, wzrost, jak i wygląd uszu, kciuka czy dominującą rękę. To wszystko jest uwarunkowane genetycznie.
Jeżeli rodzice nie mają rudych włosów, ale babcia była ruda, istnieje szansa, że dziecko również będzie rude. Dlaczego? Ponieważ rude włosy są cechą recesywną.
Zatem gdy ktoś mówi, że dziecko jest wysokie po dziadku, to może być prawda.
Dziedziczenie po dziadkach a charakter
Co ciekawe, da się odziedziczyć również cechy charakteru. Różne badania pokazują, że osobowość jest zależna od genów w 40, 50, a nawet w 70 procentach. Tym samym temperament, poczucie humoru, gadatliwość lub nieśmiałość można otrzymać od rodziców i od dziadków. Jednak w przypadku charakteru istotne są także wychowanie i środowisko.
Dziecko, które początkowo było spokojne, z czasem może stać się przebojowe i odwrotnie. Wiele zależy od tego, jakie podejście mają rodzice, dziadkowie, opiekunowie czy nauczyciele oraz jakimi osobami się otacza. Charakter kształtują również doświadczenia. W tym wypadku nie wszystko zależy od genów.
Jakie choroby można odziedziczyć po dziadkach?
A co z chorobami? Nawet podczas wywiadu lekarskiego jesteśmy pytani o schorzenia występujące w najbliższej rodzinie. Ta najbliższa rodzina to rodzice, rodzeństwo i dziadkowie. Dlaczego to istotne? Ponieważ część chorób lub skłonność do nich dziedziczymy po przodkach.
Do chorób dziedzicznych zalicza się m.in.:
- polipowatość jelita grubego,
- androplazję,
- albinizm,
- anemię sierpowatą,
- mukowiscydozę,
- chorobę Huntingtona,
- fenyloketonurię,
- rodzinną hipercholersterolemię.
Jednak zgodnie z tym, co pojawiło się wcześniej, to, że dziadek choruje na fenyloketonurię, nie oznacza, że wnuk również zachoruje.
Jeszcze inną grupą chorób dziedzicznych są choroby wieloczynnikowe, czyli:
- cukrzyca insulinozależna typu I i II,
- choroba Alzheimera,
- niektóre nowotwory, w tym nowotwór piersi, jajnika, prostaty, jelita grubego, żołądka, skóry, płuc, krtani, nerki czy tarczycy.
W przypadku chorób wieloczynnikowych dziedziczy się uwarunkowaną predyspozycję do zachorowania, a nie np. nowotwór. Co to znaczy? U osób będących nosicielami określonej mutacji genetycznej istnieje większe ryzyko zachorowania na daną chorobę, ale nikt nie powie im, że z całą pewnością będą ją mieli. Zazwyczaj do rozwoju schorzenia przyczyniają się liczne czynniki środowiskowe i styl życia, m.in. ekspozycja na substancje toksyczne i promieniowanie ultrafioletowe, brak ruchu, nadużywanie alkoholu, palenie wyrobów tytoniowych czy nieprawidłowa dieta.
Podobnie jest z chorobami psychicznymi. Można odziedziczyć predyspozycję do ich rozwoju, ale nie same choroby.
Jak sprawdzić, czy odziedziczyło się dane geny?
Jeśli chcieć sprawdzić, czy odziedziczyło się predyspozycję do zachorowania na nowotwór, bo ma się obciążenie rodzinne, można wykonać badania genetyczne. Wystarczy próbka krwi albo śliny, z której odczytuje się geny.
Uwaga, nawet pozytywny wynik badania – np. obecność mutacji genu BRCA1 i BRCA2 – nie daje pewności zachorowania na raka piersi. Kobiety mające predyspozycje genetyczne powinny częściej wykonywać badania kontrolne, żeby w razie rozwoju choroby móc jak najszybciej zareagować i zwiększyć swoje szanse na całkowite wyleczenie. Czasami zaleca się im również poszerzenie diagnostyki w kierunku innych nowotworów.
Co poza genetyką? O przekazywaniu pozytywnych i negatywnych zasobów
Przez cały czas skupiamy się na genetyce, bo z tą gałęzią nauki kojarzy się dziedziczenie. Warto jednak pamiętać, że dziedziczenie można rozumieć również jako przekazanie pozytywnych i negatywnych zasobów.
Dziadkowie mogą uczyć wyjątkowej wytrwałości, umiejętności radzenia sobie w różnych sytuacjach, przedsiębiorczości oraz zaradności. Jednocześnie babcie i dziadkowie, którzy mają kontakt z wnukami, są w stanie przekazać im wartości i tradycje rodzinne, które wnuki będą chciały podtrzymywać. Czasami zarażają je także swoimi pasjami.
Jeśli chodzi o negatywne zasoby, najczęściej mówi się o traumach i lękach. Badacze spierają się, czy złe doświadczenia można przekazać genetycznie, niewątpliwie jednak niepokój dotyczący określonych sytuacji przenosi się z dziadków na rodziców i na dzieci. Dorośli ostrzegają je przed tym, czego sami się boją.
Podsumowując, po babciach i dziadkach możemy odziedziczyć cechy wyglądu i charakteru. Zdarza się, że wnuki są bardziej podobne do dziadków niż do rodziców, bo konkretne cechy były recesywne i dzięki kombinacji genów ujawniły się w drugim pokoleniu. Jednocześnie warto pamiętać, że dziedziczy się również niektóre choroby lub skłonność do nich. W tym drugim przypadku istotne jest, aby unikać czynników środowiskowych mogących się przyczynić do rozwoju schorzenia i regularnie wykonywać badania kontrolne. Poza tym dziedziczenie można rozumieć nie tylko jako genetykę, lecz także jako przekazywanie wzorców i zasobów. Jeśli ma się dziadków, warto od nich czerpać jak najwięcej.
Polecane do inhalacji
Zmniejsza suchy, drażniący kaszel, intensywnie nawilża drogi oddechowe.
3% roztwór soli przeznaczony do nebulizacji, w celu poprawienia komfortu oddychania.
Udrażnia i oczyszcza nos z gęstego kataru, łagodzi objawy przeziębienia przebiegającego z mokrym kas...
Redukuje stany zapalne dróg oddechowych, chroni i nawilża błonę śluzową dróg oddechowych.
Ampułki do inhalacji rozrzedzające zalegającą wydzielinę.
Roztwór do inhalacji szczególnie polecany osobom wrażliwym na wyższe stężenie chlorku sodu.
1. Cloninger C. R., Biology of personality dimensions, „Current Opinion in Psychiatry”, 2000, 13(6), s. 611–616.
2. Węgleński P., Genetyka molekularna, Warszawa 2006.
3. Lubiński J., Genetyka kliniczna nowotworów, 2012.
4. Puri B.K., Treasaden I.H., Psychiatria. Podręcznik dla studentów, Wrocław 2014.
5. Janicka-Panek T., Pedagogika babcinego serca, czyli o wspomagającej roli dziadków w procesie wychowania dziecka i młodszego ucznia, „Kultura i wychowanie”, 2022, 1(21).