Alergia pokarmowa a atopowe zapalenie skóry
Choroby atopowe lubią niestety ze sobą współwystępować. Oznacza to, że atopowe zapalenie skóry może współistnieć z alergią pokarmową, alergicznym nieżytem nosa, czy też astmą o podłożu alergicznym. Warto w tym miejscu wyjaśnić sobie czym jest atopia. Mianem atopii nazywamy tendencję do nadmiernej, nieprawidłowej reakcji układu immunologicznego w odpowiedzi na alergeny, które u osób bez atopii nie powodują takiej reakcji.
Czym jest natomiast alergia? Alergia jest ukierunkowana na dany alergen i jest reakcją układu immunologicznego na konkretny czynnik. Do rozwoju alergii konieczne jest uwrażliwienie, czyli kontakt z danym alergenem. Atopia jest wyłącznie predyspozycją genetyczną do rozwoju danego uczulenia, nie jest tożsama pod względem znaczenia z alergią. Atopia jest pojęciem szerszym, jest to swojego rodzaju genetyczna skłonność do alergii, nie jest konieczne do jej zaistnienia uwrażliwienie przez alergen. W atopii czynników uczulających może być wiele i nie zawsze udaje się je zidentyfikować.
Jeżeli u osoby borykającej się z AZS, pomimo dobrze dobranego leczenia nadal dochodzi do częstych zaostrzeń lub gdy mimo leczenia nie uzyskuje on satysfakcjonującej poprawy klinicznej – zdecydowanie warto pomyśleć o diagnostyce alergologicznej – właśnie w kierunku alergii pokarmowej. Mamy do dyspozycji wiele testów alergologicznych, lecz metodą rozstrzygającą i potwierdzającą rozpoznanie jest doustna próba prowokacji danym alergenem, która przeprowadzana jest pod kontrolą lekarską.
U dzieci poniżej 5 roku życia najczęściej diagnozowana jest alergia na:
- białka mleka krowiego,
- jaja,
- pszenicę,
- soję,
- orzeszki ziemne.
Natomiast powyżej 5 roku życia obserwuje się często alergię na:
- orzechy,
- skorupiaki,
- ryby.
U młodzieży z AZS warto pomyśleć o diagnostyce w kierunku alergii pyłkowo-pokarmowej, która najczęściej manifestuje się nieprawidłową reakcją na:
- jabłko,
- seler,
- marchew,
- orzech laskowy.
Alergia pyłkowo-pokarmowa jest rodzajem alergii krzyżowej, która w uproszczeniu polega na wywoływaniu objawów alergii pokarmowej po narażeniu nie na alergen pokarmowy, lecz alergen wziewny – na przykład pyłki brzozy.
Kiedy należy eliminować pokarmy z diety dziecka z atopowym zapaleniem skóry?
Należy podkreślić, że nie powinniśmy eliminować produktów spożywczych “na ślepo”, ponieważ zgodnie z zaleceniami, eliminowanie danego pokarmu powinno być poprzedzone przeprowadzeniem odpowiednich badań alergologicznych, w tym próby prowokacji z użyciem danego alergenu. Eliminowanie produktów w dowolny, niekontrolowany sposób może doprowadzić do niedoborów substancji odżywczych i tym samym na przykład niedożywienia, czy zaburzeń wzrastania. Dietę eliminacyjną należy bowiem wprowadzać pod opieką doświadczonego specjalisty.
Gdy alergia pokarmowa zostanie potwierdzona, warto postarać się zastąpić eliminowany pokarm innym produktem o podobnych właściwościach odżywczych. Mimo wykluczeń dieta dziecka powinna być bowiem odpowiednio zbilansowana, by nie dopuścić do zaburzeń odżywiania i niedoborów składników odżywczych..
Czy produkty eliminujemy na zawsze?
Dzieci mają skłonność do tak zwanego wyrastania z alergii pokarmowej, co jest efektem nabierania tolerancji przez układ immunologiczny na wpływ danego alergenu pokarmowego. Dzięki temu objawy alergii pokarmowej mogą minąć wraz z wiekiem dziecka, a tym samym możliwe staje się wprowadzenie do diety eliminowanego wcześniej pokarmu.
Niektóre źródła naukowe podają potrzebę wykonywania corocznie próby prowokacyjnej, celem oceny zasadności dalszej eliminacji danego alergenu pokarmowego. Zaprzestanie wywoływania objawów klinicznych alergii pokarmowej, w tym objawów skórnych może być podstawą do ponownego włączenia danego pokarmu do diety dziecka.
Karmienie piersią, a alergia pokarmowa przy AZS
Związek atopowego zapalenia skóry i alergii pokarmowej może współistnieć również u dzieci karmionych piersią. Co w tej sytuacji? Jeżeli dziecko poniżej 12 miesiąca życia (czyli niemowlę) jest karmione piersią i ma stwierdzoną alergię na określony pokarm (a najczęściej jest to właśnie białko mleka krowiego), to zgodnie z zaleceniami Europejskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (ESPGHAN) zaleca się dietę eliminującą białko mleka krowiego u matki karmiącej. Należy mieć świadomość, że dieta z wykluczeniem białka mleka krowiego powinna zawierać substytut innego białka, który będzie pełnił funkcje zastępcze. Jeżeli restrykcyjna dieta u matki nie pozwala na opanowanie objawów alergii pokarmowej u dziecka, to konieczne staje się wprowadzenie mleka zawierającego wolne aminokwasy (AAF). Takie mleko nie zawiera w ogóle białka mleka krowiego, tylko wolne aminokwasy, czyli pojedyncze składowe białek.
Co z niemowlętami karmionymi sztucznie? Wytyczne ESPGHAN zalecają w tym przypadku zastąpienie standardowego mleka modyfikowanego preparatem o znacznym stopniu hydrolizy (eHF). Takie preparaty charakteryzują się pofragmentowanymi łańcuchami białkowymi (czyli podzielonymi na mniejsze), co sprawia, że takie cząsteczki są mniej uczulające. Modyfikacja żywienia w tym przypadku powinna trwać co najmniej 6 miesięcy.
Na rynku dostępne są także mleka o częściowym stopniu hydrolizy (pHF), które zalecane są jedynie jako postępowanie profilaktyczne u tych niemowląt karmionych sztucznie, które są w grupie ryzyka alergii pokarmowej na białka mleka krowiego. Tego rodzaju mleka nie mają zastosowania leczniczego przy stwierdzonej alergii pokarmowej.
W odniesieniu do dzieci powyżej 12 miesięcy z alergią na białka mleka krowiego zaleca się dietę eliminacyjną (na bazie produktów stałych i półpłynnych). W tej grupie ze względu na intensywny wzrost bardzo łatwo o zaburzenia wzrastania i niedożywienie.
Wyjątkową sytuacją jest pojawienie się u dziecka karmionego piersią groźnej reakcji anafilaktycznej, która związana jest z konkretnym pokarmem spożytym przez matkę. W tej sytuacji konieczne jest natychmiastowe zaprzestanie karmienia i włączenie mieszanki mlekozastępczej.
Warto podkreślić, że nie ma medycznego uzasadnienia na stosowanie diety eliminacyjnej przez kobiety ciężarne w celu profilaktyki alergii pokarmowych, w tym alergii na białko mleka krowiego u nienarodzonego jeszcze dziecka.
Podsumowując, atopowe zapalenie skóry w wielu przypadkach nie będzie wymagało specjalnej diety eliminacyjnej, jednak przy stwierdzonej alergii na określone pokarmy, wyłączenia dietetyczne zdecydowanie poprawiają przebieg choroby i zmniejszają nasilenie dolegliwości skórnych. Należy podkreślić, że nie powinniśmy jednak sami eliminować wybranych pokarmów z diety, szczególnie u najmłodszych, ponieważ może to skutkować powikłaniami żywieniowymi. Jeżeli podejrzewamy, że u naszego atopika współwystępuje alergia pokarmowa, warto skonsultować się z doświadczonym alergologiem dziecięcym.
Z ektoiną
prosto z natury
Balsam z ektoiną do stosowania już od 1. dnia życia. Dla skóry wrażliwej, suchej i atopowej.
Krem z ektoiną do stosowania już od 1. miesiąca życia.
Idealny sposób na pielęgnacje ust poza domem.
O działaniu nawilżającym i ochronnym
Bibliografia
- R. Nowicki i inni, Atopowe zapalenie skóry. Interdyscyplinarne rekomendacje
diagnostyczno-terapeutyczne Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego, Dermatol Rev/Przegl Dermatol 2019, 106, 354–371,
- L. Rudnicka i inni, Współczesna Dermatologia, PZWL, Warszawa 2022,
- J. L. Bolognia i inni, Fourth Edition Dermatologia, Medipage, Warszawa 2022,
- A. Wiernicka i inni, Alergia pokarmowa – aktualny stan wiedzy, Pediatria po Dyplomie, 2016/03,
- M. Kuchciak-Brancewicz, Atopowe zapalenie skóry u dzieci, Dermatologia po Dyplomie, 2023/06.