Chodzenie na palcach u dzieci – możliwe przyczyny
Kiedy dzieci uczą się chodzić, testują różne sposoby przemieszczania się. Jednym z nich jest właśnie chód na palcach, bez dotykania podłoża piętami. W większości przypadków jest to naturalny element rozwoju. Jednak jeśli nawyk ten utrzymuje się po ukończeniu 2. roku życia, może być oznaką problemów zdrowotnych, takich jak zaburzenia neurologiczne, ortopedyczne czy psychiczne [1]. Poniżej opisane zostały potencjalne przyczyny chodu na palcach u dziecka.
Skrócone ścięgno Achillesa
Ścięgno Achillesa łączy mięśnie łydki z kością piętową i odgrywa kluczową rolę w mechanice chodu. Jeśli jest zbyt krótkie, dziecko może mieć trudności z postawieniem stopy płasko na podłożu i w pewien sposób zostać „zmuszone” do chodzenia na palcach [2]. Skrócone ścięgno Achillesa może być wrodzoną cechą anatomiczną lub wynikiem długotrwałego chodzenia na palcach. Zwykle konieczna jest fizjoterapia, specjalistyczne wkładki ortopedyczne, a w skrajnych przypadkach – zabieg chirurgiczny polegający na wydłużeniu ścięgna
Mózgowe porażenie dziecięce
Mózgowe porażenie dziecięce (MPD) to zaburzenie neurologiczne wynikające z uszkodzenia mózgu we wczesnym okresie rozwoju. Może ono wpływać na napięcie mięśniowe i kontrolę ruchu, prowadząc do przykurczów oraz nieprawidłowych wzorców chodu, w tym chodzenia na palcach. Dzieci z MPD często mają wzmożone napięcie mięśniowe (spastyczność), co utrudnia im postawienie stopy płasko [1].
Dystrofia mięśniowa
Dystrofia mięśniowa to grupa chorób genetycznych prowadzących do osłabienia i zaniku mięśni. W początkowych stadiach może objawiać się trudnościami w chodzeniu, w tym chodzeniem na palcach.
Jeśli dziecko oprócz chodzenia na palcach wykazuje inne objawy, takie jak osłabienie mięśni, trudności ze wstawaniem z pozycji siedzącej czy częste upadki, konieczna jest konsultacja z neurologiem [3].
Spektrum autyzmu
Badania naukowe potwierdzają związek pomiędzy problemami z rozwojem motorycznym a zaburzeniami ze spektrum autyzmu (ASD). Ponadto dzieci z ASD często chodzą na palcach z powodów sensorycznych lub neurologicznych. Może to wynikać z nadwrażliwości na bodźce lub specyficznych preferencji ruchowych [4].
Problemy z przetwarzaniem sensorycznym
Niektóre dzieci chodzą na palcach, ponieważ w ten sposób dostarczają sobie określonych bodźców sensorycznych. Może to być związane ze zwiększoną lub zmniejszoną wrażliwością na bodźce dotykowe.
W takich przypadkach dobrym rozwiązaniem może okazać się terapia integracji sensorycznej, która pomoże dziecku lepiej przetwarzać bodźce i dostosować sposób poruszania się.
Idiopatyczny chód na palcach
Warto pamiętać, że chodzenie na palcach, nawet na późniejszym etapie życia, nie musi od razu oznaczać poważnej choroby czy zaburzenia. Jeśli dziecko powyżej 2-3. roku życia nadal chodzi na palcach, jednak nie rozpoznano u niego żadnej choroby neurologicznej, ortopedycznej czy zaburzenia psychicznego, mówimy o idiopatycznym chodzeniu na palcach (ITW). ITW oznacza, że dziecko chodzi na palcach bez wyraźnej przyczyny medycznej. W większości przypadków jest to po prostu sposób poruszania się, który dziecko przyjęło i z którego stopniowo wyrasta. Niektóre badania sugerują, że idiopatyczne chodzenie na palcach może mieć podłoże genetyczne [5]. W niektórych przypadkach może też wynikać z indywidualnych cech sensorycznych – niektóre dzieci chodzą na palcach, ponieważ w ten sposób dostarczają sobie określonych bodźców sensorycznych.
Choć ITW nie jest uważane za poważne zaburzenie, długotrwałe chodzenie na palcach może prowadzić do skrócenia ścięgna Achillesa i trudności z przestawieniem się na normalny wzorzec chodu. Dlatego i w tym przypadku konieczna jest interwencja.
Jakie problemy może powodować przewlekłe chodzenie na palcach?
Czy chodzenie na palcach stanowi zagrożenie? Jeśli zdarza się sporadycznie na etapie nauki chodzenia, nie ma powodów do obaw. Jednak jeśli po ukończeniu 2. roku życia dziecko nadal chodzi w ten sposób, a do tego nie jest w stanie poruszać się inaczej, należy skonsultować się ze specjalistą, a także uważnie obserwować dziecko.
Długotrwałe chodzenie na palcach może prowadzić do różnych problemów zdrowotnych, takich jak:
- Ból stawów i mięśni – chodzenie na palcach powoduje nienaturalne obciążenie stawów i mięśni nóg, szczególnie w okolicach ścięgien Achillesa, stawów skokowych i kolanowych. Regularne napięcie mięśniowe w tej okolicy może prowadzić do ich skrócenia i napięcia, a w konsekwencji powodować ból i trudności z poruszaniem się.
- Problemy z postawą – długotrwałe chodzenie na palcach może negatywnie wpłynąć na kształtowanie postawy ciała. Problemem jest m.in. zmiana środka ciężkości (przesunięcie w przód), która może prowadzić do skrzywień kręgosłupa, takich jak skolioza, a także wpłynąć na kształtowanie się stawów biodrowych i kolanowych.
- Problemy z utrzymywaniem równowagi – chodzenie na palcach nie jest też obojętne dla rozwoju równowagi. Długotrwałe przemieszczanie się w ten sposób może doprowadzić do problemów z koordynacją ruchową i równowagą nie tylko podczas aktywności fizycznej, ale też w trakcie wykonywania codziennych czynności.
- Zaburzenia rozwoju psychosomatycznego – chociaż chodzenie na palcach jest głównie problemem fizycznym, może również wpływać na rozwój psychosomatyczny dziecka i utrudniać kształtowanie zdolności poznawczych.
Co zrobić, kiedy dziecko chodzi na palcach?
Jeśli chodzenie na palcach utrzymuje się przez dłuższy czas lub towarzyszą mu inne niepokojące objawy, warto udać się do specjalisty. Pierwszym krokiem jest zazwyczaj wizyta u pediatry, który oceni, czy problem wymaga dalszej diagnostyki.
W zależności od podejrzeń pediatra może skierować dziecko do:
- neurologa dziecięcego – jeśli istnieją podejrzenia zaburzeń neurologicznych;
- ortopedy – jeśli problem wynika z wad anatomicznych, np. skrócenia ścięgna Achillesa;
- fizjoterapeuty – który może zaproponować odpowiednie ćwiczenia i terapię ruchową.
Jeśli podejrzewasz, że chodzenie na palcach może mieć podłoże sensoryczne (np. dziecko nie lubi chodzić boso, unika pewnych powierzchni), warto także skonsultować się z terapeutą integracji sensorycznej. Leczenie i postępowanie zależy przede wszystkim od przyczyny, dlatego tak ważne jest obserwowanie dziecka i konsultacja ze specjalistą. W przypadku idiopatycznego chodu na palcach zwykle konieczna jest fizjoterapia, która obejmuje zabiegi rozluźniające napięcie mięśniowe oraz odpowiednie ćwiczenia fizyczne.
Jakie buty kupić dziecku, które chodzi na palcach?
Obuwie dla dziecka, które chodzi na palcach, powinno być przede wszystkim dobrze dopasowane. Zdarza się, że maluchy wybierają ten specyficznych sposób chodzenia właśnie ze względu na niewygodne buty (za ciasne, za małe, za luźne itp.). Warto wybierać takie z szerokimi i płaskimi przodami (bez zadartych „nosków”). Jednak jeśli chodzi o obuwie typowo korekcyjne, kwestię należy skonsultować ze specjalistą. Wkładek czy butów ortopedycznych nie należy dobierać samodzielnie.
Ćwiczenia i zabawy dla dzieci, które chodzą na palcach
Na co dzień warto dbać o prawidłowy rozwój psychofizyczny dziecka, zapewniając mu odpowiednią dawkę aktywności. Możecie organizować gry i zabawy ruchowe, a także razem wykonywać ćwiczenia kształtujące zdolności motoryczne oraz wzmacniające lub rozciągające mięśnie. Poniżej kilka przykładów.
#1: Gąsienica
Ćwiczenie pomaga w pracy nad równowagą oraz rozciąganiem mięśni łydek i stóp. Dziecko staje w lekkim rozkroku i wykonuje skłon z dotknięciem dłońmi podłogi (nogi mogą być lekko ugięte). Następnie wykonuje marsz rękoma przed siebie (ręka za ręką), potem w ten sam sposób dostawia stopy. Całą sekwencję powtarzamy kilka razy. Aby urozmaicić dziecku zabawę, można wykorzystać ten sposób przemieszczania się np. w zawodach (od startu do mety) lub przy pokonywaniu toru przeszkód.
#2: Chodzenie tyłem
Zachęć dziecko do chodzenia tyłem na równej powierzchni. Możesz wprowadzić elementy zabawy, np. spacerowanie tyłem w rytm muzyki lub chodzenie tyłem z kozłowaniem piłki. Ćwiczenie angażuje mięśnie nóg w sposób bardziej zróżnicowany, do tego rozwija koordynację ruchową oraz równowagę.
#3: Wchodzenie pod górę
Chodzenie pod górę, np. po pochyłej powierzchni, schodach czy pagórkach, to doskonałe ćwiczenie wzmacniające mięśnie łydek oraz wydłużające ścięgno Achillesa. Wymusza ono pełne obciążenie stopy, co sprzyja prawidłowemu wzorcowi chodu. Można zachęcić dziecko do wspinania się na wzniesienia w formie zabawy – na przykład udając wspinaczkę na górę lodową lub zdobywanie zamku.
#4: Chodzenie na piętach
Przeciwieństwo chodzenia na palcach – zmusza dziecko do aktywacji przedniej części podudzia, a jednocześnie rozciąga mięśnie łydek i ścięgno Achillesa. Można połączyć ćwiczenie z elementem rywalizacji, np. organizując wyścigi na piętach lub próbując przejść określoną trasę, balansując na linie narysowanej kredą czy wzdłuż linii wyznaczonej sznurkiem.
#5: Masowanie stopy piłeczką z wypustkami
Masowanie podeszwy stopy piłeczką sensoryczną (np. jeżykiem) pobudza receptory czucia głębokiego, co może być szczególnie korzystne dla dzieci z nadwrażliwością sensoryczną. Dodatkowo rozluźnia napięte mięśnie stóp i łydek, poprawiając elastyczność tkanek. Ćwiczenie można urozmaicić, np. próbując przesuwać piłeczkę stopą po określonym torze lub turlać ją do rodzica.
#6: Rozciąganie przy ścianie lub z użyciem ręcznika
Regularne rozciąganie mięśni łydek i ścięgna Achillesa pomaga w stopniowym korygowaniu wzorca chodu – zwłaszcza jeśli jedną z przyczyn chodzenia na palcach są przykurczone mięśnie łydek. Można wykonać to ćwiczenie, opierając dłonie o ścianę, cofając jedną nogę i dociskając piętę do podłoża. Alternatywnie można użyć ręcznika – dziecko siada na podłodze, wyciąga nogi, owija ręcznik wokół stóp i delikatnie przyciąga go do siebie.
#7: Zabawy w pozycji głębokiego przysiadu
Przysiady w pełnym zakresie pomagają w wydłużaniu ścięgna Achillesa i poprawiają mobilność stawów skokowych. Można wpleść je w zabawę – np. udając żabki i skacząc do przodu, zbierając rozsypane na podłodze klocki czy podając do siebie piłkę po podłodze. Zwróć uwagę na to, aby dziecko dotykało piętami podłoża.
#8: Spacer niedźwiedzia
Dziecko dotyka podłoża stopami oraz dłońmi (biodra uniesione wysoko) i porusza się w ten sposób w różnych kierunkach. Ćwiczenie nie tylko wzmacnia mięśnie nóg i tułowia, ale również rozciąga ścięgno Achillesa i poprawia równowagę. Można wprowadzić element zabawy, np. organizując wyścigi niedźwiedzi lub pokonywanie toru przeszkód.
Wspomaga prawidłowy pasaż jelitowy, dzięki zawartości składnika pochodzenia roślinnego – manny z jes...
Wspomaga prawidłowy pasaż jelitowy, dzięki zawartości składnika pochodzenia roślinnego – manny z jes...
Wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego.
Na wzmocnienie odporności. Uzupełnia codzienną dietę w starannie dobrane, naturalne składniki, takie...
Wspiera pamięć i koncentrację, usprawnia procesy uczenia się.
Naturalne składniki wspomagające pracę układu odpornościowego.
Naturalne składniki wspomagające pracę układu odpornościowego.
Pierwszy preparat z fukoidanem, który wspomaga pracę zatok.
Spray usuwający złogi woskowiny usznej.
W okresie przejściowego osłabienia, do regeneracji po infekcjach.
Woda morska z ektoiną. Ochrona przed wnikaniem wirusów.
Żródła:
1. Morozova OM, Chang TF, Brown ME. Toe Walking: When Do We Need to Worry? Curr Probl Pediatr Adolesc Health Care. 2017 Jul;47(7):156-160. doi: 10.1016/j.cppeds.2017.06.004. Epub 2017 Jul 15. PMID: 28716514.
2. Talsnes O, Sudmann E. Medfødt kort akillessene. Utredning av habituell tågang hos barn [Congenital short Achilles tendon. A survey of habitual toe-walking in children]. Tidsskr Nor Laegeforen. 1992 Oct 20;112(25):3200-1. Norwegian. PMID: 1462294.
3. LaPelusa A, Asuncion RMD, Kentris M. Muscular Dystrophy. 2024 Feb 26. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan–. PMID: 32809417.
4. Valagussa G, Trentin L, Signori A, Grossi E. Toe Walking Assessment in Autism Spectrum Disorder Subjects: A Systematic Review. Autism Res. 2018 Oct;11(10):1404-1415. doi: 10.1002/aur.2009. Epub 2018 Sep 10. PMID: 30199607.
5. Bauer, Jeremy P. MD; Sienko, dr Susan; Davids, Jon R. MD. Idiopatyczne chodzenie na palcach: aktualizacja historii naturalnej, diagnozy i leczenia. Czasopismo Amerykańskiej Akademii Chirurgów Ortopedycznych 30(22):str. e1419-e1430, 15 listopada 2022 r. | DOI: 10.5435/JAAOS-D-22-00419