Znaczenie jodu w organizmie
Przeważająca część jodu występującego w organizmie człowieka zlokalizowana jest w tarczycy. Jej komórki mają zdolność do wychwytywania tego mikroelementu bezpośrednio z krwi. Tak pozyskany jod jest magazynowany w komórkach pęcherzykowych, a następnie wykorzystywany podczas syntezy hormonów tarczycy – T3, T4 i TSH. Pełnią one wiele istotnych funkcji w organizmie, uczestnicząc w przemianach metabolicznych i energetycznych.
Wśród głównych zadań hormonów tarczycy należy wyróżnić:
- regulowanie procesu wzrostu i dojrzewania u dzieci i młodzieży,
- różnicowanie komórek układu nerwowego i funkcji przysadki mózgowej u płodu,
- sterowanie procesami termoregulacyjnymi organizmu,
- stymulowanie przemiany materii,
- regulowanie zużycia tlenu przez komórki,
- regulowanie gospodarki wapniowo-fosforanowej, a tym samym uczestniczenie w tworzeniu zdrowych i mocnych kości.
Prawidłowy poziom hormonów T3 i T4 jest nadzorowany przez przysadkę mózgową. Kiedy ich stężenie we krwi spada, przysadka uwalnia TSH – tyreotropinę, która pobudza tarczycę do produkcji T3 i T4. W ten sposób w organizmie znajduje się odpowiednia ilość hormonów tarczycy, a procesy fizjologiczne przez nie sterowane mogą zachodzić bez zakłóceń. Co istotne, znaczenie jodu wzrasta szczególnie w okresie ciąży, kiedy trwają intensywne procesy różnicowania nowych tkanek u płodu.
Dowiedz się więcej: Odżywianie kobiety w ciąży. O czym pamiętać, tworząc jadłospis?
Znaczenie jodu w okresie ciąży
W czasie ciąży organizm kobiety produkuje więcej hormonów tarczycy. Jest to szczególnie istotne zwłaszcza w I trymestrze, kiedy rozwijający się płód nie jest w stanie samodzielnie syntetyzować tyroksyny. Wówczas niezbędne hormony otrzymuje od matki.
Odpowiednia produkcja hormonów tarczycy u kobiety ciężarnej jest możliwa jedynie przy odpowiedniej zawartości jodu w jej organizmie. Intensywna praca tego gruczołu sprawia, że u wielu mam tarczyca w tym okresie znacznie się powiększa.
Hormony T3 i T4 są niezwykle istotne podczas dojrzewania komórek i tkanek w okresie życia płodowego i noworodkowego. Ich najważniejszym zadaniem jest oddziaływanie na komórki nerwowe u płodu oraz pobudzanie ich podziałów. Co ciekawe, hormony tarczycy oddziałują na płód już w 10. tygodniu od zapłodnienia.
To właśnie dlatego tak ważne jest dostarczanie organizmowi ciężarnej odpowiedniej ilości jodu już przed i na początku ciąży. Dodatkowo, hormony tarczycy uczestniczą także w procesie produkcji i wydzielania mleka u matki po porodzie.
Zapotrzebowanie na jod w ciąży
Eksperci Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników, podobnie jak specjaliści WHO, zalecają, aby kobiety ciężarne mieszkające w krajach Unii Europejskiej suplementowały 200 µg jodu każdego dnia. W okresie laktacji natomiast rekomendowana ilość tego pierwiastka wzrasta do 290 µg na dobę.
Źródła jodu dla organizmu
Jod to mikroelement występujący powszechnie w przyrodzie – w wodzie, powietrzu oraz glebie. Głównym źródłem tego pierwiastka dla organizmu jest więc pożywienie. Woda pitna pokrywa blisko 10 proc. zapotrzebowania na ten składnik. Jego spożycie można zwiększyć poprzez włączenie do codziennej diety:
- ryb morskich, np. dorsza, makreli lub łososia,
- mięczaków i skorupiaków,
- alg morskich,
- jaj kurzych,
- nabiału.
Zawartość jodu w owocach i warzywach uzależniona jest od rodzaju gleby, na której są uprawiane oraz od dostępnych w danych regionie wód gruntowych.
Dodatkowo warto pamiętać, że jod przyswajany jest przez organizm nie tylko przez układ pokarmowy. Organizm absorbuje go również przez drogi oddechowe i nabłonek. To właśnie dlatego kobietom w ciąży, osobom narażonym na niedobór tego pierwiastka, dzieciom oraz rekonwalescentom zaleca się częste wizyty nad morzem. Podczas spacerów po plaży jod w wyższym stężeniu może być przyswajany przez układ oddechowy.
Suplementacja jodu w ciąży
Ze względu na położenie geograficzne, Polska zaliczana jest do krajów, których mieszkańcy narażeni są na niedobory jodu. To właśnie dlatego w 1997 roku podjęto decyzję o wprowadzeniu w ramach profilaktyki zdrowotnej obowiązku jodowania soli kuchennej dostępnej w sklepach.
Mimo że aktualnie WHO uznaje Polskę za kraj o prawidłowym spożyciu jodu u każdego mieszkańca, badania pokazują, że jedynie 50 proc. kobiet ciężarnych przyjmuje każdego dnia zalecaną dawkę jodu. Wiąże się to z nieprawidłową dietą oraz wspomnianym już zwiększonym wydalaniem tego pierwiastka przez nerki. Co więcej, niektóre warzywa, jak brokuły, brukselka, kalafior czy kapusta pekińska mogą ograniczać wchłanianie jodu wraz z pożywieniem. Warto o tym pamiętać podczas komponowania posiłków.
Aby uniknąć niedoborów jodu, specjaliści z Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników rekomendują suplementację tego pierwiastka w dawce 150 µg już na 2-3 miesiące przed planowanym zajściem w ciążę.
Pomaga to zmagazynować jod w komórkach przyszłej mamy, co jest istotne w I trymestrze ciąży, kiedy zwiększa się produkcja tyroksyny. Zalecenie to nie dotyczy kobiet borykających się z ciężką nadczynnością tarczycy. W takiej sytuacji planowanie ciąży należy skonsultować z lekarzem endokrynologiem.
W pozostałych przypadkach dodatkowa suplementacja jodu w okresie ciąży wykazuje pozytywny wpływ na rozwój neuropsychologiczny dziecka i jest całkowicie bezpieczna dla organizmu matki i płodu.
Może zainteresować Cię również: Żelazo w ciąży – znaczenie, normy, objawy niedoboru
Polskie Towarzystwo Ginekologiczne, Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie stosowania witamin i mikroelementów u kobiet planujących ciążę, ciężarnych i karmiących, Ginekol Pol. 2014, 85, s. 395-399
Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna, 2020, t. 5, nr 4, dostępne w Internecie: Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych | ptgin.pl, [dostęp 25.10.2022]
Drosdzol-Cop A. , Fuchs A. , Bednarz K. , Błażkiewicz P. , Basiaga B., Suplementacja kobiet w ciąży 2020, Wiedza praktyczna, 55, 2020