Kalendarz pylenia a zmiany klimatu

Kalendarz pylenia drzew i roślin co roku wygląda mniej więcej tak samo. Sezon alergiczny rozpoczyna pylenie leszczyny i olchy, do których pod koniec lutego dołącza brzoza. W marcu stężenie ich pyłków jest mocno zagęszczone, a do tego zaczynają kwitnąć topole i jesiony. Wiosna jest trudna zwłaszcza dla uczulonych na pyłki traw i chwastów. To wtedy zaczynają pylić tymotki, kupkówki, kostrzewy, a także babki i pokrzywy. Chwila wytchnienia przychodzi dopiero jesienią, jednak nie dla tych, którzy są wrażliwi na zarodniki grzybów pleśniowych. Mikroskopowe pyłki Cladosporium przenoszą się z wiatrem prawie przez cały rok, grzyby Alternaria są szczególnie aktywne od maja do października. Nie można zapominać też o wszędobylskich roztoczach kurzu domowego, które przenoszą różne inne alergeny i dają o sobie znać bez względu na porę roku.

Sezon pylenia jest powtarzalny, a więc i w pewnym stopniu przewidywalny. Jednak w ostatnich latach zachodzą poważne zmiany. Przez postępujące ocieplenie klimatu rośliny budzą się do życia coraz wcześniej. Zdaniem naukowców z każdym rokiem niektóre gatunki drzew, na przykład leszczyna, rozpoczynają pylenie o dwa dni wcześniej niż w poprzednim sezonie [1]. To nie tylko skutek rosnącej temperatury powietrza i związanej z tym rosnącej emisji CO2. Cykl życia roślin miejskich zakłócają niekorzystne warunki oświetleniowe. Dlatego drzewa rosnące przy głównych ulicach, gdzie nocą jest jasno, prawie jak za dnia, zaczynają kwitnienie kilka dni wcześniej niż te same gatunki rosnące w obszarach niezanieczyszczonych światłem.

W rezultacie okres wegetacji roślin zaczyna się wcześniej i trwa dłużej w porównaniu do lat poprzednich. To złe wieści dla alergików, którzy dłużej będą borykać się ze swoimi dolegliwościami, a także staną się bardziej podatni na zaostrzenie astmy i inne problemy układu oddechowego [2].

Kalendarz alergika dla różnych regionów

Kalendarz pylenia drzew i roślin powinien uwzględniać cztery regiony Polski, w których pylenie rozpoczyna się w różnym czasie. Najwcześniej w południowo-zachodniej części kraju, gdzie temperatury powietrza są w ciągu roku najwyższe. Wrocław jest najcieplejszym miastem w Polsce i to w jego okolicy pylenie roślin rozpoczyna się w pierwszej kolejności. Objawy alergii wziewnej zaraz po mieszkańcach zachodniej Polski, odczuwają mieszkańcy Polski centralnej, a następnie wschodniej. Północno-wschodni obszar jest najzimniejszy, dlatego pylenie roślin następuje tu najpóźniej. Nawet dwa tygodnie po rozpoczęciu pylenia w południowo-zachodniej części kraju.

Styczeń w kalendarzu pylenia

Zimą większość roślin pozostaje w spoczynku lub uśpieniu. To też dla alergików chwila wytchnienia. W styczniu bardziej niż pyłki drzew dokuczają roztocza kurzu domowego.

Za alergiczny początek roku możemy uznać przełom stycznia i lutego. Pierwszą rośliną pojawiającą się w kalendarzu pylenia drzew jest leszczyna.

Pylenie leszczyny jest stosunkowo niewielkie, zwłaszcza w miastach. Chociaż pyłki leszczyny same nie są zbyt kłopotliwe i nie wywołują poważnych objawów alergii, w połączeniu z pyłkami brzozy i olchy mogą stać się przyczyną uciążliwych dolegliwości – wodnistego kataru, napadu kichania, zatkanego nosa, zapalenia spojówek. Alergia krzyżowa na pyłki leszczyny, olchy i brzozy dotyczy wielu osób i zaczyna dawać o sobie znać w okresie przedwiośnia.

Luty w kalendarzu pylenia

W lutym w całej Polsce trwa pylenie leszczyny i olchy. Pyłki olszy pojawiają się nagle. Osiągają najwyższe stężenie w pierwszych dniach sezonu oraz tuż przed rozpoczęciem pylenia brzozy, czyli pod koniec marca. Te dwa alergeny (olchy i brzozy) uznaje się za najczęstsze przyczyny alergicznego nieżytu nosa i zapalenia spojówek w okresie wczesnowiosennym. W lutym kalendarz alergika wskazuje też na alergeny grzybów pleśniowych.

Co pyli w lutym?

  • Leszczyna
  • Olcha
  • Grzyby Cladosporium

Marzec w kalendarzu pylenia

Co pyli w marcu? Przede wszystkim leszczyna, olcha, a także topola. W drugiej połowie miesiąca zaczyna się pylenie jesionu i brzozy. Wczesną wiosną pyłki tych roślin najbardziej dokuczają mieszkańcom zachodniej Polski. W województwach pomorskim, mazowieckim i lubelskim pojawiają się zwykle z początkiem kwietnia. W marcu można zauważyć niewielki wzrost stężenia zarodników grzybów pleśniowych Cladosporium.

Co pyli w marcu?

  • Leszczyna
  • Olcha
  • Topola
  • Jesion
  • Brzoza
  • Grzyby Cladosporium

Kwiecień w kalendarzu pylenia

Kwiecień to czas, kiedy pylenie brzozy staje się bardzo intensywne. Z każdym kolejnym tygodniem stężenie jej pyłków w powietrzu wzrasta, wywołując u alergików objawy alergicznego nieżytu nosa, alergicznego zapalenia spojówek i atopowej astmy pyłkowej.

Brzoza rosnąca przy ruchliwych ulicach miast wydziela więcej alergenów niż ta, porastająca obszary podmiejskie i wiejskie. Kalendarz pylenia brzozy pokrywa się z kalendarzem pylenia jesionu. Dodatkowo w kwietniu zaczyna pylić dąb, a także niektóre gatunki traw. Poza tym im więcej słońca, tym więcej alergenów grzybów pleśniowych Cladosporium i Alternaria.

Co pyli w kwietniu?

  • Leszczyna
  • Olcha
  • Brzoza
  • Topola
  • Jesion
  • Dąb
  • Niektóre gatunki traw
  • Grzyby Cladosporium i Alternaria

Maj w kalendarzu pylenia

Chociaż maj jest tym momentem, w którym stężenie pyłków brzozy i jesionu zaczyna spadać, pojawiają się inne alergeny. Wzrasta poziom pyłków dębu i buku, a także sosny i wierzby. Co gorsza, rozpoczyna się pylenie traw i chwastów. Prawie do jesieni uczuleni na pokrzywę będą zmagać się z katarem siennym i łzawieniem oczu. Spokoju nie zaznają też wrażliwi na zarodniki grzybów pleśniowych – szczyt sezonu pylenia Cladosporium i Alternaria wypada w wakacje.

Co pyli w maju?

  • Brzoza
  • Dąb
  • Buk
  • Sosna
  • Wierzba
  • Trawy
  • Chwasty (pokrzywa, szczaw)
  • Grzyby Cladosporium i Alternaria

Czerwiec w kalendarzu pylenia

W czerwcu kończy się pylenie brzozy i sosny. Poza tym obficie pylą trawy. Ich alergeny są wyjątkowo dokuczliwe i bardzo powszechne. To przez nie większość alergików wziewnych ma lejący katar, suchy kaszel, czerwone, łzawiące oczy. Dolegliwości wywołane przez pylenie traw mogą utrzymywać się od kwietnia do października. Najbardziej nasilają się w czerwcu i lipcu, kiedy stężenie tych alergenów w powietrzu znacząco wzrasta.

W drugim półroczu zaczyna kwitnąć akacja i jarzębina (jarząb pospolity). Na niektórych kalendarzach alergika pojawia się też bez czarny, który może rozpocząć pylenie jeszcze w maju. Lato to też czas pylenia drzew owocowych, te jednak nie są zbyt groźne dla alergików. Inaczej jest z zarodnikami pleśni, których stężenie w mapach pylenia zaznaczane jest na czerwony, alarmowy kolor.

Co pyli w czerwcu?

  • Brzoza
  • Trawy
  • Chwasty (babka, szczaw, pokrzywa)
  • Grzyby pleśniowe

Lipiec w kalendarzu pylenia

Lipiec i sierpień to najtrudniejszy czas dla uczulonych na bylicę i ambrozję, ponieważ ich pyłki są silnie alergizujące i osiągają wysokie stężenia. Zwłaszcza podczas suchych, upalnych dni i na terenach podmiejskich. Podobnie jest z pokrzywą, której pylenie nasila się w lipcu i trwa do początku nowego roku szkolnego. Lipiec przebiega też pod znakiem komosy, która zaczyna pylić pod koniec miesiąca. Na szczęście pyłek komosy nie osiąga tak wysokich stężeń jak pyłek bylicy i nie wywołuje tak silnej reakcji alergicznej. Połowa wakacji to czas intensywnego pylenia grzybów pleśniowych Cladosporium i Alternaria.

Co pyli w lipcu?

  • Trawy (tymotka łąkowa, kostrzewa)
  • Chwasty (bylica, komosa)
  • Grzyby Cladosporium i Alternaria

Sierpień w kalendarzu pylenia

W sierpniu wciąż pylą trawy i chwasty. Do pyłków tymotki, byliny, pokrzywy i szczawiu w połowie miesiąca dołączają duże ilości pyłków ambrozji. Pylenie tej rośliny potrwa do października i będzie najbardziej odczuwalne w m.in. w Szczecinie, Wrocławiu, Opolu, Sosnowcu, Krakowie, Lublinie i Rzeszowie. Co jeszcze może uczulać w sierpniu? Oczywiście zarodniki grzybów pleśniowych.

Co pyli w sierpniu?

  • Trawy
  • Chwasty (ambrozja)
  • Grzyby Cladosporium i Alternaria

Wrzesień w kalendarzu pylenia

We wrześniu powoli kończy się pylenie traw i chwastów. Chociaż w powietrzu jeszcze unoszą się pyłki byliny, babki, szczawiu, komosy, ambrozji, ich stężenie nie powoduje nasilonych reakcji alergicznych. Niższe zagęszczenie osiągają też zarodniki grzybów pleśniowych. Dotyczy to całej Polski poza południowo i północno wschodnim krańcem. Osoby z alergią na pleśnie, mogą odpuścić sobie wrześniowy wypad w Karkonosze i Tatry. Lepiej przełożyć też weekend w Suwałkach na wciąż ciepły w ostatnich latach październik – wtedy stężenie zarodników pleśni powinno zacząć spadać.

Co pyli we wrześniu?

  • Trawy
  • Chwasty (ambrozja)
  • Grzyby Cladosporium i Alternaria

Październik w kalendarzu pylenia

W październiku kalendarz pylenia pokazuje średnie stężenie zarodników pleśni, a niskie traw i chwastów. Dla wielu alergików to pierwszy miesiąc, kiedy mogą swobodnie oddychać, nie męczyć się z katarem i w końcu porządnie się skupić. Nie dotyczy to jednak uczulonych na roztocza kurzu domowego, które dają o sobie znać wraz z rozpoczęciem sezonu grzewczego.

Co pyli w październiku?

  • Trawy
  • Chwasty (ambrozja)
  • Grzyby Cladosporium i Alternaria

Listopad w kalendarzu pylenia

Listopad, w czasie którego temperatura powietrza spada poniżej 5 ℃, kończy okres wegetacyjny w Polsce. Najwcześniej, bo pod koniec października, w stan uśpienia zapadają rośliny z okolicy Suwałk, najpóźniej, czyli w pierwszej połowie listopada, na obszarze Dolnego Śląska i Wielkopolski. Pylenie drzew na nowo rozpocznie się w styczniu, trawy i chwasty zaczną pylić w kwietniu. Do tego czasu alergicy mają względy spokój, zwłaszcza jeśli wiedzą jak radzić sobie z zarodnikami grzybów mikroskopowych oraz wszechobecnymi roztoczami kurzu domowego.

Grudzień w kalendarzu pylenia

Jeśli katar sienny pojawia się w grudniu, najprawdopodobniej wynika z uczulenia na kurz, „domowe” grzyby pleśniowe albo sierść i naskórek zwierząt. Zdarza się, że wodnista wydzielina z nosa jest objawem alergii pokarmowej, ale takie przypadki należą do rzadkości. Alergia w okresie okołoświątecznym może wynikać z reakcji krzyżowej alergenów. Osoby uczulone na pyłki leszczyny mogą źle się poczuć po zjedzeniu ciasta z orzechami laskowymi, a wrażliwi na pyłki leszczyny, olchy i brzozy, po zjedzeniu pomarańczy.

Kalendarz alergika – najtrudniejsze miesiące

Każdy, kto zmaga się z alergią na pyłki roślin, doskonale wie, że rok dzieli się na lepsze i gorsze miesiące. Te pierwsze wypadają jesienią i zimą, drugie wiosną i latem, gdy pylenie drzew i traw z tygodnia na tydzień nabiera na sile. To duże uogólnienie, bo wszystko zależy od konkretnego alergenu, jaki nas uczula. Wiedząc, kiedy jest go w powietrzu najwięcej, łatwiej się przed nim bronić. W tym celu warto przeanalizować poniższe zestawienie.

Kalendarz pylenia drzew o wysokim potencjale alergicznym

Nie wszystkie drzewa są równie groźne dla alergików. Drzewa owocowe, iglaste, ozdobne mają niski potencjał alergiczny i rzadko powodują reakcje uczuleniowe. Inaczej jest z drzewami wiatropylnymi, które nie mają kolorowych pąków. Dotyczy to zwłaszcza:

  • leszczyny,
  • olchy,
  • brzozy.

Pylenie leszczyny zaczyna się na przełomie stycznia i lutego, a kończy w połowie kwietnia (w zależności od regionu). Najwyższe stężenie pyłków leszczyny rozpoznaje się na początku i na końcu sezonu jej pylenia – w ostatnim tygodniu stycznia i na początku kwietnia.

Pylenie olchy pokrywa się z pyleniem leszczyny i trwa właściwie od połowy lutego do końca kwietnia. Największe stężenie pyłków olchy wypada w połowie sezonu jej pylenia, czyli w marcu.

Pylenie brzozy zaczyna się w marcu, nasila w kwietniu, a kończy z początkiem maja. Najtrudniejszym miesiącem dla uczulonych na pyłki olszy jest zatem kwiecień.

Kalendarz pylenia traw i chwastów o wysokim potencjale alergicznym

Dla osób uczulonych na pyłki traw i chwastów najgorszym okresem są wakacje. To wtedy nasila się pylenie tych roślin i związanych z tym objawów alergicznych. Najsilniej uczulają trawy, bylica i ambrozja. Dokuczliwe są też pokrzywa, babka, szczaw i kosmosa.

  • Pylenie traw rozpoczyna się w maju, a nasila w czerwcu i lipcu.
  • Pylenie bylicy jest najbardziej dokuczliwe dla alergików w lipcu i sierpniu.
  • Pylenie pokrzywy trwa dość długo, bo od maja do października. Najgorzej jest w czasie wakacji szkolnych.
  • Pylenie ambrozji zaczyna się pod koniec sierpnia i trwa do października. Szczególnie doskwiera na przełomie sierpnia i września.

Pylenie roślin i alergie krzyżowe

W tym miejscu warto zastanowić się, co tak naprawdę uczula. Nie są to same pyłki roślin, lecz obecne w nich alergeny, w tym np. białka. Wiele z nich ma podobną budowę, dlatego nadwrażliwy układ immunologiczny może potraktować je jako jedno zagrożenie. Tak jest na przykład z alergenami pyłków brzozy, olchy i leszczyny, które wiążą się z alergenami białkowymi z orzechów laskowych, surowych jabłek, pomidorów, marchwi i selera. Między nimi zachodzą krzyżowe reakcje alergiczne, wywołując np.:

  • zespół alergii jamy ustnej,
  • pokrzywkę,
  • nasilenie objawów atopowego zapalenia skóry,
  • dolegliwości żołądkowo-jelitowe,
  • groźne reakcje anafilaktyczne.

Zespół alergii jamy ustnej (OAS – ang. oral allergy syndrome) jest najczęstszym objawem alergii krzyżowej. Przejawia się obrzękiem i swędzeniem podniebienia, języka i warg, a niekiedy także chrypką.

Kalendarz pyleń a profilaktyka alergii

Znając kalendarz pyleń drzew i roślin, łatwiej ograniczyć ekspozycję na uczulające nas pyłki – a to jeden z najważniejszych kroków do walki z alergią. Równie pomocnym narzędziem są prognozy pogody dla alergików, informujące o stężeniu pyłków w konkretnych dniach a nawet przedziałach godzinowych. W okresie pylenia roślin najlepiej jak najmniej czasu spędzać poza domem. Jeśli spacerować, to wieczorami lub po deszczu. Ważne także, aby nosić okulary (optyczne lub przeciwsłoneczne), które chociaż częściowo ochronią oczy przed kontaktem z alergenami.

Na tym jednak profilaktyka się nie kończy. W zapobieganiu alergii pomoc niesie medycyna i farmacja. Osobom, które silnie reagują na alergeny wziewne, pomóc może immunoterapia swoista, nazywana też odczulaniem. O jej wykonaniu decyduje alergolog na podstawie indywidualnych wskazań, nie jest to rozwiązanie dla wszystkich alergików. Każdy z nich może jednak zadbać o higienę nosa i stosować preparaty chroniące błonę śluzową przed wnikaniem alergenów. Nie można pomijać też zdrowej diety. Uważa się, że spożywanie tłustych ryb, bogatych w kwasy omega-3 oraz fermentowanych produktów mlecznych, zawierających mnóstwo cennych bakterii probiotycznych, może zapobiegać rozwojowi alergii. W diecie alergika nie powinny się znajdować natomiast pokarmy potencjalnie uczulające, które wchodzą w reakcje krzyżowe z danymi alergenami.

Alergia wziewna i leczenie objawowe

Trzeba wiedzieć, że nawet najbardziej skrupulatna profilaktyka nie zapewnia 100% ochrony. Pyłków roślin, zwłaszcza tych, które osiągają wysokie stężenia w powietrzu, nie sposób całkowicie wyeliminować. Dlatego w okresie pylenia wybranych drzew, traw czy chwastów, należy mieć pod ręką odpowiednie preparaty. Będą to z jednej strony, zlecone przez lekarza leki przeciwhistaminowe, glikokortykosteroidy donosowe lub inne leki przeciwalergiczne, a z drugiej wyroby medyczne działające objawowo, np. spray do nosa z ektoiną, ampułki soli fizjologicznej czy krople do oczu na alergiczne zapalenie spojówek.

***

Źródła:

[1] Globalne ocieplenie szkodzi alergikom. Wydłuża się sezon pylenia | KopalniaWiedzy.pl
[2] Miejskie światła zakłócają rytm życia roślin. Wydłuża się sezon pylenia (wyborcza.pl)
Drzewa bezpieczne dla alergików | Alergie – mp.pl
Interna Szczeklika 2019/2020. Medycyna Praktyczna. Kraków 2019
źródło: https://www.ur.edu.pl/pl/kolegia/kolegium-nauk-przyrodniczych/jednostki-naukowe/inst-biologi-i-biotechnologi/komunikaty-pylkowe-dla-alergikow