Lęk separacyjny u dziecka – przyczyny
Źródła lęku separacyjnego można upatrywać w momencie, gdy rodzic, najczęściej mama, staje się dla dziecka bardzo ważną osobą. Naturalne jest więc, że maluch chce jak najwięcej i jak najczęściej z nią przebywać, nawet podczas wyjść do toalety. Co więcej, silna reakcja dziecka niejednokrotnie pojawia się już w chwili, gdy bliska osoba opuści pomieszczenie. Dzieje się tak, ponieważ to, czego maluch nie widzi, nie istnieje. Nie ma w nim jeszcze świadomości i doświadczeń, że znikanie jest chwilowe, nie na zawsze, że bliska osoba nadal fizycznie jest, a po prostu znajduje się w innym miejscu.
U starszych dzieci, poniżej 5. roku życia., trudno wskazać na konkretny powód zaburzenia. Jako przyczynę wymienia się najczęściej:
- zmianę – przedszkola, szkoły, bądź miejsca zamieszkania,
- stratę bliskiej osoby (śmierć, rozwód),
- poczucie zagrożenia zaistnienia trudnej sytuacji,
- zbyt bliski, symbiotyczny związek matki z dzieckiem,
- zaburzenia lękowe występujące u rodziców,
- czynniki genetyczne.
Lęk separacyjny – jak się objawia?
Lęk separacyjny jest zaliczany do zaburzeń lękowych i objawia się przede wszystkim niewspółmierną do rzeczywistości obawą przed rozstaniem z bliskimi osobami, zwykle z rodzicami. Gdy lęk separacyjny dotyczy niemowląt, szczególnie pomiędzy 9. a 11. miesiącem życia, dziecko wraz ze zniknięciem rodzica z pola widzenia staje się niespokojne, nerwowe, rozdrażnione i płaczliwe. Do tej pory roześmiane, zajęte zabawą dziecko, zaczyna nagle rozpaczać. Wobec obcych wykazuje często wzmożoną lękliwość. Tak gwałtowna reakcja na nawet krótkotrwałe rozstanie ma jednak charakter rozwojowy i naturalny, czyli jak najbardziej normalny. Lęk ten może wystąpić również u starszych dzieci, najczęściej między 3. a 5. rokiem życia.
Objawy lęku separacyjnego ujawniają się zarówno wtedy, gdy rodzic wychodzi z domu na kilka godzin do pracy, jak również na kilka minut do drugiego pomieszczenia. Natomiast, u kilkulatków lęk nierzadko wiąże się z koniecznością pójścia do przedszkola lub do szkoły. Objawów lęku separacyjnego może być wiele, nierzadko o charakterze somatycznym:
- bóle głowy,
- bóle brzucha,
- nudności i wymioty,
- problemy z koncentracją,
- duszności i bóle w klatce piersiowej.
Do tego może pojawić się:
- nasilona, wręcz chorobliwa obawa przed rozstaniem z bliskimi osobami lub osobą,
- zaburzenia snu, odmowa lub utrwalona niechęć do kładzenia się spać,
- odmowa lub niechęć do spania poza domem,
- bezzasadna obawa przed trwałym rozstaniem z rodzicem,
- natarczywe myśli o śmierci bądź chorobach,
- nierealistyczne zamartwianie się – nieszczęściami, nieszczęśliwymi zdarzeniami, mogącymi rozdzielić dziecko z bliskimi osobami,
- uporczywe dążenie do utrzymania bliskości z rodzicem (nawet poprzez kłamanie, zmyślone dolegliwości i symulowanie),
- odmowa lub utrwalona niechęć uczęszczania do przedszkola czy szkoły, u których podłoża leży obawa przed rozłąką z bliską osobą,
Znaczące pogorszenie samopoczucia zauważa się u dziecka w sytuacji, gdy spodziewa się nadchodzącego rozdzielenia z bliskimi, w czasie rozstania, bezpośrednio po nim, bądź w okresie oczekiwania na rodziców.
Jak dobrze przejść lęk separacyjny?
Lęk separacyjny przez najbliższe otoczenie dziecka nie powinien zostać zignorowany, w nadziei, że sam minie. Od dobrego przejścia zależy w dużej mierze jego jakość i długość trwania. Dziecko musi nabrać świadomości, że rozstania z bliską osobą nie są na zawsze, a jej zniknięcia wiążą się z powrotami.
U jednych dzieci zajmuje to stosunkowo niewiele czasu, u innych przedłuża się. Tym, czego maluch szczególnie w tym okresie potrzebuje, to zapewnienie bezpieczeństwa, spokoju i miłości.
Dobrze, jeśli rodzic może dziecku towarzyszyć i być przy nim obecny. Warto też dołożyć wszelkich starań, by przed dłuższymi rozstaniami przygotować dziecko (na przykład powrót mamy do pracy powinny poprzedzić inne wyjścia, ze stopniowym przyzwyczajaniem malca do pozostawania pod czyjąś opieką). Lepiej unikać przy tym wymykania się. Takim postępowaniem możemy zachwiać jego poczucie bezpieczeństwa. Przecież dziecko i tak zauważy, że bliska osoba zniknęła. Przy pożegnaniu warto pocałować dziecko, pomachać i po prostu wyjść, bez zbędnego przedłużania. Takie rozstania są bardzo ważne dla rozwoju dziecka – pokazują bowiem, że wyjścia ukochanej osoby są konieczne, ale zawsze kończą się powrotem.
Lęk separacyjny – leczenie
Lęk separacyjny powinien stopniowo zanikać, choć do wygasania dochodzi u dzieci różnie. U jednych nie trwa długo, u innych może przedłużać się do 4. roku życia. Nierzadko na przedłużenie okresu trwania lęku separacyjnego wpływają traumatyczne wydarzenia, na przykład pobyt w szpitalu bądź śmierć bliskiej osoby.
Jeśli lęk separacyjny utrzymuje się, a reakcje są wciąż intensywne, mówimy bardziej o zaburzeniu emocjonalnym. Średni wiek, w którym pojawiają się pierwsze symptomy separacyjnego zaburzenia lękowego, przypada na 8.-9. rok życia. Najczęściej zauważa się wtedy u dziecka symptomy fizjologiczne (zwłaszcza bóle głowy czy brzucha), choć nierzadko symulowane. Tak jak w przypadku zaburzeń emocjonalnych, lęk separacyjny wymaga podjęcia terapii psychologicznej, w szczególności terapii poznawczej lub terapii poznawczo-behawioralnej. Ważne miejsce zajmuje również psychoedukacja, zmierzająca do stopniowego oswajania się z lękiem. Jeśli terapia nie przynosi efektów, niekiedy konieczne jest włączenie leczenia farmakologicznego, zwykle leków przeciwdepresyjnych.
