O czym świadczy leworęczność?
Leworęczność, nazywana inaczej lateralizacją lewostronną, jest informacją o tym, że ręką dominującą u dziecka jest ręka lewa. Sama lateralizacja jest dominacją którejś ze stron ciała (prawej lub lewej) w obszarze czynności ruchowych, między innymi pisania, czy realizacji innych codziennych czynności wymagających precyzji. Tak po prostu jest, że jedna osoba rysuje, pisze, posługuje się sztućcami czy rzuca piłkę ręką prawą, a inna preferuje rękę lewą.
Lateralizacja może być prawostronna, lewostronna, bądź skrzyżowana. W lewostronnej, potocznie zwanej leworęcznością, dominuje prawa półkula mózgowa, w wykonywaniu codziennych zadań przeważa lewa strona ciała (oko, ręka czy noga). Analogicznie, w lateralizacji prawostronnej większą aktywnością cechuje się lewa półkula mózgu i prawa strona ciała. Natomiast, w lateralizacji skrzyżowanej dochodzi do połączenia dominacji części ciała z obu stron. Jakikolwiek rodzaj lateralizacji nie jest przejawem choroby czy zaburzenia, które mogłoby niepokoić. Lepszym podejściem jest przyjęcie, że niektórzy po prostu tak mają.
Czy leworęczność to choroba?
Leworęczność absolutnie nie jest chorobą, a raczej efektem i przejawem dominacji prawej półkuli mózgu. Najczęściej jest uwarunkowana genetycznie. Niezwykle rzadko towarzyszy jej uszkodzenie lewej półkuli mózgu czy słabiej przebiegający rozwój. Każda z półkul mózgu preferuje inne zadania. U osób leworęcznych bardziej aktywna jest półkula prawa, która odpowiada za myślenie intuicyjne (odbiór przestrzeni, obrazów, kształtów, abstrakcyjne procesy myślowe). Leworęczni są więc bardziej uzdolnieni w obszarze matematyczno-przyrodniczym oraz w dziedzinach wymagających kreatywności i wyobraźni (muzyka, plastyka, aktorstwo).
Wśród wielu hipotez dziedziczenia leworęczności wskazuje się na genetykę, zwiększoną ilość testosteronu oddziałującego w okresie płodowym czy też na zupełną przypadkowość. Za leworęczność mogą odpowiadać również czynniki związane z nieprawidłowościami w okresie życia płodowego, uszkodzenia mózgu podczas trudnego porodu czy też czynnik społeczny (dziecko leworęcznych rodziców naśladujące posługiwanie się lewą ręką). Niejednokrotnie, mówiąc o leworęczności, wskazuje się wręcz na ponadprzeciętną inteligencję obdarzonych nią osób, a leworęcznymi były słynne osoby, m.in. Albert Einstein, Ludwig van Beethoven, Maria Skłodowska-Curie czy Leonardo da Vinci. Od 1992 roku 13 sierpnia obchodzimy Międzynarodowy Dzień Osób Leworęcznych.
Czy można przestawiać dziecko leworęczne?
Zwykle już u rocznego dziecka można zauważyć, że częściej i chętniej korzysta z jednej rączki (sięgając po zabawki, podczas spożywania posiłku, układania klocków, czesania włosów czy mycia zębów). Tendencja posługiwania się wybraną rączką wraz z wiekiem staje się coraz bardziej widoczna, choć dominacja ręki prawej ustala się około 2. roku życia, a ręki lewej dopiero około 4.-5. roku życia. To jest zwykle czas, gdy bliscy próbują przestawiać dziecko na ręką prawą, przekładając do niej zabawki czy sztućce. Wciąż w wielu rodzinach utrzymuje się przekonanie, że leworęczność jest problemem i anomalią, którą trzeba naprawić. Niepotrzebnie. Zdarza się, że dzieci leworęczne równie sprawnie posługują się ręką prawą (są oburęczne). Warto mieć świadomość, że w przypadku leworęczności mózg jest bardziej stymulowany, a dominacja lewej ręki przyczynia się do opanowywania bogatszego słownictwa oraz do lepszego radzenia sobie z rozwiązywaniem problemów.
Jak ułatwić życie leworęcznemu dziecku?
Choć leworęczność nie jest anomalią i wydawałoby się, że niezbyt dużym problemem, osoby posługujące się lewą ręką mogą doświadczyć w życiu codziennym sporych trudności. Wynikają one przede wszystkim z tego, że pismo, większość przedmiotów czy kierowanie samochodem (skrzynia biegów znajdująca się po prawej strony kierowcy) są zaprojektowane z myślą o osobach praworęcznych. Oferty sklepowe pozwalają jednak na zakup przyborów i artykułów przeznaczonych dla dzieci leworęcznych, co ułatwia rozwój i codzienne funkcjonowanie. Z pewnością warto pomyśleć o zakupie specjalnych nożyczek, narzędzi piśmienniczych, zeszytów ćwiczeń, zeszytów ze skośną liniaturą i myszy komputerowej. Trzeba też zadbać o prawostronne oświetlenie biurka.
Dużej uwagi wymaga również rozpoczęcie nauki pisania i przygotowanie do niej. Dobrze jest jeszcze przed rozpoczęciem nauki pisania sprawdzić, czy dziecko jest leworęczne. Często na podstawie obserwacji łatwo dostrzec dominację lewej strony ciała. Zdarza się jednak, że konkretna lateralizacja wzbudza wątpliwość, bądź dziecko już wkrótce rozpoczynające naukę w szkole nadal nie ma ukształtowanej preferencji jednej ręki. Trzeba zachować wtedy czujność, gdyż opóźniony rozwój lateralizacji czy długie utrzymywanie się oburęczności mogą być jednym z wielu symptomów ryzyka dysleksji.
Anna Chmielewska
W razie pojawiających się wątpliwości warto skorzystać z diagnozy lateralizacji lewostronnej, która kompleksowo obejmuje rozmowę z rodzicami, badanie psychologiczne, wywiad lekarski czy ocenę lateralizacji dokonaną przez nauczyciela. U mniejszych dzieci dobrze jest obserwować, którą ręką dziecko rozpoczyna realizację czynności, na przykład rysowanie, nawlekanie koralików na sznurek czy dopasowywanie elementów do większej układanki. Sama leworęczność nie powinna wzbudzić niepokoju, jednak w przypadku wątpliwości czy przygotowania do nauki pisania warto zwrócić się o wsparcie do specjalistów.
Trudności dzieci leworęcznych w szkole
Dzieci leworęczne mogą natrafić w szkole na trudność szczególnie w obszarze pisania. Dzieci muszą bowiem nie tylko nauczyć się odpowiedniego trzymania przyborów piśmienniczych, ale również wyrobić w sobie nawyk pisania we właściwym kierunku (od strony lewej do prawej). Uczniowie posługujący się ręką lewą doświadczają trudności różnego typu, w wielu obszarach:
- Wolniejsze tempo pisania,
- Trudności w czytaniu oraz w pisaniu we właściwym kierunku, od strony lewej do prawej,
- Wzmożone napięcie mięśniowe i szybsza męczliwość ręki,
- Rozmazywanie tekstu podczas pisania,
- Obniżony poziom graficzny prac,
- Mylenie liter podobnych kształtem, np. p – b, b – d czy cyfr 13 – 31, 6 – 9,
- Problemy z korzystaniem z przyborów szkolnych, np. nożyczek i linijki,
- Trudności w orientacji w schemacie własnego ciała i w przestrzeni.
Dużą trudność sprawia dziecku leworęcznemu w przedszkolu trzymanie i posługiwanie się sztućcami, później odpowiednie trzymanie narzędzi pisarskich i nożyczek czy też przebieg procesu pisania. Trudności doświadczane przez dziecko leworęczne nierzadko mają wpływ na jakość pisania. Dość często, szczególnie na początku, litery są mało kształtne, niewłaściwe ze sobą połączone, o zachwianych proporcjach.
Osoby piszące ręką lewą napotykają na różne bariery, które muszą pokonać. Opanowanie umiejętności pisania przez dzieci leworęczne jest dość trudne, gdyż naturalnym kierunkiem pisania lewą ręką jest pisanie od prawej strony do lewej. Tę tendencję można obserwować u wielu przedszkolaków już wówczas, gdy podejmują pierwsze próby rysowania szlaczków czy pisania liter. W początkowym okresie nauki szkolnej pojawia się „pismo zwierciadlane”, które powstaje w wyniku zapisu wyrazów lub działań matematycznych od prawej do lewej strony.
Bogdanowicz M., Różyńska M.
Kłopotliwe staje się również tempo pracy – dzieci z dominacją ręki lewej zwykle piszą wolniej od rówieśników, zdarza się, że nie nadążają z tempem pracy. Niejednokrotnie przyczynia się to do wzmożenia napięcia mięśniowego i pogorszenia jakości stawianych szlaczków, liter i cyfr.
Praca z dzieckiem leworęcznym
Do dobrego opanowania umiejętności pisania dziecko potrzebuje ćwiczeń usprawniających koordynację wzrokowo-ruchową (współpraca oka i ręki) i motorykę ręki. Dotyczy to szczególnie dzieci leworęcznych, ponieważ pismo jest zasadniczo dostosowane do osób z dominacją ręki prawej. Warto rozpocząć pracę jeszcze w wieku przedszkolnym, angażować do niej zwłaszcza 5- i 6-latki, aby maksymalnie przygotować dziecko do startu szkolnego.
Zanim dziecko zacznie pisać, musi przejść kilka bardzo ważnych, choć mało znanych kroków, które przygotują je do pisania krętych linii. Uchylmy rąbka tej tajemnicy – wspólnie możemy zanalizować i lepiej zrozumieć mechanizmy ciała konieczne do pisania. Te wstępne kroki to: 1) samoobsługa, 2) chwyt dłoniowy i pęsetkowy (trzypunktowy) i 3) używanie nie piszącej ręki do trzymania papieru.
Violet F. Maas
Podczas ćwiczeń należy zwrócić uwagę na wiele aspektów, aby praca była efektywna:
- Oświetlenie z prawej strony, bądź z przodu,
- Prawidłowa postawa przy stoliku – plecy wyprostowane, stopy swobodnie oparte na podłodze, przedramiona na stole,
- Zajmowanie miejsca w ławce po lewej stronie, co zapewni swobodę podczas pracy,
- Właściwe ułożenie zeszytu i ręki – dłoń odchylona ku górze, nie wygięta w nadgarstku, zeszyt w pewnej odległości od ciała dziecka i brzegu ławki, ułożony lekko w prawą stronę (skośnie), kąt nachylenia zeszytu regulowany przez dziecko,
- Utrzymywanie prawidłowego kierunku kreślenia szlaczków, cyfr i liter (od strony lewej do prawej),
- Używanie ołówka zamiast długopisu czy pióra,
- Odpowiedni chwyt pisarski – narzędzie pisarskie oparte na palcu środkowym, przytrzymywane przez kciuk i lekko zgięty palec wskazujący,
- Przytrzymywanie zeszytu prawą ręką, co zapobiegnie jego przesuwaniu.
Wielość tych zaleceń pokazuje, że nie wystarczy pozwolić dziecku na posługiwanie się lewą ręką. Ważne miejsce zajmuje nie tylko dbałość o prawidłową postawę ciała i ułożenie zeszytu, ale również realizacja ćwiczeń usprawniających technikę rysowania, a potem pisania.
Jak pomóc dziecku leworęcznemu
Chcąc jak najlepiej wspomóc dziecko leworęczne w pracy przedszkolnej i szkolnej ważne jest, aby również w domu wykonywać różnego rodzaju ćwiczenia:
- Ułatwiające opanowanie prawidłowego chwytu (zgniatanie papieru, lepienie z plasteliny, kruszenie, rozsypywanie soli, wydzieranie kawałków papieru),
- Usprawniające kontrolę siły nacisku ręki w trakcie rysowania i pisania (kreślenie wzorów, linii, liter, cyfr i figur na tacach z rozsypaną kaszą, malowanie farbami, szczególnie na dużych powierzchniach papieru),
- Usprawniające precyzję ruchów (duże ruchy w powietrzu, rysowanie na większych powierzchniach, rysowanie na kartkach),
- Współpracy ręki i oka (kalkowanie, rysowanie po śladzie, zakreskowywanie pól).
Ćwiczenia usprawniające pracę ręki mają za zadanie zmniejszyć męczliwość podczas pisania. Zadania warto realizować zarówno z dziećmi młodszymi, jak i starszymi, dostosowując je do wieku dziecka. Nade wszystko trzeba jednak dziecku pokazywać, że jego leworęczność nie jest problemem i pokazywać mu, że jest akceptowane.
Naturalne składniki wspomagające pracę układu odpornościowego.
Naturalne składniki wspomagające pracę układu odpornościowego.
Wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego.
Wspomaga naturalną odporność.
W okresie przejściowego osłabienia, do regeneracji po infekcjach.
Na wzmocnienie odporności. Uzupełnia codzienną dietę w starannie dobrane, naturalne składniki, takie...
Wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego
Bibliografia:
- Bogdanowicz M., Różyńska M., Lewa ręka rysuje i pisze. Ćwiczenia przygotowujące do pisania dla dzieci leworęcznych.
- Maas V.F., Uczenie się przez zmysły. Wprowadzenie do teorii integracji sensorycznej.
- Bogdanowicz M., Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie.
- Davis R.D., Braun E.M., Dar uczenia się.