Zaparcia u dzieci nie zawsze są wynikiem choroby. W wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym częściej mają charakter nawykowy – są skutkiem utrwalonych, nieprawidłowych nawyków toaletowych. Nie należy ich jednak bagatelizować, ponieważ obniżają jakość życia dziecka, do tego nieleczone mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, emocjonalnych i społecznych. Jak wyglądają prawidłowe nawyki toaletowe? Jak nauczyć dziecko regularnego wypróżniania?
- Zaparcia u dzieci często mają charakter nawykowy, wynikający z nieprawidłowych nawyków toaletowych. Ważne jest stworzenie regularnej rutyny wypróżniania, najlepiej o stałej porze dnia.
- Dziecko powinno czuć się komfortowo i bez presji w toalecie. Nie należy zmuszać dziecka do wypróżniania, krzyczeć czy stosować kar w przypadku niepowodzenia.
- Ważna jest prawidłowa pozycja ciała podczas wypróżniania (z podnóżkiem, który pozwoli na ustawienie w pozycji kucznej).
- Zrozumienie emocji dziecka oraz rozmowy na temat wypróżniania mogą pomóc w przezwyciężeniu problemów.
- W przypadku długotrwałych problemów warto skonsultować się z pediatrą lub psychologiem.
Dlaczego nawyki w toalecie mają znaczenie?
Po treningu czystości, kiedy dziecko potrafi już korzystać z nocnika czy toalety, funkcja wypróżniania przestaje być automatyczna – staje się czynnością zależną m.in. od środowiska, emocji oraz przyswojonych nawyków.
Oznacza to, że odpieluchowane dziecko może ignorować potrzebę wypróżnienia, wstrzymywać stolec lub kojarzyć toaletę z czymś nieprzyjemnym. Taka sytuacja szybko prowadzi do zaparć nawykowych, czyli stanu, w którym dziecko unika robienia kupy mimo potrzeby.
Prawidłowe nawyki toaletowe, kształtowane codziennie, stanowią podstawę profilaktyki przeciwko przewlekłym problemom. Warto więc wiedzieć, jak wspierać dziecko i jak stworzyć domową rutynę sprzyjającą właściwemu sposobowi wypróżniania.
Nawilża śluzówkę nosową.
Wspomaga prawidłowe widzenie, wzrost i rozwój kości u dzieci.
Udrażnia i oczyszcza nos z gęstego kataru, łagodzi objawy przeziębienia przebiegającego z mokrym kas...
Krople enzymatyczne z laktazą kwaśną i neutralną.
Krem z ektoiną do stosowania już od 1. miesiąca życia.
Regularne wypróżnianie o stałej porze
Jelita – podobnie jak mózg – działają według rytmu dobowego. Regularność pomaga utrzymać harmonijną pracę przewodu pokarmowego i wspiera naturalną motorykę jelit. Warto więc zachęcać dziecko do siadania na toalecie regularnie i o stałej porze dnia.
Niektóre prace naukowe sugerują, że odpowiedni czas na korzystanie z toalety jest rano po śniadaniu. Inni autorzy zauważają, że w realiach codziennego życia poranki to czas, kiedy cała rodzina robi wszystko w pośpiechu, a często także w stresie. W takich warunkach dziecko może czuć presję, a moment wypróżniania zacznie kojarzyć mu się z czymś stresującym i nieprzyjemnym. Nie są to okoliczności sprzyjające budowaniu zdrowych nawyków toaletowych, wręcz przeciwnie – mogą nasilić problem zaparć.
Jeśli więc rano nie macie czasu, aby dziecko w spokoju i bez presji mogło załatwić swoje potrzeby fizjologiczne, równie skuteczne będzie zachęcanie do siadania na toalecie 20-30 minut po obiedzie lub po kolacji, kiedy dziecko jest już w domu, w znanym i bezpiecznym otoczeniu.
Wielu specjalistów z zakresu pediatrii i gastroenterologii dziecięcej podkreśla, że konkretna pora dnie nie ma tak dużego znaczenia, jak sama regularność.
Jak zachęcić dziecko do regularnego siadania na toalecie?
Jak zostało wspomniane, dziecko przede wszystkim powinno czuć się bezpiecznie i komfortowo. Nie należy poganiać malucha, krzyczeć, wywierać presji, a tym bardziej karać za niepowodzenia.
Warto zadbać o odpowiednie warunki w toalecie, wykorzystać nakładkę na sedes dla dzieci, a także uszanować intymność dziecka. Niektóre maluchy na czas wypróżniania wolą zostać w toalecie same.
Co jeszcze?
- Pozwól dziecku zabrać do toalety ulubioną zabawkę czy książeczkę.
- Chwal za każdy postęp i mały sukces – nawet jeśli dziecko się nie wypróżni, tylko usiądzie na nocnik czy toaletę o stałej porze.
- Spróbuj naklejek, plansz motywacyjnych lub innych systemów nagród, jednak z umiarem. Dziecko nie powinno uczyć się tego, że po każdym skorzystaniu z toalety dostanie batonika czy nową zabawkę.
- Pomocne może być również wykorzystanie materiałów edukacyjnych, takich jak obrazki, książki, piosenki czy bajki, które pomogą dziecku zrozumieć, jak ważne jest regularne wypróżnianie.
Właściwy sposób wypróżniania
Sposób wypróżniania również ma znaczenie. Jaka jest najlepsza pozycja do robienia kupy dla dziecka?
Dziecko powinno wygodnie siedzieć na toalecie, najlepiej z wykorzystaniem specjalnej nakładki dopasowanej do jego wzrostu i budowy ciała.
Ważne jest również zapewnienie stabilnego oparcia dla stóp – idealnie sprawdzi się tutaj stołek lub podnóżek o odpowiedniej wysokości. Kąt zgięcia pomiędzy tułowiem a udami powinien wynosić około 35 stopni – jest to tzw. pozycja kuczna, która pozwala na odpowiednie ustawienie odbytnicy, a dzięki temu ułatwia wypróżnianie.
Dziecko nie powinno być zachęcane czy namawiane do parcia „na siłę”. Nadmierne parcie może prowadzić do nieprawidłowego napięcia mięśni dna miednicy, a w dłuższej perspektywie – nawet do problemów z nietrzymaniem stolca lub moczu.
Prawidłowe wypróżnianie to takie, które odbywa się bez wysiłku – naturalnie, pod wpływem potrzeby fizjologicznej i z pomocą właściwej pozycji ciała.
Warto też pamiętać, że korzystanie z toalety nie powinno odbywać się w pośpiechu – jak zostało wspomniane wcześniej – a jednocześnie być niepotrzebnie przeciągane. Próby wypróżniania nie powinny trwać dłużej niż 10 minut.
Nawyki w toalecie – o czym jeszcze warto pamiętać?
Zaparcia nawykowe u najmłodszych często mają swoje źródło nie w fizjologii, ale w psychice. Dziecko może celowo unikać korzystania z toalety z powodów, które dorosłym wydają się błahe –
- wstydzi się robić kupę w przedszkolu,
- obawia się, że ktoś wejdzie do toalety,
- nie lubi zapachu lub hałasu spłuczki,
- czuje presję ze strony dorosłych.
Czasem przyczyną może być też wcześniejsze nieprzyjemne doświadczenie, np. bolesne wypróżnienie.
Dlatego ważnym elementem terapii i profilaktyki zaparć jest rozmowa i zrozumienie emocjonalnych potrzeb dziecka. Ponadto warto zdejmować tabu z tematu wypróżniania i uczyć dziecko, że robienie kupy jest zupełnie naturalną czynnością fizjologiczną, podobnie jak sen czy spożywanie posiłków.
Przy okazji warto wprowadzać nawyki higieniczne – szczególnie dokładne mycie rąk po wyjściu z toalety. Można to zrobić w formie zabawy, pokazywać dziecku, jak używać mydła, zachęcać do śpiewania piosenki podczas mycia rąk. Dzięki temu higiena staje się nie tylko obowiązkiem, ale częścią przyjaznej rutyny.
Kontrola stanu zdrowia i podstawy zdrowego trybu życia
Równolegle z kształtowaniem nawyków toaletowych warto zadbać o ogólny stan zdrowia dziecka, który również wpływa na jego zdolność do regularnych wypróżnień. Dieta bogata w błonnik, picie odpowiedniej ilości wody oraz aktywność fizyczna to kluczowe elementy, które wspierają pracę jelit.
W przypadku zaparć, szczególnie u dzieci, pomocne mogą okazać się naturalne produkty, takie jak manna z jesionu. To roślinny środek łagodzący zaparcia, szczególnie polecany w dziecięcej diecie. Manna jest delikatna dla układu pokarmowego i wspomaga regulację rytmu wypróżnień, nie powodując podrażnień ani nieprzyjemnych skutków ubocznych.
Warto wprowadzić te nawyki w sposób naturalny i konsekwentny, pamiętając, że dzieci potrzebują czasu, aby przyswoić nowe rutyny. Jeśli problem zaparć utrzymuje się mimo starań, warto skonsultować się z pediatrą, który pomoże dobrać odpowiednią terapię. Jeśli zaparcia mają podłoże psychologiczne, konieczna może być konsultacja z psychologiem, a niekiedy również długotrwała psychoterapia.
- Malczyk, Ż., Jarzumbek, A., Kwiecień, J., & Ziora, K. (2014). Praktyczne aspekty leczenia zaparć stolca u dzieci. Pediatria i Medycyna Rodzinna, 10(1), 55-60.
- Reich, M., & Iwańczak, B. (2010). Analiza najczęstszych przyczyn i objawów przewlekłych zaparć u dzieci. Przegl. Gastroenterol, 5, 349-355.
- Gibas-Dorna M, Piątek J. Functional constipation in children – evaluation and management. Prz Gastroenterol. 2014;9(4):194-9. doi: 10.5114/pg.2014.45099. Epub 2014 Sep 16. PMID: 25276249; PMCID: PMC4178044.