Co to są potówki i skąd się biorą?
Potówki to zmiany skórne wynikające z zatkania przewodów potowych. Bardzo często pojawiają się u niemowląt, które albo są przegrzewane, albo nieprawidłowo pielęgnowane. Dlaczego?
Maluszki mają bardzo delikatną skórę i nie w pełni rozwinięte procesy termoregulacji organizmu. Nie potrafią tak jak dorośli radzić sobie nadmiarem ciepła, więc gdy są przegrzewane, zaczynają się pocić, a że pot i resztki złuszczonego naskórka zaczopowują ujścia gruczołów łojowych, na skórze powstają potówki zwykłe, czyli jasne krostki bez podłoża zapalnego.
Stan zapalny występuje natomiast przy potówkach czerwonych. Takie zmiany pojawiają się na przykład po miejscowym użyciu kosmetyku, który zatkał przewody potowe albo w wyniku poważnego przegrzania dziecka, objawiającego się gorączką.
Oprócz tego wyróżnia się także tzw. potówki głębokie, wynikające z powodu pęknięcia przewodów potowych w głębszych warstwach skóry. U noworodków rozpoznaje się je jednak sporadycznie.
Przeczytaj także: Jak dbać o noworodka? Odpowiada położna
Czy potówki u noworodka są groźne?
Potówki u noworodka nie są groźne. Dotyczy to zarówno potówek zwykłych, jak i czerwonych, których wygląd może niepokoić rodziców. Potówki dają się skutecznie wyleczyć, pod warunkiem, że nie są zaniedbane. W przeciwnym razie istnieje ryzyko, że dojdzie do nadkażenia bakteryjnego i potrzebny będzie antybiotyk. Takie komplikacje to jednak rzadkość. Jeśli szybko i właściwie zareagujemy, potówki znikają bez śladu.
Jak wyglądają potówki u noworodka?
Wyróżnia się kilka rodzajów potówek u noworodków w zależności od przyczyny i głębokości zatkania przewodów potowych.
- Potówki zwykłe wyglądają jak małe, przezroczyste pęcherzyki (o średnicy 1-2 mm). To zmiany powierzchowne wynikające z przegrzania dziecka i niewłaściwej pielęgnacji. Zwykle samoistnie zanikają w przeciągu kilku lub kilkunastu godzin.
- Potówki czerwone to drobne, zapalne grudki i krostki występujące zwykle na pośladkach i pleckach oraz innych obszarach ciała narażonych na otarcie. Wynikają z zatkania przewodów potowych na wysokości średnich warstw naskórka.
- Potówki głębokie powstają po pęknięciu przewodów potowych na wysokości skórno-naskórkowej. Są znacznie głębiej zlokalizowane, większe niż potówki zwykłe (mają średnicę do kilku mm) i mogą utrzymywać się przez wiele dni.
Jak rozpoznać potówki u noworodka?
Potówki u noworodków występują bardzo często. Szacuje się, że ma je nawet 15% dzieci w ciągu pierwszych czterech tygodni życia. Najczęściej spotykane są potówki zwykłe, rzadziej czerwone. Potówki grudkowe to wyjątkowe przypadki.
Potówki można rozpoznać bez potrzeby wykonywania żadnych badań. To dość charakterystyczne wykwity – drobne pęcherzyki wypełnione przezroczystym lub lekko mętnym płynem, czasem otoczone rumieniem zapalnym. Najczęściej występują w skupiskach i lokalizują w typowych miejscach. Dziecko raczej nie odczuwa przez nie dyskomfortu. O ile nie ma powikłań, potówki nie swędzą i nie bolą. Samoistnie zanikają w krótkim czasie.
To jest wyrób medyczny.
Używaj go zgodnie z instrukcją używania lub etykietą.Gdzie najczęściej występują potówki u noworodków?
Potówki u noworodków przeważnie pojawiają się w obrębie zakrywanych obszarów ciała, które są narażone na ocieranie. Potówki zwykłe przeważnie przybierają postać białych krostek na twarzy, zwłaszcza na czole i policzkach. Czasem lokalizują się za uszami i pod szyją oraz na tułowiu.
Potówki czerwone to zapalne krosty na pośladkach, które powstają przez używanie nieprzewiewnych pieluszek i zbyt ciepłego ubrania. W upalne dni mogą pojawiać się też w pachwinach, zgięciach kończyn na karku i plecach. Zdarza się, że obejmują skórę brzucha posmarowaną oliwką lub kosmetykiem zawierającym składniki oleiste, zatykające gruczoły potowe.
Najczęściej u noworodków występują:
- potówki na twarzy (na czole i policzkach),
- potówki pod szyją, na karku, za uszami,
- potówki pod pachami i w zgięciach kończyn,
- potówki na brzuchu i plecach,
- potówki na pośladkach i w dołach pachwinowych.
Jak rozróżnić potówki u noworodka od innych zmian skórnych?
Chociaż potówki u noworodka wyglądają dość charakterystycznie i dają się łatwo rozpoznać, zdarza się, że są mylone z innymi zmianami skórnymi. Wśród nich są zarówno wykwity łagodne, niezapalne, samoograniczające się, jak i zapalne, wymagające właściwego leczenia.
Potówki a noworodkowy rumień toksyczny
Jeśli w ciągu pierwszych 48 godzin życia na skórze dziecka pojawią się plamy lub krostki rumieniowe, przypominające bąbel pokrzywkowy lub ślad po ugryzieniu pchły, należy podejrzewać noworodkowy toczeń rumieniowy. To często spotykana, niegroźna choroba o łagodnym i samoograniczającym się przebiegu. Nie wymaga leczenia, a tylko odpowiedniej higieny i pielęgnacji skóry. Zanika w ciągu tygodnia.
Noworodkowy rumień toksyczny podobnie jak potówki może lokalizować się na twarzy, tułowiu, rękach i pośladkach. W odróżnieniu od potówek objawia się większymi krostkami i grudkami (2-3 mm) oraz zmianami obrzękowymi i rumieniowymi.
Potówki a przejściowa melanoza krostkowa
Dziecko, które przychodzi na świat z pęcherzykami na karku i plecach, może mieć przejściową melanozę krostkową noworodków. To choroba rozwijająca się jeszcze w życiu płodowym, niegroźna i nie wymagająca leczenia.
Krostki nie mają podłoża rumieniowego. Mogą występować, jak potówki, na czole, brodzie, podbródku, karku, plecach, ale i nogach, wewnętrznej stronie ud, podeszwie stóp i dłoniach. W ciągu kilku dni samoistnie zanikają, pozostawiając na skórze złuszczenia i przebarwienia.
Potówki a trądzik noworodkowy (krostkowica)
Zmiany przypominające czerwone potówki u noworodka na twarzy, owłosionej skórze głowy i szyi są objawem krostkowicy głowy, dawniej nazywanej trądzikiem noworodkowym. To choroba skóry wywołana przez rozwój drożdżaków Malassezia furfur, którą odróżnia się od trądziku niemowlęcego – ta dermatoza pojawia się u 3-6. miesięcznych niemowląt.
Krostkowica rozwija się wcześniej, w 2-3 tygodniu życia dziecka. Powoduje wystąpienie skupisk zapalnych krostek, ale nie zaskórników (objaw trądziku niemowlęcego). Przemija po kilku tygodniach samoistnie, bez konieczności leczenia. Terapię przeciwgrzybiczą włącza się przy rozległych i długo utrzymujących się wykwitach.
Potówki a ospa
Potówki u noworodka mogą przypominać osutkę występującym przy ospie wietrznej. Częstym pierwszym objawem tej choroby są naskórkowe pęcherzyki z przezroczystym płynem, pojawiające się na tułowiu, owłosionej skórze i twarzy dziecka. Występują, podobnie jak potówki, w obszarach ciała najbardziej ucieplonych, jednak w odróżnieniu od nich wywołują silny świąd.
Trzeba zaznaczyć, że przebieg ospy wietrznej u noworodków jest bardzo zróżnicowany. Zależy od momentu zakażenia (przed, w trakcie, po porodzie), poziomu uodpornienia matki na wirusa ospy wietrznej i półpaśca, wieku ciążowego noworodka i innych czynników. Ospa u noworodka występuje rzadko, ale wymaga leczenia szpitalnego.
Potówki a skaza białkowa
Skaza białkowa, czyli alergia na białko mleka krowiego, objawia się niespecyficznymi zmianami skórnymi i może być mylona z potówkami, zwłaszcza czerwonymi. Powoduje powstanie na skórze policzków, brody, a nieraz i w zgięciach kończyn, suchych, rumieniowych plam oraz krostek, grudek czy pęcherzyków.
Jak rozróżnić potówki od alergii? Zwykłe potówki nie swędzą, a skaza białkowa tak. Poza tym alergia pokarmowa przybiera niejednorodną postać. Oprócz zmian skórnych dziecko uczulone na białko mleka krowiego może mieć bóle brzucha, biegunki, problemy z jedzeniem, snem oraz różne inne dolegliwości. Podejrzewając skazę białkową, należy skonsultować się z pediatrą.
Potówki a pieluszkowe zapalenie skóry
Zarówno potówki, jak i pieluszkowe zapalenie skóry należą do częstych problemów niemowlęcych. Mogą pojawić się już od pierwszych tygodni życia, wywołując niepokój rodziców. O ile jednak potówki u noworodka nie są uciążliwe i przeważnie w ciągu kilku dni samoistnie zanikają, o tyle pieluszkowe zapalenie skóry wywołuje dyskomfort i wymaga szybkiej zmiany pielęgnacji i wdrożenia maści przeciwzapalnych.
Pieluszkowe zapalenie skóry lokalizuje się wyłącznie w okolicach intymnych, potówki mogą być w różnych obszarach ciała dziecka. Skóra pod pieluszką jest zaczerwieniona, wyraźnie podrażniona, obrzęknięta, czasem pokryta krostkami, pęcherzykami, nadżerkami.
Jak leczyć potówki u dziecka?
Leczenie potówek u noworodka dotyczy tylko zmian zapalnych i nadkażonych bakteryjnie. Wówczas stosuje się preparaty o ukierunkowanym działaniu przeciwzapalnym, antyseptycznym i przeciwbakteryjnym. Maść na potówki z antybiotykiem przepisaną przez lekarza należy aplikować zgodnie z zaleceniami.
W pozostałych przypadkach wystarczy działanie doraźne, czyli usunięcie przyczyny potówek oraz odpowiednia pielęgnacja i higiena skóry.
Jak pozbyć się potówek u niemowlaka?
Jeśli dziecko ma potówki, trzeba sprawdzić, czy nie jest za grubo ubierane. Noworodkowi zakładamy tyle samo warstw odzieży co sobie plus jedną dodatkową lub lekkie okrycie np. kocykiem. Wybieramy ubranka i tekstylia dla dziecka z przewiewnych tkanin – bawełnianych, lnianych, bez domieszek syntetycznych. Sprawdzamy też temperaturę powietrza w mieszkaniu, optymalnie powinna wynosić 20-22 stopnie C.
W leczeniu potówek u dziecka ważna jest codzienna higiena. Dziecko kąpiemy w nieco chłodniejszej (ale nie zimnej) wodzie, następnie delikatnie osuszamy bawełnianym ręcznikiem. Możemy przemywać skórę maluszka solą fizjologiczną i wietrzyć, pozostawiając jak najdłużej nie zakrytą ubraniem.
Czym smarować potówki u noworodka?
Potówek zwykłych i czerwonych nie trzeba niczym smarować. Przy zachowaniu właściwej higieny skóry, powinny zniknąć w przeciągu tygodnia. Jeśli zmiany skórne są nasilone, można zastosować maść z cynkiem. Nie należy go jednak nadużywać, ze względu na silne działanie wysuszające. To samo dotyczy maści z mentolem, które działają kojąco i antybakteryjnie. Czasem poleca się preparaty z kwasem borowym, ale nie są one odpowiednie dla dzieci poniżej 3. roku życia.
Czym przemywać potówki u noworodka?
Do przemywania potówek u noworodka można użyć jałowego gazika lub płatka bawełnianego nasączonego czystą wodą lub solą fizjologiczną. Z domowych sposobów polecane są napary z rumianku i kąpiele w krochmalu.
To jest wyrób medyczny.
Używaj go zgodnie z instrukcją używania lub etykietą.Potówki u noworodka – kiedy do lekarza?
Jeśli nie mamy pewności, czy zmiany na skórze dziecka, to rzeczywiście potówki, zasięgnijmy opinii położnej lub pediatry. Do lekarza powinniśmy zgłosić się od razu, gdy zauważymy u noworodka jakiekolwiek niepokojące objawy:
- skórne – rozległy rumień, bąble pokrzywkowe, nasilone podrażnienie (obrzęk, rumień, świąd, nadżerki)
- ogólne – gorączka, kaszel, problemy ze snem, jedzeniem, wypróżnianiem i in.
Czy potówki same znikną?
Potówki zwykle znikają samoistnie. Najszybciej te zwykłe, bez stanu zapalnego. Nieco dłużej czerwone o podłożu zapalnym. Przeważnie skóra dziecka wygładza się w ciągu tygodnia. Najtrudniej pozbyć się potówek głębokich oraz nadkażonych. Wówczas trzeba zgłosić się do lekarza i wprowadzić odpowiednie leczenie.
Jak zapobiegać potówkom u noworodka?
Najprostszym sposobem zapobiegania potówkom jest odpowiednia opieka nad dzieckiem. Staramy się nie przegrzewać maluszka, ubierać go adekwatnie do pogody i temperatury otoczenia. Jeśli podejrzewamy, że może być mu za gorąco, sprawdzamy kark dziecka – rozgrzany i wilgotny potwierdza przypuszczenia, ciepły i suchy oznacza, że wszystko jest w porządku.
Równie ważna jest codzienna higiena skóry. Regularne kąpiele, przemywanie twarzy, szyi i pachwin dziecka, częste przewijanie i wietrzenie skóry pozwalają zachować ją w dobrej kondycji. Pomocne w tym są też odpowiednie kosmetyki przeznaczone dla dzieci od 1. dni życia, bez konserwantów, barwników, aromatów, substancji oleistych. Jeśli nie mamy pewności, jak pielęgnować skórę niemowlaka, zapytajmy o poradę położną albo pediatrę.
Może zainteresować Cię również: Witamina D dla dziecka – dlaczego nie może jej zabraknąć w diecie najmłodszych?
Silikonowe plastry na bliznę po cesarskim cięciu
Wspomaga prawidłowe widzenie, wzrost i rozwój kości u dzieci.
Opracowany specjalne dla kobiet w ciąży.
Starannie dobrane składniki wspierają prawidłowy rozwój dziecka i dbają o zdrowie mamy
Pomaga przy problemach intymnych w ciąży.
Roztwór doustny do wspomagania leczenia refluksu żołądkowo-przełykowego
Dla zdrowia układu moczowego.
P. Brzeziński, Dermatologia okresu noworodkowego – choroby skóry niewymagające leczenia, Przegląd Lekarski, 66 (9), 2009
R.J. Antaya, D. M. Robinson, Choroby z pęcherzami i krostkami u noworodków, Postępy pediatrii, mp.pl, 2011 [dostęp 18.05.2023]
M. Czarnecka-Operacz, A. Sadowska-Przytocka, Klasyczne zmiany skórne u noworodków jako trudny problem w codziennej praktyce klinicznej, Pediatria po Dyplomie, 2017
Pediatria, T. I i II, pod red W. Kawalec i wsp., Wydawnictwo lekarskie PZWL, Warszawa 2013