Gdzie należy szukać praw ucznia?
Zgodnie z ustawą z dnia 14.12.2016 r. – Prawo oświatowe – prawa uczniów, a także tryb składania skarg w przypadku ich naruszenia, powinny zostać określone w statucie szkoły. Ustawa nie określa w tym zakresie „minimalnych wymagań” i nie wskazuje praw ucznia, które obligatoryjnie powinny znaleźć się w zapisach statutu, tak jak czyni to w przypadku obowiązków ucznia. Praw ucznia należy doszukiwać się w różnych aktach prawnych, w tym m.in. w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, czyli w akcie prawnym o najwyższej randze. Cały szereg praw ucznia wynika również z Konwencji o prawach dziecka, która została ratyfikowana przez Polskę w dniu 30.04.1991 r. Brak wyraźnego zdefiniowania katalogu praw ucznia w ustawie Prawo oświatowe i pozostawienie tej kwestii do uregulowania w statucie szkoły, wcale nie oznacza więc, że szkoły mają w tej kwestii całkowitą dowolność.
Dowiedz się więcej o prawach dziecka
Prawo ucznia do nauki
Najważniejszym, zagwarantowanym konstytucyjnie, prawem ucznia, jest prawo do nauki, przy czym do 18. roku życia jest to również obowiązek. Nauka w szkołach publicznych jest ponadto bezpłatna, a szkołypowinny być dostępne dla każdego dziecka.
Organizowanie przez szkoły publiczne „przymusowych” zbiórek, czy pobieranie od uczniów jakichkolwiek obligatoryjnych opłat, jest zatem bezprawne. Za niekonstytucyjne należy również uznać działania polegające na zawieszaniu uczniów w ich prawach, poprzez zakazywanie im uczęszczania do szkoły i uczestniczenia w zajęciach lekcyjnych, niezależnie od ich przewinień. Szkoła nie może zatem zawiesić ucznia w prawie do edukacji, ale – zgodnie z regulacjami zawartymi w statucie szkoły, w przypadku określonych przewinień ucznia – może np. zakazać mu uczestnictwa w wycieczce lub wzięcia udziału w imprezie szkolnej.
Nie powinno się również wypraszać z zajęć spóźnionego ucznia, za którego bezpieczeństwo – w czasie lekcji – odpowiedzialność ponosi nauczyciel, a ponadto – stanowiłoby to naruszenie prawa ucznia do nauki poprzez uczestnictwo w zajęciach.
Prawo ucznia do swobody wypowiedzi i wyrażania własnych poglądów
Każdy uczeń ma prawo do swobodnej wypowiedzi oraz wyrażania własnych poglądów, które winny być przyjmowane z należytą wagą, stosownie do wieku oraz dojrzałości dziecka. Prawo to może podlegać ograniczeniom tylko z konieczności poszanowania praw lub reputacji innych osób albo ochrony bezpieczeństwa narodowego, porządku publicznego, zdrowia lub moralności społecznej. Uczniom przysługuje również prawo do redagowania i wydawania gazety szkolnej, która nie może być poddawana cenzurze prewencyjnej.
Prawo ucznia do wolności sumienia i wyznania
Każdemu człowiekowi, a więc również uczniom – przysługuje prawo do wolności sumienia i wyznania. Religia kościoła lub innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej może być przedmiotem nauczania w szkole, jednak nikt nie może być zmuszany do uczestniczenia ani do nieuczestniczenia w praktykach religijnych, jak również z tego powodu dyskryminowany. Zasadą w szkołach, powinno być zapisywanie się osób zainteresowanych na lekcję religii, a nie wypisywanie z niej.
Prawo ucznia do prywatności i godności
Nikt nie ma prawa ingerować w sferę życia prywatnego i rodzinnego uczniów ani w ich korespondencję. Uczniowie mają prawo do prywatności, ochrony prawnej dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym. Dyscyplina szkolna, powinna być stosowana z poszanowaniem godności uczniów.
W rzeczywistości szkolnej – prawa uczniów do prywatności i godności – często bywają nadużywane przez nauczycieli, poprzez:
1) Przeszukiwania plecaków uczniów – które stanowi naruszenie prawa do prywatności. Nauczyciel, w żadnym wypadku, nie ma prawa dokonać samodzielnego przeszukania rzeczy osobistych ucznia – jest to czynność zastrzeżona wyłącznie dla policji. Zatem, w przypadku powzięcia przez nauczyciela podejrzenia, że uczeń może być w posiadaniu zakazanych substancji (np. narkotyków) – jeżeli uczeń odmówi dobrowolnego przekazania nauczycielowi podejrzanych substancji – powinien niezwłocznie wezwać policję.
2) Konfiskowanie uczniom telefonów – które może stanowić naruszenie prawa do prywatności (jeżeli nauczyciel np. odczyta wiadomość, którą otrzymał lub wysłał uczeń) oraz stanowi naruszenie prawa do własności. Nauczyciel nie ma prawa do rekwirowania przedmiotów należących do uczniów, a tym bardziej do „zaglądania” do zarekwirowanych telefonów (niepokojące jest, że w badaniu „EU Kids Online 2018” przeprowadzonym przez Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu – aż 25% uczniów stwierdziło, że nauczyciele zabierają im telefony na jakiś czas, np. na dzień lub tydzień, a 6% uczniów – że nauczyciele sprawdzają ich telefony, żeby dowiedzieć się co robią i z kim się kontaktują). Szkoła nie może również całkowicie zakazać przynoszenia do szkoły urządzeń elektronicznych. Może natomiast, w statucie szkoły, określić zasady wnoszenia i korzystania z telefonów komórkowych i innych urządzeń elektronicznych na terenie szkoły (np. nakazać wyłączanie urządzeń na czas trwania lekcji).
3) Zakazywanie uczniom wychodzenia do toalety w czasie zajęć lekcyjnych – które stanowi naruszenie prawa do godności. Nauczyciele nie mają prawa do naruszania swobody załatwiania przez dzieci podstawowych potrzeb fizjologicznych. Zakazanie dziecku pójścia do toalety może doprowadzić do nabawienia się przez dziecko traumy na co najmniej kilka następnych lat życia, jeżeli najzwyczajniej w świecie – nie wytrzyma i załatwi swoją potrzebę fizjologiczną na oczach całej klasy. Taki scenariusz powinien zawsze być brany pod uwagę przez nauczyciela, dopuszczającego się tak nieludzkiego traktowania dzieci.
Prawo ucznia do informacji
Każdemu uczniowi przysługuje prawo do swobody poszukiwania, otrzymywania i przekazywania informacji oraz idei wszelkiego rodzaju, bez względu na granice, w formie ustnej, pisemnej bądź za pomocą druku, w formie artystycznej lub z wykorzystaniem każdego innego środka przekazu, według jego wyboru.
Prawo ucznia do sprawiedliwej oceny
Ocena postępów w nauce i zachowaniu powinna być jawna i umotywowana. Nauczyciel ma obowiązek udostępnić uczniowi i jego rodzicom, na ich żądanie, każdą sprawdzoną i ocenioną pracę pisemną.
Wiedza uczniów, w formie pisemnej, najczęściej sprawdzana jest w ramach tzw. sprawdzianów i kartkówek. Prawo nie zastrzega ich maksymalnej ilości w danym dniu/tygodniu, ani tego czy i z jakim wyprzedzeniem, nauczyciel powinien informować uczniów o ich planowanym przeprowadzeniu – informacji na ten temat należy każdorazowo szukać w statucie danej szkoły (maksymalna ilość sprawdzianów zazwyczaj określana jest na poziomie: 3 w tygodniu i 1 w ciągu dnia).
Przepisy nie określają również, którą ocenę uczeń ma prawo poprawiać (uzyskaną ze sprawdzianów, kartkówek, odpowiedzi czy zadań domowych, a także – czy może poprawiać tylko oceny niedostateczne czy również inne stopnie). Informacji na temat, należy szukać w wewnątrzszkolnym systemie ocenienia, będącym elementem statutu szkoły. Może zatem okazać się, że nie każda ocena będzie mogła zostać przez ucznia poprawiona. Z drugiej strony – pojawiają się głosy, iż zapisom statutu zakazującym uczniom poprawy każdej oceny, można się sprzeciwić, powołując się na przepis ustawy o systemie oświaty, stanowiący, iż ocenianiu podlegają „osiągnięcia edukacyjne ucznia”. A zatem uczeń, który poczynił postępy w opanowaniu danego zagadnienia – zawsze powinien mieć możliwość poprawy oceny w tym zakresie. Prawo natomiast wprost gwarantuje uczniom, począwszy od IV klasy szkoły podstawowej, możliwość przystąpienia do egzaminu poprawkowego, w przypadku otrzymania jednej lub dwóch negatywnych ocen końcoworocznych.
Prawo do nauczania zdalnego
Począwszy od roku szkolnego 2022/2023 – w przypadku zawieszenia przez szkołę zajęć z przyczyn niezależnych od placówki (w tym m.in. z powodu wystąpienia temperatury zewnętrznej lub w pomieszczeniach, zagrażającej zdrowiu uczniów albo zagrożenia związanego z sytuacją epidemiologiczną), na okres powyżej 2 dni – dyrektor szkoły ma obowiązek zorganizowania dla uczniów zajęć z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość (tj. nauki zdalnej). Szczegółowe zasady organizacji nauki zdalnej (w tym m.in. wykorzystywane technologie, sposoby przekazywania uczniom materiałów edukacyjnych oraz potwierdzania ich uczestnictwa w zajęciach), powinny zostać określone w statucie szkoły.
Prawo do nauki z wykorzystaniem metod i technik porozumiewania się na odległość, posiadają również uczniowie:
- z orzeczeniem o potrzebie indywidualnego nauczania – nauka w formie zdalnej realizowana jest, w tym przypadku, na wniosek rodziców lub pełnoletniego ucznia oraz
- przebywający w podmiotach leczniczych (szpitalach) – na wniosek rodziców lub pełnoletniego ucznia, w porozumieniu z kierownikiem tego podmiotu i według wskazań lekarza prowadzącego leczenie ucznia.
Przeczytaj także: Nauczanie zdalne doczekało się odrębnej regulacji – na jakich zasadach dzieci będą się uczyć na odległość?
Prawo do kształcenia specjalnego i indywidualnego nauczania
Uczniom niepełnosprawnym, niedostosowanym społecznie i zagrożonym niedostosowaniem społecznym, wymagającym stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy – przysługuje prawo do tzw. kształcenia specjalnego. Uczniowi objętemu kształceniem specjalnym, dostosowuje się odpowiednio program nauczania do jego indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych. Dostosowanie to, następuje na podstawie opracowanego dla ucznia indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego, uwzględniającego zalecenia zawarte w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego (które wydaje poradnia psychologiczno-pedagogiczna).
Uczniom, u których stwierdzono specyficzne trudności w uczeniu się, uniemożliwiające sprostanie wymaganiom edukacyjnym wynikającym z programu nauczania (opinie w tym zakresie również wydawane są przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne) – przysługuje natomiast prawo do tzw. indywidualnego nauczania, w ramach którego wymagania edukacyjne dostosowywane są do indywidualnych potrzeb ucznia. Indywidualne nauczanie, na wniosek rodziców lub pełnoletniego ucznia – może być również realizowane w formie zdalnej.
Prawa uczniów cierpiących na depresję
Uczniom cierpiącym na depresję przysługuje prawo do otrzymania w szkole wsparcia psychologiczno-pedagogicznego.
Prawa uczniów dyslektycznych
Dysleksja to – najogólniej rzecz ujmując – stwierdzone u ucznia, specyficzne trudności w nauce czytania i pisania. Uczniom cierpiącym na dysleksję (posiadającym opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej o specyficznych trudnościach w uczeniu się, które może zostać wydana nie wcześniej niż po ukończeniu przez ucznia III klasy szkoły podstawowej) przysługuje szereg praw, w tym m.in.:
- prawo do dostosowania wymagań edukacyjnych do ich indywidualnych potrzeb rozwojowych, edukacyjnych i możliwości psychofizycznych,
- prawo do zwolnienia z obowiązku nauki drugiego języka obcego nowożytnego (jeżeli potrzeba taka wynika z opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej).
Prawo do decydowania o własnym wyglądzie
Dyrektor szkoły może z własnej inicjatywy lub na wniosek rady szkoły, rady rodziców, rady pedagogicznej lub samorządu uczniowskiego (a jeżeli samorząd nie był wnioskodawcą – to po uzyskaniu jego opinii), wprowadzić obowiązek noszenia przez uczniów, na terenie szkoły, jednolitego stroju. W szkołach, w których nie wprowadzono obowiązku noszenia przez uczniów jednolitego stroju, zasady ubierania się uczniów na terenie szkoły, określa się w statucie szkoły.
Prawo do uregulowania kwestii ubioru uczniów, nie oznacza jednak, że szkoła może dowolnie ingerować w pozostałe elementy ich wyglądu, jak choćby długość włosów, uczesanie czy posiadanie kolczyków. Za niezgodne z Konstytucją należy również uznać różnicowanie wymagań stawianych przez szkoły co do wyglądu dzieci, ze względu na płeć (np. zezwalanie na noszenie długich włosów tylko przez dziewczynki), jak również bezwzględne zakazywanie noszenia nakryć głowy, których wymagają, od swoich wyznawców, niektóre religie.
Prawo do wypoczynku i czasu wolnego
Uczniom przysługuje prawo do wypoczynku i czasu wolnego, które powinno być respektowane przez nauczycieli zwłaszcza na czas wakacji, ferii i przerw świątecznych. Prawo nie zakazuje wprost zadawania prac domowych na weekendy, jednak – biorąc pod uwagę prawo uczniów do wypoczynku, czasu wolnego i do aktywnego uczestniczenia w życiu rodzinnym, w tym wspólnego spędzania czasu z rodzicami i rodzeństwem – nauczyciele powinni unikać takich praktyk. Nagminne zadawanie uczniom prac domowych „z piątku na poniedziałek” – z pewnością stanowić będzie naruszenie tego prawa.
Życie szkolne powinno być organizowane w taki sposób, aby uczniowie mogli zachować właściwe proporcje między wysiłkiem szkolnym, a możliwością rozwijania i zaspokajania własnych zainteresowań – czyli coś w rodzaju „work-life balance”, tylko w wydaniu szkolnym.
Prawo do ochrony przed złym i poniżającym traktowaniem, przemocą oraz karaniem
Drugim – obok prawa do nauki – niezwykle istotnym prawem każdego ucznia (jak i po prostu – każdego dziecka), jest prawo do ochrony przed wszelkimi formami przemocy fizycznej i psychicznej, torturowaniem, złym, nieludzkim lub poniżającym traktowaniem i karaniem. Żaden nauczyciel nie ma zatem prawa krzyczeć na ucznia, obrażać go, ani stosować jakichkolwiek innych form przemocy.
Wobec nauczyciela, który dopuszcza się zachowań naruszających prawa i dobro dziecka, mogą zostać wyciągnięte konsekwencje w postaci wszczęcia postępowania dyscyplinarnego. Dyrektor szkoły ma obowiązek zawiadomić rzecznika dyscyplinarnego (powoływanego przy komisjach dyscyplinarnych orzekających w sprawach dyscyplinarnych nauczycieli) o podejrzeniu popełnienia przez nauczyciela czynu naruszającego prawa i dobro dziecka, nie później niż w terminie 14 dni od dnia powzięcia o nim świadomości. Karą dyscyplinarną, jaka może zostać wymierzona nauczycielowi w wyniku przeprowadzonego postępowania, jest: nagana z ostrzeżeniem, zwolnienie z pracy (w tym również z zakazem przyjmowania do pracy w zawodzie nauczyciela w okresie 3 lat od ukarania) oraz wydalenie z zawodu nauczyciela.
Prawo do pomocy materialnej
Uczniom przysługuje prawo do pomocy materialnej ze środków przeznaczonych na ten cel w budżecie państwa lub budżecie właściwej jednostki samorządu terytorialnego. Pomoc ta, ma charakter socjalny lub motywacyjny i udzielana jest uczniom w celu zmniejszenia różnic w dostępie do edukacji, umożliwienia pokonywania barier dostępu do edukacji wynikających z trudnej sytuacji materialnej, a także wspierania edukacji uczniów zdolnych. Wsparcie udzielane jest w formie stypendiów i zasiłków.
Prawo do korzystania z dodatkowych pomieszczeń
Szkoła zobowiązana jest do zapewnienia uczniom możliwości korzystania z następujących pomieszczeń dodatkowych:
- pomieszczenia do nauki z niezbędnym wyposażeniem,
- biblioteki, zaopatrzonej w niezbędne podręczniki,
- gabinetu pielęgniarki,
- sali gimnastycznej,
- toalety i szatni,
- w przypadku szkół podstawowych: świetlicy i stołówki.
Pozostałe prawa ucznia
Wśród pozostałych praw uczniów, warto jeszcze wymienić:
- prawo do organizowania działalności kulturalnej, oświatowej, sportowej oraz rozrywkowej zgodnie z potrzebami uczniów i możliwościami organizacyjnymi szkoły, w porozumieniu z dyrektorem placówki,
- prawo wyboru nauczyciela pełniącego rolę opiekuna samorządu uczniowskiego.
Co może zrobić uczeń, którego prawa są łamane?
Każdy uczeń, którego prawa nie są przestrzegane, ma możliwość podjęcia następujących działań.
1) Może wystąpić ze skargą do dyrektora szkoły, na którym ciąży obowiązek sprawowania nadzoru nad przestrzeganiem praw dziecka i praw ucznia oraz upowszechnianiem wiedzy o tych prawach.
2) Może zwrócić się z prośbą o interwencję do samorządu uczniowskiego, który uprawniony jest do przedstawiania radzie szkoły, radzie pedagogicznej oraz dyrektorowi szkoły, wniosków i opinii dotyczących realizacji podstawowych praw uczniów.
3) Jeżeli powyższe działania okażą się bezskuteczne – uczeń może wystąpić ze skargą do kuratora oświaty, który jest organem nadzoru pedagogicznego nad szkołą (o ile jest to szkoła publiczna). Ponadto, do kuratora oświaty – można również zwrócić się z wnioskiem o uchylenie statutu szkoły lub jego niektórych postanowień, jeżeli są one sprzeczne z prawem.
4) Ostatecznie – może skontaktować się z Rzecznikiem Praw Dziecka lub skorzystać z Dziecięcego Telefonu Zaufania Rzecznika Praw Dziecka, dostępnego pod numerem 800 12 12 12.
W naszej gestii, jako rodziców, pozostaje zachęcanie dzieci do tego, aby znały swoje prawa, mądrze z nich korzystały i dbały o to, aby były one należycie respektowane.
Może zainteresować Cię również: Cyberprzemoc w szkole – co zrobić, jeżeli spotyka nasze dziecko? W jaki sposób chroni je prawo?
0,9% roztwór soli fizjologicznej o szerokim zastosowaniu. Objawowo łagodzi katar
Suchy spray na rany i blizny.
Silikonowy żel na rany i blizny
Wspomaga gojenie się ran i procesy regeneracji.
Krem na przebarwienia skóry powstałe po operacji.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 14.12.2016 r. – Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 1082)
Ustawa z dnia 7.09.1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2230)
Ustawa z dnia 26.01.1982 r. – Karta Nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 1762)
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2.04.1997 r.
Konwencja o prawach dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20.11.1989 r.
Ustawa z dnia 6.06.1997 r. – Kodeks postępowania karnego (t.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 1375)