Stan przedrzucawkowy – co to za choroba
Stan przedrzucawkowy (preeklampsja) jest chorobą wielonarządową. Dotyczy zarówno kobiety, jak i płodu. To poważne powikłanie położnicze. Wiąże się z przewlekłym nadciśnieniem tętniczym i wysokim stężeniem białka w moczu, a często także i innymi problemami zdrowotnymi, np. zaburzeniem pracy nerek, wątroby, małopłytkowością, obrzękiem płuc, objawami neurologicznymi.
Stan przedrzucawkowy może doprowadzić do rzucawki (eklampsji), czyli napadu drgawek uogólnionych (toniczno-klonicznych), utraty świadomości i/lub śpiączki. Narażone są na to kobiety ciężarne, rodzące i w połogu. To sytuacja zagrażająca życiu matki i dziecka. Wymaga pilnej interwencji medycznej, odpowiedniego leczenia, przeważnie też przedwczesnego rozwiązania ciąży.
Mimo tego, że w medycynie stan przedrzucawkowy opisywany jest od tysiącleci, wciąż nie poznano mechanizmu jego powstawania ani przyczynowego sposobu leczenia. W ciężkich przypadkach zalecane jest przyspieszenie porodu (farmakologicznie lub chirurgicznie), co niesie ryzyko m.in. wcześniactwa i związanych z nim konsekwencji.
Aby temu zapobiec, należy wdrożyć odpowiednią profilaktykę. Z jednej strony to dbanie o zdrowy tryb życia w ciąży, pilnowanie przyrostu masy ciała. Z drugiej, wykonywanie badań kontrolnych, m.in. regularne mierzenie ciśnienia tętniczego, wykonywanie USG, KTG. Takie działania pozwalają zmniejszyć ryzyko wystąpienia ciężkiego stanu przedrzucawkowego.
Stan przedrzucawkowy – przyczyny
Z tego, co dotychczas udało się ustalić, wynika, że do powstania nadciśnienia ciążowego i wczesnego stanu przedrzucawkowego przyczyniają się głównie patologie łożyskowe. Potwierdza to szybkie ustanie tego stanu po porodzie (urodzeniu łożyska).
Jeśli łożysko jest źle zagnieżdżone i niedostatecznie mocno połączone z macicą, może dojść do niedotlenienia. Wówczas płód będzie miał gorsze warunki do rozwoju, a matka problemy z układem krążenia. Rozwinie się nadciśnienie tętnicze, pojawią się zaburzenia pracy różnych narządów, w tym nerek i mózgu. Podwyższone ciśnienie tętnicze wpływa na krążenie mózgowe, powoduje skurcze tętnic mózgowych, lokalne niedokrwienie i obrzęk. To wyzwala neurologiczne objawy rzucawki – najpierw bóle głowy, zaburzenia widzenia, chwilę potem drgawki, utratę świadomości, śpiączkę.
Stan przedrzucawkowy – przyczyny współistniejące, związane z patologiami łożyskowymi:
- zwiększony system oporu naczyniowego,
- wzmożona skłonność płytek krwi do agregacji,
- aktywacja układu krzepnięcia,
- zaburzenia czynności śródbłonka.
W wyjaśnianiu przyczyn stanu przedrzucawkowego zwraca się też uwagę na czynniki ryzyka.
Stan przedrzucawkowy – czynniki ryzyka
Za rozwój stanu przedrzucawkowego odpowiadają czynniki genetyczne, immunologiczne i środowiskowe (dietetyczne).
Na to powikłanie ciążowe i okołoporodowe narażone są znacznie bardziej kobiety rasy czarnej niż białej. Istotny jest też wiek – pierwsza ciąża przed 20. i po 35. roku życia zwiększa ryzyko wystąpienia preeklampsji. Tak samo jest z nadwagą i otyłością, ciążą wielopłodową, występowaniem stanu przedrzucawkowego u bliskich członków rodziny.
Wysokie ryzyko stanu przedrzucawkowego niosą choroby przewlekłe:
- nadciśnienie tętnicze,
- cukrzyca,
- choroby nerek,
- choroby z autoagresji.
Późną preeklampsję, po 37. tygodniu ciąży, coraz częściej określa się jako chorobę cywilizacyjną, bowiem wynika przede wszystkim z nadwagi i otyłości. Wysoka masa ciała obciąża układ sercowo-naczyniowy, powodując nadciśnienie tętnicze, które może doprowadzić do rzucawki.
Czynniki ryzyka stanu przedrzucawkowego:
- nadciśnienie tętnicze w ciąży,
- przewlekłe nadciśnienie tętnicze rozpoznane przed ciążą,
- stan przedrzucawkowy w poprzedniej ciąży,
- rodzinne występowanie stanu przedrzucawkowego,
- nieprawidłowe BMI w ciąży,
- przewlekłe choroby nerek,
- choroby autoimmunologiczne,
- cukrzyca typu 1 i 2,
- pierwsza ciąża,
- kolejna ciąża po upływie ponad 10 lat,
- ciąża wielopłodowa,
- ciąża po 35.-40. roku życia.
Stan przedrzucawkowy – jak często występuje w Polsce
W Polsce, podobnie jak w wielu innych krajach, rzucawka jest wiodącą przyczyną śmierci okołoporodowej matek.
Przeczytaj także: Dziecko owiniętę pępowiną przy porodzie – czy kolizja pępowinowa jest niebezpieczna?
To jest wyrób medyczny.
Używaj go zgodnie z instrukcją używania lub etykietą.Stan przedrzucawkowy – kiedy się pojawia
Jak wyjaśnia położna, Jolanta Rusin,
stan przedrzucawkowy można zdiagnozować, kiedy po 20. tygodniu ciąży kobieta ma ciśnienie wyższe niż 140/90, i dodatkowo w moczu występuje białko w ilości większej lub równej 0,3 g/24h. Zdarza się, że stan rzucawkowy współistnieje z przewlekłym nadciśnieniem, na które kobieta leczyła się jeszcze przed zajściem w ciążę. Z kolei rzucawka ciążowa to stan kliniczny, kiedy kobieta ciężarna lub w pierwszych dniach połogu dostaje ataku drgawek i/lub zapada w śpiączkę. Rzucawka występuje zwykle po 20. tygodniu ciąży.
Stan przedrzucawkowy – objawy, które warto znać
Główne objawy stanu przedrzucawkowego to wysokie ciśnienie i występowanie białka w moczu. Kiedyś kobieta musiała mieć do tego obrzęki, jednak aktualnie odeszło się od tego kryterium, gdyż obrzęki są bardzo powszechne u ciężarnych.
Głównym objawem rzucawki są natomiast drgawki, których pojawienie się można wytłumaczyć jedynie ciążą. Objawy poprzedzające rzucawkę to np. silny ból głowy, niepokój, zamazane widzenie, zaburzenia świadomości, światłowstręt.
Zwykle przed wystąpieniem rzucawki występuje stan przedrzucawkowy, lecz badania naukowe dowodzą, że w części przypadków rzucawka występuje samoistnie – mówi położna, Jolanta Rusin.
Jak rozpoznać stan przedrzucawkowy w ciąży?
Stan przedrzucawkowy rozpoznaje się u kobiet, które:
- przed 20. tygodniem ciąży miały prawidłowe ciśnienie krwi, a po tym czasie ciśnienie skurczowe wzrosło do ≥140 mm Hg lub rozkurczowe ≥90 mmHg podczas dwóch pomiarów wykonywanych w przeciągu tygodnia.
- miały wcześniej rozpoznane nadciśnienie tętnicze, lecz w przebiegu ciąży ciśnienie skurczowe nasiliło się o ≥30 mm Hg a rozkurczowe o ≥15 mm Hg.
Częstym objawem stanu przedrzucawkowego w ciąży jest białkomocz, jednak nie jest to niezbędne kryterium diagnostyczne. Jeśli nie występuje, wówczas o preeklampsji może świadczyć rozpoznanie przynajmniej jednego z poniższych symptomów:
- małopłytkowość (<100 000/μl, możliwe objawy: siniaki i wybroczyny na skórze, krwawienie dziąseł, krwawienie z nosa, zawroty głowy, drętwienie kończyn i in.)
- zwiększone stężenie kreatyniny w moczu, wskazujące na zaburzenie pracy nerek (możliwe objawy: skąpomocz, białkomocz, pienisty, ciemny mocz, ból w dole pleców, obrzęki i in.),
- zwiększenie aktywności enzymów wątrobowych, wskazujące na uszkodzenie wątroby (możliwe objawy: bóle żołądka, nudności i wymioty, świąd skóry, zażółcenie skóry/oczu, zmęczenie, utrata apetytu i in.),
- obrzęk płuc (możliwe objawy: ból w klatce piersiowej, duszność, kaszel, świszczący oddech, kołatanie serca i in.),
- objawy neurologiczne tj. bóle głowy, nieostre widzenie, błyski w polu widzenia.
Co ważne, stan przedrzucawkowy może nie dawać wyraźnych objawów i ujawnić się nagle tuż przed rozwiązaniem, w trakcie porodu lub we wczesnym połogu!
Ciężki stan przedrzucawkowy
O ciężkim stanie przedrzucawkowym w ciąży świadczy:
- ciśnienie tętnicze skurczowe ≥160 mm Hg
- ciśnienie tętnicze rozkurczowe ≥110 mm Hg
Pomiary ciśnienia powinny być wykonane dwukrotnie w odstępie min. 4-godzinnym. W tym czasie ciężarna powinna leżeć w łóżku.
Ponadto w rozpoznaniu ciężkiego stanu przedrzucawkowego bierze się pod uwagę następujące kryteria:
- małopłytkowość,
- zaburzenia pracy nerek,
- zaburzenia pracy wątroby,
- obrzęk płuc,
- dolegliwości neurologiczne,
- silny ból brzucha (prawy górny kwadrat jamy brzucha, nadbrzusze) utrzymujący się mimo stosowania leków przeciwbólowych i nie mający innej przyczyny.
Jak leczyć stan przedrzucawkowy w ciąży?
Leczenie stanu przedrzucawkowego w ciąży zależy od:
- zagrożenia kobiety i płodu,
- wieku ciąży,
- zaawansowania rozwoju płodu.
Lekki stan przedrzucawkowy występujący przed 34. tygodniem ciąży jest leczony w szpitalu. Kobieta powinna być stale monitorowana, aby w razie wypadku, szybko przystąpić do zakończenia ciąży.
Racjonalna postawa wyczekująca z intensywnym monitorowaniem stanu zdrowia matki i dziecka pozwala zmniejszyć powikłania noworodkowe (skrajne wcześniactwo) i śmiertelność okołoporodową. Stosuje się ją u pacjentek w 24.-33. tygodniu ciąży. Ukończenie 34. tygodnia ciąży powikłanej preeklampsją jest wskazaniem do przyspieszenia porodu. Wcześniaki urodzone w 7.-8. miesiącu ciąży mają wysokie szanse na przeżycie i niskie ryzyko wystąpienia poważnych powikłań. Jeśli jednak to możliwe i bezpiecznie, najlepiej poczekać do osiągnięcia 37. tygodnia ciąży.
Ciężki stan przedrzucawkowy występujący z powikłaniami u kobiety i/lub dziecka wymaga pilnego rozwiązania ciąży.
Do tych powikłań zalicza się m.in.
- małowodzie,
- pęknięcie błon płodowych,
- zahamowanie wzrostu płodu,
- rzucawka,
- obrzęk płuc,
- oddzielenie łożyska.
Stan przedrzucawkowy – leczenie szpitalne
Stan przedrzucawkowy w ciąży wymaga hospitalizacji. Kobieta powinna znaleźć się w szpitalu o trzeciej referencyjności, zapewniającym opiekę ginekologiczno-położniczą, anestezjologiczną i neonatologiczną. Kluczowa jest intensywna obserwacja dobrostanu matki i dziecka, na podstawie częstych pomiarów ciśnienia krwi, analizy wyników badań laboratoryjnych i obrazowych USG, KTG.
Oprócz tego stosuje się leki hipotensyjne, obniżające ciśnienie tętnicze krwi.
Pacjentka może otrzymać też zapobiegawczo siarczan magnezu, kwas acetylosalicylowy lub suplement wapnia, które wspierają rozwój dziecka, chronią przed pogorszeniem stanu przedrzucawkowego i porodem przedwczesnym.
Definitywnym sposobem leczenia jest przyspieszone rozwiązanie ciąży. Rzucawka i rosnące zagrożenie dobrostanu matki i płodu jest wskazaniem do cesarskiego cięcia. W innym przypadku, kobieta która miała tylko napad drgawek, może urodzić naturalnie. Jeśli stan pacjentki i dziecka jest stabilny, można przyjąć postawę wyczekującą.
Stan przedrzucawkowy w ciąży – co z dzieckiem
Wiele zależy od momentu rozwiązania ciąży. Im wcześniejsze wcześniactwo, tym większa niedojrzałość organizmu dziecka, dłuższy czas spędzony na oddziale intensywnej opieki neonatologicznej, wyższe ryzyko powikłań i śmierci okołoporodowej.
Stan przedrzucawkowy powoduje niedotlenienie łożyska, przez co płód ma gorsze warunki do rozwoju. Może dojść do hipotrofii, czyli ograniczenia wewnątrzmacicznego wzrostu płodu – w rezultacie długość i masa ciała dziecka będą mniejsze niż powinny być w danym wieku płodowym. Może też wystąpić mózgowe porażenie dziecięce – bardzo zróżnicowane, przewlekłe schorzenie układu nerwowego.
Współczesna medycyna dysponuje narzędziami, które pozwalają ratować życie najmłodszych wcześniaków. Choć dzieci przedwcześnie urodzone wymagają szczególnego wsparcia i dodatkowej opieki specjalistów, mają szansę rozwijać się prawidłowo. Zwłaszcza, jeśli przyszły na świat po 32.tygodniu ciąży. Dlatego w przypadku przedwczesnego rozwiązania ciąży każdy dzień ma znaczenie.
Dowiedz się więcej: Skala Apgar – czym są punkty przyznawane noworodkowi i czy to optymalny wyznacznik stanu zdrowia dziecka?
Stan przedrzucawkowy po porodzie – co z matką
Nawet, jeśli lekki stan przedrzucawkowy w ciąży nie przyniósł poważnych powikłań, kobieta po porodzie nadal jest na nie narażona. Rzucawka poporodowa bardzo często następuje we wczesnym połogu, ale może pojawić się także później, do 4. tygodni po porodzie. To stan zagrażający życiu kobiety, wymagający pilnej interwencji medycznej.
Wczesny stan przedrzucawkowy w ciąży może doprowadzić do uszkodzenia mięśnia sercowego po porodzie. U kobiet otyłych często rozwija się przewlekłe nadciśnienie tętnicze i wzrasta ryzyko chorób sercowo-naczyniowych.
W okresie poporodowym istnieje też ryzyko ciężkiego powikłania stanu przedrzucawkowego – zespołu HELLP. Świadczy o nim ból pod prawym żebrem lub w nadbrzuszu, wymioty, nudności, bóle głowy, które nasilają się w nocy. Takie objawy powinny skłonić do szybkiej konsultacji lekarskiej. Mogą doprowadzić do poważnych konsekwencji, w tym np. ostrej niewydolności nerek.
Zaleca się, aby kobiety, które miały stan przeciwrzucawkowy w ciąży, po porodzie zostawały pod opieką kardiologiczną i w razie potrzeby przyjmowały leki hipotensyjne (obniżające ciśnienie).
Stan przedrzucawkowy – znaczenie diety
Dietetyczka, Agata Grzelaczyk: W leczeniu stanu przedrzucawkowego nie bez znaczenia pozostaje sposób żywienia. Ważna jest dieta przed zajściem w ciąże oraz w trakcie jej trwania.
Zaleca się zmianę stylu życia już przed planowaną ciążą, co poprawia rokowanie dla rozwijającego się płodu i noworodka. Otyłość, zaburzenia lipidowe czy cukrzyca są czynnikami, które zwiększa ryzyko wystąpienie stanu przedrzucawkowego. Przed planowaną ciąża, należy zatem zadać o prawidłową masę ciała, nie powinno stosować się diet odchudzających w czasie ciąży, należy utrzymywać przyrosty masy ciała zgodne z zaleceniami. U kobiet, które były aktywne fizycznej przed ciążą i mają dobrze kontrolowane wartości ciśnienia tętniczego, zaleca się kontynuowanie aktywności fizycznej. Kluczowe jest także zaprzestanie spożywania alkoholu czy palenia papierosów, co negatywnie wpływa na rozwój wewnątrzmaciczny płodu, ograniczając dostępność tlenu.
Nie zaleca się stosowania specjalnych diet w ciąży. Dieta powinna być różnorodna, zbilansowana i oparta na zasadach zdrowego odżywiania. Dobrym wyborem będzie model diety śródziemnomorskiej lub diety DASH. Modele te opierają się na bogactwie warzyw i owoców, produktach pełnoziarnistych, roślinach strączkowych oraz produktów pochodzenia zwierzęcego (chude mięso, mleko, nabiał).
Produkty pochodzenia zwierzęcego powinny być spożywane w ilościach umiarkowanych, to samo dotyczy tłustych ryb morskich. Z uwagi na zawartość rtęci, nie należy spożywać m.in. ryb takich jak: miecznik, rekin, makrela kawali. Tylko okazjonalnie można spożywać produkty o wysokiej zawartości węglowodanów oraz nasyconych kwasów tłuszczowych. Należy również zwrócić uwagę na podaż białka z dietą, zaleca się spożycie ok. 1,2 g białka/ kg.m.c/ dzień. Nie zaleca się istotnego ograniczania soli (zgodnie z zaleceniami dla reszty populacji). Należy sięgać po sól jodowaną.
Stan przedrzucawkowy a druga ciąża
Stan przedrzucawkowy może wystąpić u każdej wieloródki, bez względu na to, czy poprzednia jej ciąża była powikłana, czy przebiegała prawidłowo. Jeśli w poprzedniej ciąży wystąpiła preeklampsja, ryzyko, że rozwinie się przy kolejnej jest dość wysokie. Takie ryzyko istnieje jednak również wtedy, gdy pierwsza ciąża przebiegała bez komplikacji. Chociaż bardzo trudno przewidzieć, co się wydarzy, można pewnym problemom zapobiegać. Profilaktyka stanu przedrzucawkowego w ciąży opiera się na świadomym dbaniu o zdrowie i wykonywaniu badań kontrolnych.
Jak uniknąć stanu przedrzucawkowego w ciąży i po porodzie?
Położna, Jolanta Rusin: Profilaktyka stanu przedrzucawkowego polega na wytypowaniu kobiet z grupy ryzyka i wzmożonego nadzoru ich stanu zdrowia w czasie ciąży i po porodzie, ale również na kontrolnych pomiarach ciśnienia tętniczego wszystkich ciężarnych i położnic.
Zarówno stan przedrzucawkowy, jak i rzucawka powodują zwiększenie ryzyka bardzo groźnych powikłań dla matki i dziecka, dlatego proces diagnostyczny powinien być bardzo sprawny. Te dwie choroby dotykają zarówno kobiet, które są narażone na nadciśnienie, czyli kobiet otyłych, palących, czy przewlekle chorych na schorzenia układu naczyniowego, jak i kobiet, które przed ciążą były całkiem zdrowe.
Może zainteresować Cię również: Prawa mamy w czasie porodu i pobytu w szpitalu w świetle Standardu Organizacyjnego Opieki Okołoporodowej
Silikonowe plastry na bliznę po cesarskim cięciu
Wspomaga prawidłowe widzenie, wzrost i rozwój kości u dzieci.
Opracowany specjalne dla kobiet w ciąży.
Starannie dobrane składniki wspierają prawidłowy rozwój dziecka i dbają o zdrowie mamy
Pomaga przy problemach intymnych w ciąży.
Dla zdrowia układu moczowego.
I. Maruniak-Chudek, J. Chudek, Rzucawka, Forum nefrologiczne, 2009, nr 4
S. Christina i wsp., Postępowanie wyczekujące w ciężkim stanie przedrzucawkowym w czasie ciąży, której termin rozwiązania jest odległy: nie dla każdej pacjentki, Ginekologia Po Dyplomie, V 2011
Stanowisko Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego, Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego oraz Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników, Postępowanie w nadciśnieniu tętniczym u kobiet w ciąży. Zapobieganie, diagnostyka, leczenie i odległe rokowanie, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna, 2019, 4 (2)
W. Sułowicz, T. Stompór, Nadciśnienie tętnicze u kobiet w ciąży, Interna Szczeklika 2019/2020. Mały Podręcznik, Medycyna Praktyczna, Kraków 2019