- Niezależnie od tego, czy posiłki są spożywane w domu, czy w żłobku, powinny one spełniać kryteria żywienia małego dziecka, zarówno pod względem ilości i jakości.
- Żywienie w żłobku może być realizowane przez placówkę, bądź dostarczane przez firmę cateringową z zewnątrz.
Kto przygotowuje posiłki dla dzieci w żłobku?
Posiłki w żłobkach mogą być przygotowywane na miejscu, bądź dostarczane przez zewnętrzną firmę cateringową. System tradycyjny, zakładający przygotowywanie posiłków bezpośrednio przed wydaniem, wymaga odpowiedniej ilości stanowisk, a także urządzeń do obróbki cieplnej oraz chłodniczych, a cała organizacja pracy powinna mieć na uwadze utrzymanie odpowiedniej temperatury oraz eliminować ryzyko krzyżowego skażenia żywności.
Zyskujący w ostatnim czasie na popularności system cateringowy jest wygodny, ale bezwzględnie należy stale monitorować temperaturę oraz czas procesu transportu i przechowywania dań. Za bezpieczeństwo posiłków cateringowych odpowiedzialny jest dyrektor placówki.
Planowanie posiłków dla dzieci w żłobku
Posiłki w żłobkach są dekadowe, to znaczy układane na 10 dni. Podstawą ich planowania są aktualne normy żywienia i zalecenia żywieniowe. Na ich podstawie powstają modelowe racje pokarmowe, które są punktem wyjściowym do układania szczegółowych jadłospisów. Posiłki powinny mieć odpowiednią wartość odżywczą, wpływać na kształtowanie prawidłowych wzorców żywieniowych, być apetyczne i chętnie spożywane przez dzieci. Placówki pełnią opiekę nad dziećmi od 7 do 17, czyli przez 10 godzin. W tym czasie żłobek powinien zapewnić dziecku 4 posiłki co około 3 godziny pokrywające 70-75% dziennego zapotrzebowania na energię i składniki odżywcze, tj. 700-750 kcal dla dzieci 1-3 letnich.
Produkty spożywcze dzielimy na pięć podstawowych grup. Każda z nich dostarcza innych składników odżywczych i dopiero ich połączenie zapewnia odpowiednie zbilansowanie diety. Wszystkie są jednakowo istotne i niezbędne w prawidłowym żywieniu.
1. Produkty zbożowe i ziemniaki – należy wybierać produkty zbożowe z pełnego ziarna, np. chleb razowy, graham, płatki owsiane, kasza gryczana, z kolei ograniczać produkty zbożowe wysoko przetworzone, np. pszenne pieczywo, jasny makaron, płatki śniadaniowe. Ziemniaki stanowią źródło energii, skrobi i potasu i są dobrym uzupełnieniem diety.
2. Warzywa i owoce – zalecana ilość to około 400 g, przy czym warzyw powinno być w jadłospisie dzieci więcej. Warzywa powinny być dodatkiem do każdego posiłku – różnokolorowe, w różnej formie podania. Owoce można podawać zamiast słodyczy lub na deser – najlepiej surowe. Soki nie powinny zastępować porcji owoców.
3. Mleko i nabiał – należy wybierać produkty naturalne, niedosładzane, np., jogurty, kefiry, twarożki, sery żółte. Można je podać jako napój, w postaci zupy mlecznej (z płatkami), deseru (koktajl, budyń) lub jako składnik dania (np. naleśniki). Są źródłem dobrze przyswajalnego wapnia, niezbędnego do prawidłowego rozwoju kośćca.
4. Mięso i jaja – zalecane są chude gatunki mięsa, np. drób, wołowina, wieprzowina, królik. Wędliny można serwować, ale tylko jeśli są wysokogatunkowe bądź przygotowywane we własnej kuchni – wędliny sklepowe zawierają sporą ilość soli, fosforanów, azotynów i konserwantów. Ryby powinny występować w jadłospisie 1-2 razy w tygodniu, zamiast mięsa. Należy wybierać bezpieczne dla dzieci gatunki, najlepiej filety lub duże ryby, z których łatwo usunąć ości. Jajka mogą pojawiać się w dowolnej formie, unikając smażenia na dużej ilości tłuszczu. Nasiona roślin strączkowych to dobra alternatywa dla mięsa nie tylko na diecie wegetariańskiej – dzieci mogą je spożywać jako dodatek do zup, składnik past do pieczywa lub farsz pierogów. W żłobkach zakazane są parówki, konserwy mięsne, wędliny garmażeryjne, ryby w puszce i ryby wędzone.
5. Tłuszcze – dzienna zalecana porcja to 2-3 łyżeczki dobrej jakości oleju roślinnego, np. olej rzepakowy, olej lniany, oliwa z oliwek – najlepiej w postaci surowej. Do smarowania pieczywa należy używać masła. Obecnie dostępne margaryny roślinne również mogą być stosowane. Nadmiar tłuszczu, szczególnie tłuszczu zwierzęcego zawierającego nasycone kwasy tłuszczowe, sprzyja otyłości i wpływa negatywnie na układ krążenia.
6. Cukier i słodycze – to szósta grupa produktów, której nie należy traktować jako niezbędnej w prawidłowym żywieniu, ale modelowa racja pokarmowa zakłada jej udział. Wykorzystanie cukru w jadłospisach dzieci w wieku żłobkowym powinno być ograniczone do minimum, po 1. roku życia można używać miodu. Bezwzględnie zakazuje się używania typowych słodyczy, np. batonów, ciast, lizaków, cukierków.
Komponowanie jadłospisu dla dzieci w żłobku
Szczególnie zalecane rodzaje obróbki termicznej to gotowanie na parze, gotowanie w wodzie, pieczenie i duszenie. Jeśli potrawa musi być usmażona, należy to robić bez tłuszczu lub na jego niewielkiej ilości (nie w głębokim tłuszczu). Takie dania można podawać maksymalnie 1-2 razy w tygodniu. Dania serwowane dzieciom nie powinny być papkowate, a ich konsystencja i struktura powinna stymulować rozwój umiejętności gryzienia i żucia.
Na zainteresowanie posiłkiem, pobudzenie apetytu i lepsze trawienie wpływ ma estetyka podania potraw, w tym ich różnorodna kolorystyka. Dania powinny być wygodne do samodzielnego operowania przez dziecko sztućcami. Posiłki powinny być serwowane o odpowiedniej temperaturze. Sól w posiłkach żłobkowych powinna być ograniczona do minimum, a zamiast niej powinno się używać ziół lub gotowych mieszanek przypraw bez dodatku soli. W sezonie należy korzystać z produktów świeżych, zaś w okresie jesienno-zimowym wybierać mrożonki, które zachowują swoje wartości odżywcze podczas tej formy utrwalania żywności.
Produkty i potrawy niedozwolone w żywieniu dzieci w żłobku
- grzyby w każdej postaci,
- dania z surowego mięsa i surowych ryb,
- gotowe mięso mielone,
- podroby,
- przetwory warzywne na bazie octu (ogórki konserwowe, pikle)
- muesli, płatki śniadaniowe z dodatkiem cukru, słodzone kaszki błyskawiczne,
- przyprawy na bazie soli lub glutaminianu sodu, kostki bulionowe
- frytki mrożone,
- herbaty owocowe sztucznie aromatyzowane,
- gotowe kolorowe, gazowane i słodzone napoje,
- olej kokosowy,
- smalec,
- sery topione i sery pleśniowe,
- chipsy,
- wyroby cukiernicze gotowe (pączki, drożdżówki).
Napoje serwowane dzieciom w żłobku
Między posiłkami dzieci powinny mieć stały dostęp do napojów. Najlepiej podawać wyłącznie niegazowaną wodę źródlaną lub wodę mineralną niskosodową. Dla niemowląt zaleca się wody źródlane i naturalne wody mineralne niskosodowe (<20 mg jonów sodu/1 litr) i niskozmineralizowane (<500 mg/1 litr rozpuszczonych składników). Dla dzieci >1. roku życia stopień mineralizacji wody może być wyższy (<1000 mg/1 litr).
Co po powrocie ze żłobka?
Jak już zostało powiedziane, dziecko uczęszczające do żłobka zjada w placówce większość zaplanowanych dla niego posiłków, dlatego w domu najczęściej podawana jest tylko kolacja.
Przykłady:
- zapiekany ryż z owocami i jogurtem,
- zapiekana kasza jaglana z jabłkami,
- naleśniki z farszem warzywnym,
- placuszki z mąki orkiszowej z owocami,
- muffiny jajeczne z warzywami,
- kluski leniwe z twarogu z masłem,
- makaron/zapiekanka makaronowa z warzywami i serem.
Zasady żywienia dzieci w żłobku – podsumowanie
Żłobek to miejsce, w którym dziecko powinno otrzymywać posiłki bezpieczne, pełnowartościowe, przygotowane z surowców o najwyższej jakości, apetyczne, kolorowe i dostosowane do jego wieku i potrzeb. Zasady żywienia dzieci w żłobku są jasno określone i powinny być bezwzględnie przestrzegane. Programowanie żywieniowe trwa przez pierwszych 1000 dni życia dziecka (0-36 miesiąc życia), dlatego właśnie w pierwszych latach powinniśmy zwracać szczególną uwagę na to, co pojawia się na talerzu malucha. Jeśli rodzic zauważy nieprawidłowości w jadłospisie żłobkowym, powinien porozmawiać na ten temat z dyrektorem placówki bądź skonsultować ten fakt z Głównym Inspektoratem Sanitarnym.
Nawilża śluzówkę nosową.
Wspomaga prawidłowe widzenie, wzrost i rozwój kości u dzieci.
Udrażnia i oczyszcza nos z gęstego kataru, łagodzi objawy przeziębienia przebiegającego z mokrym kas...
Krople enzymatyczne z laktazą kwaśną i neutralną.
Krem z ektoiną do stosowania już od 1. miesiąca życia.
Bibliografia:
Socha P., Weker H., Charzewska J., Stolarczyk A., Domańska A., Jeziórska A., Wojtyra N. Żywienie dzieci w żłobkach. Praktyczne wprowadzenie aktualnych norm i zaleceń. Stowarzyszenie „Zdrowe Pokolenia”, Warszawa, 2018, https://www.gov.pl/attachment/47dae0cd-fefa-4379-9a33-d2ebcaae6d33
Rychlik E., Stoś K., Woźniak A., Mojska H. Normy żywienia dla populacji Polski. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy, 2024, https://ncez.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2024/12/normy-31_12.pdf.