Specyfika depresji dziecięcej

Termin „depresja” kojarzy się zazwyczaj z obniżonym nastrojem i smutkiem, ale to nie jedyne elementy – równie istotne są zmiany na poziomie fizycznym, takim jak odżywianie, sen czy poziom energii, a także zmiany w funkcjonowaniu społecznym, w grupie rówieśniczej. W przypadku dzieci ogromne znaczenie dla przebiegu zaburzeń depresyjnych i ich diagnozowania będzie miał wiek – u tych najmłodszych to właśnie objawy samopoczucia fizycznego będą głównymi sygnałami.

Szczególnie niebezpieczny jest okres dojrzewania. Nastolatkowie doświadczają wówczas ogromnych zmian – zarówno na poziomie fizjologicznym, jak i emocjonalnym oraz poznawczym, a jednocześnie dużej dawki stresu środowiskowego czy presji rówieśniczej. Zatem z jednej strony w dorastanie są wpisane przejściowe problemy z nastrojem czy drażliwością, ale z drugiej – ważne jest, aby nie przeoczyć wówczas krytycznych sygnałów, które pozornie mogą wyglądać jak typowe dla tego wieku.

Agnieszka Januszewska

Przyczyny depresji u dzieci

Skąd się bierze depresja u dzieci? W obiegowej opinii dzieciństwo kojarzy się z beztroską i radością, dlatego tak poważne zaburzenia wydają się nie pasować do tego obrazka. To założenie bywa zresztą przyczyną niezauważania nawet już nasilonych objawów choroby.

Jest kilka modeli, które starają się wyjaśnić mechanizmy powstawania zaburzeń depresyjnych. Wymienia się tutaj czynniki genetyczne, ale jednocześnie podkreśla duży wpływ środowiska, relacji z rodzicami, konfliktów rodzinnych, stresu, a także przemocy i nadużyć, których dziecko może być ofiarą. Teorie poznawcze mówią o znaczącej roli sposobu, w jaki dziecko wyjaśnia sobie świat, jakie zdobywa na jego temat przekonania, ale przede wszystkim – czego uczy się o samym sobie. To wszystko dokonuje się jednak w relacji z najbliższym otoczeniem, dlatego na etapie udzielania pomocy niezbędne będzie zaangażowanie w ten proces rodziny małego pacjenta.

Lista niepokojących sygnałów

Kiedy zatem zacząć się niepokoić? Poniżej przedstawiam najważniejsze punkty, na które należy zwrócić uwagę – zwłaszcza jeśli zmiana funkcjonowania jest znacząca, utrzymuje się przez okres co najmniej kilku tygodni i nie jest związana z innymi czynnikami (np. choroba somatyczna, przeżywanie żałoby). Część z tych objawów jest łatwo dostrzegalna, zwłaszcza dla osób, które dobrze znają dziecko, ale część – zwłaszcza u nastolatków – jest związana ze światem wewnętrznych przeżyć, o których młody człowiek nie zawsze mówi wprost. Dlatego warto „czytać miedzy wierszami”, posłuchać jak nastolatek opowiada o swoim otoczeniu, co komentuje, jak reaguje na bieżące wydarzenia itp.

Uwaga – w przypadku myśli i prób samobójczych oraz samookaleczania się, należy jak najszybciej poszukać pomocy!

Powinno nas zaniepokoić, jeśli dziecko:

  • ma obniżony nastrój – wiele dni z rzędu, przez większą część dnia,
  • jest wciąż płaczliwe i drażliwe, a nie wynika to z choroby, zmęczenia itp.
  • przestaje się interesować swoimi wcześniejszymi pasjami, nic go nie cieszy,
  • ma nieracjonalne poczucie winy, poczucie bycia bezwartościowym, bezużytecznym,
  • jest bardzo podatne na krytykę, pełne niepokoju, łatwo wpada w złość,
  • mówi o śmierci, samobójstwie, okalecza się.

Dodatkowo mogą pojawić się:

  • problemy z koncentracją, myśleniem, podejmowaniem decyzji,
  • niższy poziom energii, chroniczne zmęczenie,
  • zmiany na wadze – bez związku z innym schorzeniem,
  • zaburzenia snu, w postaci bezsenności lub nadmiernej senności,
  • pobudzenie lub spowolnienie psychoruchowe.

Gdzie szukać pomocy

Oczywiście wystąpienie jednego, czy nawet kilku sygnałów z powyższej listy, nie oznacza jeszcze, że dziecko cierpi na depresję. Diagnoza tego zaburzenia jest procesem wymagającym uwzględnienia wielu czynników, indywidualnych cech dziecka oraz aktualnej sytuacji rodziny.

Natomiast pierwszym krokiem powinna być zawsze przyjazna i otwarta rozmowa rodzica z dzieckiem. Być może uda się w ten sposób wyjaśnić, w czym tkwi problem? Jeśli jednak nadal mamy obawy, warto je skonsultować ze specjalistą.

Pedagog lub psycholog szkolny to dobry punkt, aby zacząć. Zna on specyfikę środowiska szkolnego dziecka i ma możliwość obserwacji jego zachowania na tle grupy. Można również zwrócić się do poradni psychologiczno-pedagogicznej lub skorzystać z oferty prywatnych gabinetów psychoterapeutycznych. W bardziej skomplikowanych przypadkach może być konieczna konsultacja z lekarzem psychiatrą.

Pamiętajmy też o tym, aby szukając pomocy nie wystraszyć dziecka i nie obarczyć go dodatkowy poczuciem, że „coś z nim jest nie tak”. Pomaga w tym pierwsza konsultacja u specjalisty – jeszcze bez dziecka, wyjaśniająca opiekunom założenia i metody pomocy.