Poród – co to jest?
Poród, zgodnie z definicją, to proces fizjologiczny, kończący okres ciąży. W trakcie porodu, z jamy macicy przez drogi rodne kobiety rodzi się zdolne do życia dziecko. Ciąża u człowieka trwa średnio 40 tygodni, czyli ok. 280 dni, jednak termin porodu jest obliczany orientacyjnie. Od 38. tygodnia ciąży uznaje się, że ciąża jest donoszona, a noworodek jest wydolny m.in. krążeniowo i oddechowo, by móc żyć poza łonem matki.
Nie są znane do końca mechanizmy, odpowiedzialne za rozpoczęcie akcji porodowej, ale uznaje się m.in., że organizm dziecka musi wykazywać oznaki gotowości do życia pozamacicznego, co jest regulowane na drodze hormonalnej. Ciało matki odpowiada na sygnały wysyłane przez dziecko i również przygotowuje się do porodu.
Można dostrzec symptomy zwiastujące poród, np. wstawianie się zazwyczaj główki dziecka do kanału rodnego, obniżenie macicy, odejście czopa śluzowego zamykającego szyjkę macicy, centralizacja szyjki macicy w kanale rodnym i zmiana jej konsystencji, czyli tzw. dojrzewanie, oraz występowanie skurczy przepowiadających.
Za początek porodu uważa się moment wystąpienia regularnej czynności skurczowej macicy, rozwierania się szyjki macicy, odpływania płynu owodniowego oraz obniżania się główki dziecka w kanale rodnym matki.
Poród składa się z czterech, następujących po sobie okresów. Pierwszy okres porodu trwa od wystąpienia regularnych skurczów macicy, odpływania płynu owodniowego i postępującego rozwarcia, aż do osiągnięcia 10 cm i wystąpienia skurczy partych. Drugi okres porodu to czas narodzin dziecka, właśnie przez wykorzystanie przez ciało kobiety parcia i mocnych skurczy macicy, mających za zadanie wypchnięcie dziecka na świat. Trzeci okres porodu to okres łożyskowy, co oznacza, że po urodzeniu dziecka, kobieta rodzi łożysko.
Czwarty, ostatni okres porodu, to dwugodzinna obserwacja na sali porodowej, w czasie której położna ocenia wielkość krwawienia z dróg rodnych kobiety, mierzy jej ciśnienie krwi, sprawdza, czy macica obkurcza się prawidłowo, oraz pomaga świeżo upieczonej matce przystawić noworodka do piersi.
Współcześnie, oprócz porodu naturalnego, kobiety mogą również rodzić na drodze cięcia cesarskiego, czyli porodu operacyjnego. Cięcie cesarskie to poważny zabieg, który powinien być przeprowadzany, aby ratować zdrowie i życie matki i dziecka.
W czasie porodu przez cięcie cesarskie kobieta jest znieczulona by nie czuć bólu, a lekarze wykonują nadłonowe nacięcie na skórze, powięzi, mięśniach, by przeciąć mięsień maciczny i wydobyć dziecko na świat. Rekonwalescencja i powrót do pełnej sprawności po cesarskim cięciu jest identyczny, jak po operacji brzusznej.
Jak przygotować się do porodu?
Ciało kobiety świetnie wie, jak urodzić dziecko, jednak warto przygotować się do porodu jeszcze na etapie ciąży.
Jednym z najważniejszych czynników, warunkujących sprawny przebieg porodu oraz prawidłowe wstawianie się główki dziecka do kanału rodnego matki, jest ruch. Aktywność fizyczna nie tylko zwiększa wydolność organizmu kobiety, tak kluczową w czasie porodu, ale również pozwala na lepsze dopasowanie się części przodującej (czyli części ciała dziecka, która urodzi się pierwsza – zazwyczaj to główka) do przestrzeni w miednicy rodzącej. Ruch zmniejsza również dolegliwości bólowe jeszcze w ciąży oraz ułatwia przetrwanie bolesnych porodowych skurczy macicy. Regularna aktywność fizyczna, dopasowana do stanu zdrowia ciężarnej, może znacznie skrócić akcję porodową.
Masaż krocza to kolejny element przygotowania przyszłej mamy do porodu. Wykonywany od 34. tygodnia ciąży, ma za zadanie uelastycznić tkanki krocza oraz ułatwić urodzenie się główki dziecka bez większych obrażeń dla kobiety.
Picie naparu z liści malin uważane jest za element medycyny naturalnej oraz bezpieczne przygotowanie do porodu. Taka herbata, pita regularnie od około 34. tygodnia ciąży, wspomaga ukrwienie mięśnia macicznego, przez co macica lepiej pracuje w czasie akcji porodowej. W razie wątpliwości czy napar z liści malin jest bezpieczny przed porodem, ciężarna powinna się skonsultować z farmaceutą, położną lub lekarzem ginekologiem.
Przygotowanie do porodu to również nastawienie psychiczne do narodzin dziecka. Wiara w siłę swojego ciała i odpowiednia motywacja bywają kluczowe, by poród pozostał pięknym i budującym wspomnieniem. Ważne jest również wsparcie osoby towarzyszącej, najczęściej partnera, który powinien być niczym motywujący towarzysz wędrówki – im jest trudniej, tym bliżej do poznania maluszka.
Poród naturalny a poród drogami natury
Wydaje się, że poród naturalny, a poród drogami natury oznacza jedno i to samo. Jednak poród naturalny to poród, który nie wymaga żadnych interwencji medycznych – sam się rozpoczyna i kończy. Ciało matki jest w stanie samodzielnie, wykorzystując skurcze macicy, przeprowadzić płód z jamy macicy, przez kanał rodny na świat.
Poród drogami natury oznacza narodziny dziecka z pomocą zabiegów i procedur medycznych. Do takowych należy m.in. użycie oksytocyny, by wywołać, przyspieszyć akcję porodową lub wzmocnić skurcze macicy, nacięcie krocza, użycie próżnociągu lub kleszczy położniczych oraz podanie rodzącej leków czy znieczulenia.
Poród a cięcie cesarskie
Poród drogą cięcia cesarskiego to ogromne osiągnięcie medycyny, niejednokrotnie ratujące życie i zdrowie matki oraz jej dziecka. Stanowi alternatywę, gdy poród naturalny obarczony jest dużym ryzykiem wystąpienia powikłań czy komplikacji, mogących zaważyć na dobrostanie płodu, noworodka oraz rodzącej.
Cięcie cesarskie może być wykonywane śródporodowo, czyli w momencie, gdy podejmowana jest próba porodu naturalnego, ale sytuacja położnicza wskazuje na konieczność natychmiastowego zakończenia akcji porodowej i urodzeniu dziecka, oraz elektywnie, czyli pacjentka przychodzi do szpitala ze skierowaniem na wykonanie cięcia cesarskiego identycznie, jak na każdą inną operację.
Wykonanie zabiegu w obu trybach, czyli pilnym i planowym, wygląda podobnie. Pacjentka ma zakładane wkłucie dożylne, podawane antybiotyki oraz premedykację, przygotowującą jej organizm do operacji. Następnie położna zakłada cewnik do pęcherza moczowego, a anestezjolog przeprowadza wywiad z pacjentką przed wykonaniem znieczulenia. Na sali operacyjnej pacjentka otrzymuje znieczulenie zewnątrzoponowe (czyli potocznie nazywane „w kręgosłup”) lub ogólne, w zależności od sytuacji. Gdy tylko znieczulenie zadziała, lekarze przeprowadzający poród nacinają nadłonowo, na linii bikini, wszystkie warstwy powłok brzusznych razem z mięśniem macicznym. Po przecięciu macicy wydobywają dziecko i oddają je położnej z oddziału neonatologicznego, by w kąciku noworodkowym neonatolog, czyli specjalista zajmujący się noworodkami, mógł zbadać dziecko. W zależności od stanu maluszka, po porodzie dziecko jest przekazywane na oddział, gdzie są podejmowane czynności ratunkowe lub kangurowanie (kangurowanie to przytulanie skóra do skóry) przez tatę. Czekają tam razem na mamę i pierwsze karmienie.
Po wydobyciu dziecka lekarze zszywają powłoki brzuszne matki, a po zakończeniu operacji, kobieta jest przewożona na salę pooperacyjną lub salę intensywnego nadzoru na oddziale położniczym, gdzie monitorowane są jej parametry życiowe, a dziecko po raz pierwszy po porodzie jest przystawiane do piersi.
Poród naturalny, jeśli przebiega bez komplikacji, można uznać za mniej urazowy. Cięcie cesarskie, szczególnie w świadomości społeczeństwa, jest zwyczajnym zabiegiem, a to poważna operacja brzuszna.
Jakie są objawy rozpoczęcia porodu?
Oznaki rozpoczęcia akcji porodowej są dla przyszłych rodziców często trudne do rozpoznania. Jednak by uznać, że poród się rozpoczął, musi pojawić się kilka symptomów, jak odpływanie płynu owodniowego czy wystąpienie regularnej i nasilającej się w czasie czynności skurczowej. Skurcze macicy na początku są krótkie i występują np. co 7-8 minut. Jednak z każdą godziną okazuje się, że skurcze trwają coraz dłużej, a przerwa między nimi się skraca.
Kolejną oznaką, że poród właśnie się zaczął, jest efektywne powiększanie się rozwarcia szyjki macicy i obniżanie się płodu w kanale rodnym.
Jeśli kobieta nie wie, czy odpływa jej płyn owodniowy, czy to zwiększona ilość wydzieliny pochwowej lub bezwiednie oddane krople moczu – w aptekach dostępne są testy na obecność wód płodowych.
Często kobiety nie wiedzą, czy skurcze, które odczuwają to skurcze porodowe, zwiastujące narodziny dziecka. Stąd warto w początkowym okresie porodu udać się pod prysznic. Ciepła woda rozluźnia ciało, ale potęguje skurcze. Nasilenie akcji skurczowej oznacza, że poród właśnie się rozpoczął i należy przygotować się do wyjazdu do szpitala.
W dzień porodu kobieta rodząca może dostać biegunki lub oddać kilka luźnych stolców. To również oznaka, że ciało przygotowuje się na poród.
Poród – kiedy jechać do szpitala?
Bezwzględnie należy jechać do szpitala, kiedy wszystkie objawy rozpoczęcia porodu występują na kilka tygodni przed jego spodziewanym terminem. Narodziny wcześniaka powinny odbyć się w szpitalu o jak najwyższym stopniu specjalizacji, szczególnie jeśli dziecko rodzi się około 32 tygodnia ciąży i wcześniej.
Kolejną przesłanką, by jechać na porodówkę, jest regularna akcja skurczowa. Najlepiej, by skurcze pojawiały się co 5 minut i mniej, gdyż zbyt wczesne pojawienie się na oddziale szpitalnym może wyciszyć poród. Ciało rodzącej podświadomie hamuje akcję porodową, kiedy pojawi się stres, nieodłącznie towarzyszący przyjęciu do szpitala.
Jeśli rodzącej odpływają wody płodowe, zwłaszcza w kolorze zielonym, powinna jak najszybciej znaleźć się pod opieką specjalistów, gdyż zielone wody płodowe są oznaką przejścia przez płód niedotlenienia wewnątrzmacicznego. To sytuacja, gdy poród musi odbyć się pod wzmożonym nadzorem medycznym i to jak najszybciej.
W czasie porodu mogą pojawić się pewne ilości krwi, jednak dużo żywoczerwonej krwi może oznaczać pojawienie się poważnych komplikacji okołoporodowych, jak przedwczesne odklejanie się łożyska.
Przesłanką do szybkiego pojawienia się w szpitalu jest również niepokój rodzącej. Często kobieta czuje podświadomie, że coś złego dzieje się z nią i jej dzieckiem, stąd nie można lekceważyć intuicji, szczególnie jeśli występują dodatkowe przesłanki świadczące o tym, że poród przebiega z powikłaniami.
Jak wygląda poród – przebieg porodu dziecka, fazy porodu
Poród to akcja dynamiczna, w czasie której można wyróżnić cztery okresy. Okresy porodu przechodzą płynnie z jednego do drugiego, ale na czym polegają? Jak prawidłowo rozpoznać, w którym okresie porodu jest rodząca?
I okres porodu
Pierwsza część porodu polega na jego rozpoczęciu, czyli jak wspomniano wcześniej, wystąpieniu regularnej akcji skurczowej, odpływaniu płynu owodniowego, rozwieraniu się szyjki macicy i obniżaniu się płodu w kanale rodnym. To zwykle najdłuższy etap porodu i czasem trudno zauważyć jego początek. Pierwsze skurcze porodowe często nie są zbyt silne, ale powodują uczucie dyskomfortu, kłucia w plecach czy pobolewania w dole brzucha. Rodząca kobieta może je pomylić np. ze skurczami przepowiadającymi, czyli skurczami, przygotowującymi jej ciało do porodu.
Wraz z postępem porodu skurcze przybierają na sile, a płód pokonuje drogi rodne matki, dodatkowo powodując ból poprzez rozciąganie się tkanek pochwy i krocza. W pierwszym okresie porodu skurcze są regularne, występują w równych odstępach czasowych, ale im akcja porodowa jest bardziej zaawansowana, tym przerwa międzyskurczowa skraca się, a sam skurcz wydłuża.
Za koniec pierwszego okresu porodu uważa się moment, kiedy szyjka macicy osiąga pełne 10 cm rozwarcia, a kobieta czuje skurcze parte, mające za zadanie wypchnąć dziecko na świat.
II okres porodu
Drugi okres porodu to czas rodzenia się dziecka. Szyjka macicy jest rozwarta i nie stanowi przeszkody porodowej dla płodu, który częścią przodującą, czyli najczęściej główką, pokonał już cały kanał rodny matki i powoli wyłania się na zewnątrz.
Skurcze parte, które charakteryzują ten okres porodu, są trudne do powstrzymania przez rodzącą; są długie i mocne, a przerwa pomiędzy jednym i drugim skurczem staje się bardzo krótka. To czas najbardziej intensywnej pracy mięśnia macicznego. Każdy kolejny skurcz porodowy pojawia się po to, aby dziecko mogło się urodzić, a rolą kobiety jest wykorzystanie go i parcie w zgodzie z własnym ciałem. Gdy już z pochwy wyłania się główka dziecka, zwykle wystarczą dwa, trzy skurcze, aby maluch mógł poznać swoją mamę.
Po urodzeniu się główki dziecka, barki malucha i reszta jego ciała wstawiają się do kanału rodnego matki i ruchem śrubowym pokonują jego przestrzenie, by ostatecznie urodzić się w trakcie kolejnego skurczu. Urodzenie dziecka kończy drugi okres porodu.
III okres porodu
Trzeci okres porodu zwany jest okresem łożyskowym. Polega na rodzeniu się łożyska. U kobiety rodzącej po raz pierwszy może trwać około 30 minut, u wieloródki do 15 minut. Po urodzeniu dziecka i ustaniu tętnienia pępowiny, na pępowinę zostaje założona klamra, blisko brzuszka maluszka, aby móc bezpiecznie ją przeciąć. Zespół porodowy czeka na samoistne odklejenie się łożyska od ściany macicy, aby pozwolić na jego samodzielne urodzenie. Ten etap porodu nie boli.
Jeśli występują trudności z urodzeniem łożyska, konieczne może być podanie oksytocyny, czy nawet ręczne oddzielenie łożyska, kiedy okazuje się, że kosmki łożyska wrastają w ścianę macicy. Najczęściej jednak wystarczy, aby kobieta przystawiła noworodka do piersi i w ten sposób pobudziła własny organizm do wytworzenia oksytocyny.
Łożysko wydobyte z dróg rodnych kobiety zawsze musi być poddane ocenie, czy urodziło się całe. Pozostawienie jakiejkolwiek części łożyska w jamie macicy może zaburzyć proces obkurczania się jej i stać się powodem wystąpienia silnego krwawienia czy wystąpienia zakażenia poporodowego.
IV okres porodu
Po urodzeniu łożyska rozpoczyna się czwarty, ostatni okres porodu, czyli dwugodzinna obserwacja kobiety i noworodka na oddziale porodowym. To również czas na zaopatrzenie ewentualnych ran u matki oraz zbadanie dziecka przez neonatologa.
Ten czas po porodzie jest poświęcony na kontrolę ciśnienia kobiety, ocenę krwawienia poporodowego z dróg rodnych oraz stopnia obkurczania się macicy. To także czas na pierwsze karmienie po porodzie.
Co robić podczas porodu?
Kobieta w czasie porodu, który przebiega naturalnie, powinna wsłuchać się we własne ciało. Organizm kobiety sam wie, jak ma przebiegać poród, stąd zwykle wystarczy zaufać sobie i personelowi medycznemu, aby bezpiecznie urodzić. Prawidłowy oddech między skurczami i w czasie skurczu, instynktowne szukanie wygodnej pozycji, gdy dziecko pokonuje kanał rodny, a nawet przysypianie w czasie porodu to oznaki, że ciało wie, co robi.
Największym sprzymierzeńcem kobiety rodzącej jest ruch, to dzięki niemu płód może się dopasować do dróg rodnych matki oraz wpływać na powiększanie się rozwarcia. Wszelkie formy aktywności, jak wchodzenie po schodach, kołysanie biodrami, spacer, kucanie w czasie skurczu sprawiają, że poród przebiega sprawniej.
Warto zadbać również o oddech. Poród to wyjątkowe, ale bardzo bolesne doświadczenie, dlatego dobrze mieć kogoś obok siebie, kto będzie przypominał o oddechu, kiedy kobieta zaczyna skupiać się na bólu. Prawidłowe oddychanie rodzącej zapewnia odpowiednią podaż tlenu dla dziecka.
Współczesne rekomendacje postulują za prawem do jedzenia i picia w trakcie porodu. To prawo, z którego kobieta w czasie porodu powinna korzystać – musi mieć siłę, by urodzić, a poród to ogromny wydatek energetyczny dla organizmu.
Poród – opinie lekarzy
Zgodnie z opinią lekarzy i bazując na aktualnej wiedzy medycznej, to poród naturalny jest najlepszy dla matki i dziecka. Spontaniczna akcja porodowa, w czasie której dziecko rodzi się główkowo, przechodząc przez kanał rodny, powoduje mniej obrażeń u kobiety i niesie wiele korzyści dla dziecka.
Współczesna medycyna w wielu przypadkach potrafi przewidzieć, kiedy zdrowie i życie matki oraz dziecka jest zagrożone, lub kiedy kontynuacja ciąży jest mniej korzystna dla dziecka, niż przyspieszenie porodu naturalnego lub wykonanie cesarskiego cięcia.
Prof. Piotr Sieroszewski w wywiadzie z Beatą Igielską zaznacza: ‘(…) Niestety, odsetek cięć cesarskich jest zbyt duży. To trend europejski, światowy i bardzo polski, bo u nas ponad 40% porodów rozwiązuje się za pomocą cięć cesarskich. Wiemy choćby z oświadczeń WHO, ginekologiczno-położniczych towarzystw europejskich i światowych, że odsetek ten nie powinien przekraczać 10-15% wszystkich porodów. To zawsze powinna być operacja ratująca zdrowie i życie matki i dziecka. Wszystko, co odbywa się ponad te wskazania, jest powodowane względami niemedycznymi.”
Bardzo dobrym rozwiązaniem w czasie porodu naturalnego jest wykonanie znieczulenia, które częściowo znosi ból porodowy. W rozmowie z anestezjologiem Tomaszem Langie, na temat wykonywania znieczulenia zewnątrzoponowego w kwestii bezpieczeństwa zabiegu, padły słowa: „(…) Jeśli nie robi tego kowal, tylko doświadczony anestezjolog, znieczulenie zewnątrzoponowe – bo żadne inne nie jest satysfakcjonujące i adekwatne – jest w pełni bezpieczne.
Trochę trwało, nim dostosowaliśmy mieszaniny dawek w znieczuleniu zewnątrzoponowym tak, żeby było w pełni bezpieczne i nie wpływało na przebieg porodu. Czasem się mówi, że wydłuża ono o 50% (ok. pół godziny) drugi okres porodu. Widziałem jednak bardzo wiele odwrotnych sytuacji – poród nie postępował, a kiedy podaliśmy znieczulenie, w ciągu 10 min. pacjentka urodziła.”
Korzystanie z osiągnięć współczesnej medycyny sprawia, że kobiety obawiające się porodu naturalnego mogą zmniejszyć ból w czasie narodzin dziecka, dzięki wykorzystaniu m.in. znieczulenia zewnątrzoponowego oraz niefarmakologicznych metod łagodzenia bólu, proponowanych przez położne (immersja wodna, aktywność fizyczna czy pozycje wertykalne).
W razie wystąpienia powikłań w czasie ciąży lub już w czasie porodu, uniemożliwiających poród naturalny, kobieta powinna oczekiwać, że lekarz podejmie wszelkie decyzje, aby matka wraz z dzieckiem byli w jak najlepszym stanie. Jednym z takich rozwiązań jest cięcie cesarskie, które powinno zostać operacją ratującą życie matki i dziecka, a nie zabiegiem na życzenie.
Bibliografia:
- Bręborowicz G.H.: Położnictwo, Tom I. Fizjologia ciąży. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2012, 111-142.
- Bręborowicz G.H.: Położnictwo. Podręcznik dla położnych i pielęgniarek. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005, 110-183.
- Bręborowicz G.H.: Położnictwo. Tom I. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2020, 223-570.
- https://www.mp.pl/pacjent/ciaza/wywiady/327265,operacja-ratujaca-zycie-nie-sposob-na-rozwiazanie-ciazy
- https://www.mp.pl/pacjent/ciaza/wywiady/116640,w-bolu-bedziesz-rodzila
