Odporność u dzieci – dlaczego chorują, idąc do przedszkola?
Wyróżniamy dwa główne typy odporności: nieswoistą i swoistą. Z tą pierwszą każdy człowiek przychodzi na świat – to podstawowe mechanizmy chroniące organizm przed wniknięciem drobnoustrojów. Odporność nieswoista nie jest precyzyjna, ale cechuje ją szybka reakcja na patogen. U niemowląt to główne narzędzie układu immunologicznego.
Układ immunologiczny osiąga dojrzałość dopiero ok. 12. roku życia, więc do tego czasu maluchy są bardziej narażone na infekcje. Dodatkowym katalizatorem staje się żłobek, przedszkole czy szkoła – kontakt z dużą liczbą rówieśników w zamkniętych pomieszczeniach stwarza idealne warunki dla rozprzestrzeniania się drobnoustrojów. Na walkę z nimi stopniowo rozwijająca się u dzieci odporność nie jest jeszcze gotowa.
Choć choroba malucha to nic przyjemnego, tak naprawdę infekcje są potrzebne do prawidłowego rozwoju układu immunologicznego. W ten sposób kształtuje się odporność swoista, która w przyszłości pozwoli na skuteczną ochronę organizmu przed drobnoustrojami.
Zwróć jednak uwagę na częstotliwość chorowania – jeżeli zauważysz, że Twoja pociecha łapie infekcje częściej niż rówieśnicy, warto porozmawiać na ten temat z pediatrą. Dodatkowo niektóre czynniki predysponują do osłabienia odporności u dzieci. Należą do nich np.:
- alergie,
- niedobory witaminowe,
- zanieczyszczenie powietrza,
- narażenie na dym tytoniowy,
- stres,
- brak aktywności fizycznej,
- uboga dieta,
- niepełna edukacja pod kątem higieny.
Wzmocnienie odporności u przedszkolaka
Budowanie mocnej odporności u dzieci to złożony temat, a najlepiej rozpocząć je od zwrócenia uwagi na tryb życia i otoczenie malucha. Wiele czynników osłabiających układ immunologiczny można łatwo wyeliminować.
Przede wszystkim, jeśli ktoś z domowników pali papierosy, nie pozwól na to, by dziecko miało kontakt z dymem tytoniowym. Z kolei, jeśli mieszkasz w obszarze o wysokim zanieczyszczeniu powietrza, śledź komunikaty odnośnie do jego jakości i unikaj aktywności na zewnątrz w dni, w których jest zła.
Kolejna ważna kwestia to szczepienia ochronne, które pozwalają nabyć swoistą odporność u dzieci w bezpieczny, kontrolowany sposób. Przestrzeganie kalendarza szczepień pozwala zabezpieczyć dziecko przed wieloma chorobami. Wliczają się w to także grypa i COVID-19 – w obu przypadkach dostępne obecnie szczepionki mogą być podawane już od 6. miesiąca życia.
Niezwykle istotna jest także zdrowa dieta, bogata w owoce, warzywa, produkty pełnoziarniste, chude mięso i nabiał oraz zdrowe tłuszcze. Odpowiednio zbilansowany jadłospis pozwala dostarczyć większość niezbędnych dla organizmu składników. Postaraj się nie przyzwyczajać dziecka do słodyczy, słonych przekąsek i innych produktów wysokoprzetworzonych, które sprzyjają rozwojowi wielu chorób, a także wykazują właściwości prozapalne.
Jakie jeszcze czynniki mogą wzmocnić odporność u dzieci?
- Nauka zachowań higienicznych – przyzwyczaj malucha do częstego mycia rąk i wytłumacz, dlaczego lepiej unikać dotykania twarzy brudnymi dłońmi.
- Ubiór dopasowany do pogody – na zdrowie negatywnie wpływa zarówno przechładzanie, jak i przegrzewanie organizmu.
- Odpowiednia porcja snu – to niezbędny element budowania zdrowej odporności u dzieci.
- Aktywność fizyczna – regularne spędzanie czasu w ruchu nie tylko korzystnie wpływa na zdrowie i samopoczucie, ale też wykształca w dziecku korzystne przyzwyczajenia.
- Komfort psychiczny – stres jest jednym z czynników osłabiających odporność, za to przyjazne i spokojne środowisko pozwala na prawidłowy rozwój fizyczny i emocjonalny dziecka.
- Rozsądne stosowanie antybiotyków – leki te działają wyłącznie na infekcje bakteryjne, tymczasem zdecydowana większość chorób sezonowych jest wywoływana przez wirusy. Nieuzasadnione stosowanie antybiotyków osłabia odporność organizmu, za to wzmacnia oporność bakterii, co w konsekwencji może prowadzić do wykształcenia takich patogenów, wobec których nie będą one skuteczne.
Co dla dzieci na odporność może pomóc?
W sytuacji osłabienia odporności u dzieci można zastosować preparaty zawierające substancje o właściwościach immunomodulujących. Ich działanie polega na pobudzaniu układu odpornościowego, a niektóre z nich wpływają także bezpośrednio na drobnoustroje chorobotwórcze. Skuteczność w tym kierunku wykazują m.in.:
- kwasy omega-3 – są niezbędne do prawidłowego wzrostu i rozwoju dzieci, istotne jest także ich działanie immunomodulacyjne oraz przeciwzapalne. Naturalnie kwasy te występują głównie w rybach, których spożycie w Polsce jest niewystarczające, więc ich suplementacja jest zalecana w każdym wieku,
- laktoferyna – to białko kontrolujące gospodarkę żelazem w organizmie. Oprócz tego stymuluje układ odpornościowy i działa przeciwdrobnoustrojowo – uszkadza ściany i błony komórkowe bakterii oraz hamuje aktywność wirusów,
- beta-glukany – związki te budują ściany komórkowe wielu gatunków roślin i grzybów. Te pozyskiwane z drożdży pobudzają komórki immunologiczne do działania,
- witamina D – jej obecność warunkuje zarówno odpowiedź swoistą, jak i nieswoistą układu odpornościowego. Ponieważ niedobory witaminy D są w Polsce powszechne, jej suplementacja jest wskazana zwłaszcza jesienią i zimą,
- probiotyki – prawidłowa flora jelitowa jest jednym z fundamentów odporności u dzieci. Chroni przed patogenami dostającymi się do organizmu drogą pokarmową, oddziałuje też na czynność wydzielniczą układu immunologicznego,
- czarny bez – działa przeciwbakteryjnie i przeciwwirusowo, a dodatkowo stymuluje odporność. Dlatego może być stosowany zarówno wspomagająco w trakcie infekcji, jak i profilaktycznie przed sezonem infekcyjnym,
- rutozyd – wykazuje właściwości antyoksydacyjne oraz uszczelnia naczynia włosowate, przez co wspomaga organizm w walce z zakażeniem,
- cynk – odpowiedni poziom tego pierwiastka zmniejsza ryzyko zapadalności na infekcje, ponieważ stymuluje on produkcję komórek układu odpornościowego.
Jak dodatkowo zwiększyć odporność u dzieci?
Ponownie wracamy do diety, która odgrywa ogromnie ważną rolę w budowaniu odporności u dzieci. Warto stopniowo wprowadzać do niej produkty wspierające pracę układu immunologicznego – oczywiście dostosowując jadłospis do wieku malucha. Żywność o takich właściwościach to m.in.:
- miód – działa przeciwwirusowo, antybakteryjnie i immunostymulująco, ale nie może być podawany dzieciom, które nie ukończyły 1. roku życia,
- czosnek – to naturalny antybiotyk, który skutecznie zwalcza drobnoustroje,
przyprawy, np. imbir, kurkuma, cynamon – działają przeciwzapalnie, przeciwdrobnoustrojowo i antyoksydacyjnie,
naturalne źródła probiotyków, np. kiszonki, jogurty, - prebiotyki – stanowią pożywkę dla bakterii probiotycznych, ułatwiając im kolonizację przewodu pokarmowego. To np. banany, szparagi, por, ziemniaki czy cebula.
Ważnym aspektem jest także jakość powietrza w pomieszczeniach, w których maluch spędza dużo czasu. Jego odpowiednia wilgotność jest niezbędna do prawidłowego działania dróg oddechowych. Ich nabłonek stanowi barierę dla drobnoustrojów w powietrzu, a to właśnie tą drogą najczęściej dostają się one do organizmu. Przesuszenie śluzówki nosa, gardła czy oskrzeli sprzyja wystąpieniu podrażnień, które osłabiają tę barierę.
Prawidłowa wilgotność powietrza powinna wynosić ok. 40-60%. Utrzymanie takich wartości staje się problematyczne zwłaszcza w sezonie grzewczym, ponieważ kaloryfery mocno wysuszają powietrze. Jeśli więc borykasz się z takim problemem, rozważ skorzystanie z elektronicznego nawilżacza, który utrzyma wilgotność na odpowiednim poziomie.
FAQ – najczęściej zadawane pytania o odporność dziecka
Jak rozsądnie suplementować preparaty na odporność u dzieci?
Jeśli chcesz wspomóc pracę układu immunologicznego swojej pociechy, warto zacząć od badań, które pomogą wykryć ewentualne niedobory witamin i minerałów. Suplementację zawsze możesz omówić z lekarzem prowadzącym, zwłaszcza jeśli zauważysz, że dziecko choruje niepokojąco często.
Środki stymulujące odporność u dzieci nie powinny być stosowane stale, ponieważ układ immunologiczny po okresie pobudzenia musi mieć też czas na regenerację. Pamiętaj też, że preparaty te nie działają od razu. Chcąc wzmocnić odporność przed sezonem infekcyjnym, zacznij podawać je już pod koniec lata lub na początku jesieni.
Czy karmienie piersią ma wpływ na odporność u dzieci?
Karmienie piersią ma ogromny wpływ na kształtowanie odporności niemowląt, zwłaszcza w pierwszych miesiącach życia. Mleko mamy oprócz składników odżywczych dostarcza także przeciwciała, komórki odpornościowe, czy różne enzymy i białka uczestniczące w odpowiedzi immunologicznej. Badania wskazują, że dzieci karmione piersią rzadziej zapadają na infekcje dróg oddechowych czy biegunki.
Jak rozpoznać, że dziecko ma osłabioną odporność?
Niedobory odporności u dzieci są trudne do wychwycenia, ponieważ z reguły chorują one dość często. Sygnały, na które warto zwrócić uwagę to:
- długi czas rekonwalescencji po infekcji,
- osłabienie, zmęczenie, spadek energii,
- wzrost wrażliwości na zakażenia grzybicze,
- częste zakażenia o ciężkim przebiegu, wymagające antybiotykoterapii,
- powikłania po infekcjach, np. zapalenie ucha środkowego czy zapalenie płuc,
- zaburzenia wzrostu i rozwoju, które mogą świadczyć o wielu problemach, w tym np. o zaburzonym wchłanianiu witamin i minerałów.
Odporność u dzieci – opinie lekarzy
Lekarze często zwracają uwagę na fakt, że infekcje u małych dzieci są rzeczą całkowicie naturalną. Zaniepokojeni rodzice martwią się tym, że ich pociecha choruje kilka razy w ciągu roku, jednak nie oznacza to od razu osłabionej odporności.
„Małe dziecko ma prawo zakażać się do 10 razy w roku, co sprawia, że w praktyce jest chore przez cały okres jesienno-zimowy i przeziębienia są nieodłączną częścią życia. Duża częstość zakażeń dróg oddechowych wśród dzieci wynika z ogromnej różnorodności wirusów, które je wywołują (jest ich ponad 200) oraz braku naturalnej odporności dziecka, którą dopiero nabywa ono po kontakcie (z tego powodu dorośli, którzy uodpornili się w dzieciństwie rzadziej się przeziębiają).” – mówi dr med. Ernest Kuchar.
Kolejną istotną kwestią jest sposób odżywiania i tryb życia. Preparaty wzmacniające odporność u dzieci mogą uzupełniać ewentualne niedobory, jednak nie zastąpią prawidłowej, zbilansowanej diety oraz aktywności fizycznej. Jak informuje pediatra dr Claire McCarthy:
„Żywność, której należy unikać, to produkty przetworzone, zawierające cukier i niezdrowe tłuszcze, takie jak tłuszcze nasycone w produktach zwierzęcych. Nie oznacza to, że Twoje dziecko w ogóle nie może jeść ciastek czy lodów. Ale jeśli chcesz, aby Twoje dziecko było zdrowe, nie powinno jeść ich codziennie. (…) Aktywność fizyczna nie musi oznaczać uprawiania sportu czy chodzenia na siłownię; może to być zabawa na placu zabaw lub spacer.”
Źródła:
- Kościej, A., Skotnicka-Graca, U., Ozga, I. (2017). Rola wybranych czynników żywieniowych w kształtowaniu odporności dzieci. Probl Hig Epidemiol, 98(2), 110-117.
- Tuszyński P. K. (red.), Leki pierwszego wyboru, Wydawnictwo Farmaceutyczne, Kraków 2020.
- Tuszyński P. K. (red.), Składniki suplementów diety, Wydawnictwo Farmaceutyczne, Kraków 2021.
- https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/lista/104728,co-mozna-zrobic-by-zmniejszyc-liczbe-przeziebien-u-dziecka [29.12.2024].