Co jest przyczyną rozwoju zakażenia układu moczowego u dzieci?
Przyczyną zakażeń układu moczowego są bakterie. Za 85% ZUM u dzieci odpowiedzialna jest Escherichia coli, która zasiedla przewód pokarmowy.
Dziewczynki w stosunku do chłopców są bardziej predysponowane do ZUN (z wyjątkiem pierwszego półrocza życia). Nawroty zakażeń mogą wskazywać na wady układu moczowego lub zaburzenia czynności pęcherza.
Zakażaniu układu moczowego mogą sprzyjać także:
- zakażenia układu moczowego w przeszłości,
- obecność wady wrodzonej układu moczowego u dziecka lub rodziny małego pacjenta (rodzice, rodzeństwo),
- nieprawidłowe wyniki badań USG w wywiadzie (w tym wykonanych w czasie ciąży),
- obciążony wywiad rodzinny w kierunku występowania ZUM,
- zaburzenia oddawania moczu (nietrzymanie, częste lub rzadkie oddawanie moczu, parcia naglące),
- zaparcia, nietrzymanie stolca,
- cewnikowanie pęcherza moczowego,
- podjęcie aktywności seksualnej przez dziewczęta.
Kiedy możemy podejrzewać zakażenie układu moczowego u dziecka?
Wszystkie zalecenia towarzystw naukowych są zgodne co do tego, że rozpoznanie zakażenia układu moczowego u dzieci może stanowić wyzwanie. Zwłaszcza u najmłodszych, u których objawy ZUM są niespecyficzne.
Zalecenia te poparte w są również w raporcie Amerykańskiej Akademii Pediatrii, w którym wykazano, że wśród dzieci w wieku 2–24 miesiące z gorączką niewiadomego pochodzenia, 5% miało ZUM.
Objawy, które mogą wskazywać na zakażenie układu moczowego u najmłodszych dzieci to:
- gorączka,
- niepokój,
- słaby apetyt,
- zaczerwienienie okolicy cewki moczowej,
- biegunka/wymioty.
U starszych dzieci, które potrafią zakomunikować o swoich dolegliwościach, mogą pojawić się objawy dyzuryczne (ból przy siusianiu, częste oddawanie moczu), czy ból w okolicy lędźwi (mogący wskazywać na infekcję w górnych drogach moczowych).
Jak diagnozuje się zakażenie układu moczowego u dzieci?
Diagnostyka ZUM jest równie problematyczna, jak zauważenie objawów choroby u dziecka. Podstawowymi narzędziami w diagnostyce zakażeń układu moczowego:
- badanie ogólne moczu,
- badanie osadu moczu,
- posiew moczu.
Aby wykonać wszystkie z wyżej wymienionych badań, należy pobrać od dziecka mocz, co może okazać się nie lada wyzwaniem. Istnieje kilka sposobów pobierania moczu do badania.
- Pobranie moczu za pomocą woreczka przyklejonego w okolicy krocza
Ta metoda jest często jedyną możliwą do wykonania poza szpitalem u dzieci nieodpieluchowanych. Wiąże się jednak z pewnymi ograniczeniami. Po pierwsze, łatwo zanieczyścić mocz drobnoustrojami bytującymi w okolicy krocza, dlatego niezwykle ważna jest właściwa higiena okolicy moczowo-płciowej dziecka (umycie krocza od przodu do tyłu ciepłą wodą i wytarcie jednorazowym ręcznikiem) przed przyklejeniem woreczka. Mocz z woreczka należy przelać do jałowego pojemnika. W sprzedaży występują woreczki wersji dla dziewczynek oraz dla chłopców (różnica w budowie zewnętrznych narządów moczowo-płciowych).
Według Amerykańskiej Akademii Pediatrii aż 85% pozytywnych wyników posiewów moczu uzyskanych przy użyciu worka do pobierania moczu może być fałszywie dodatnich. Z tego powodu, większość wytycznych zgadza się, że tylko negatywny wynik posiewu uzyskany przy użyciu worka jest w pełni wiarygodny.
- Pobranie moczu bezpośrednio do pojemnika na mocz
Jest to alternatywa dla nieco starszych dzieci. Należy pamiętać, że w miarę możliwości mocz powinien pobrany być rano, ze środkowego strumienia i także po umyciu okolicy moczowo płciowej.
Pobrany mocz należy dostarczyć do laboratorium w możliwie krótkim czasie (1h) lub powinien być on przechowywany w lodówce do czasu transportu.
- Uzyskanie moczu za pośrednictwem cewnika założonego do pęcherza moczowego lub z nakłucia nadłonowego pęcherza (te metody zarezerwowane są dla warunków szpitalnych)
Na diagnozę zakażenia układu moczowego wskazuje zwiększona liczba leukocytów w badaniu osadu moczu. O ZUM świadczy także dodatni wynik testu paskowego na obecność esterazy i azotynów w moczu.
Obecność bakterii w badaniu ogólnym moczu nie jest jednoznaczna, zależy ona od sposobu pobrania moczu, a jej wartości różnią się między sobą w zależności od tego, kto publikował wytyczne. Według polskich ekspertów z Centrum Zdrowia Dziecka w przypadku moczu pobranego ze środkowego strumienia bakteriuria znamienna zależny również od płci:
- ≥ 104CFU/ml u chłopców,
- ≥ 105CFU/ml u dziewczynek,
co może upoważniać do rozpoznania ZUM. Zarówno dodatni wynik posiewu moczu, jak i znamienna bakteriuria są niezbędne do zdiagnozowania ZUM.
W celu rozszerzenia diagnostyki można (nie jest to standardem postępowania) wykonać morfologię krwi obwodowej oraz zbadać poziom CRP (na bakteryjne zakażenie układu moczowego mogą wskazywać podwyższone parametry zapalne – leukocytoza z przewagą neutrofilów i CRP).
Dodatkowo w niektórych przypadkach lekarz może zlecić wykonanie u dziecka ultrasonograficznego (USG) układu moczowego.
Jak leczy się zakażenie układu moczowego u dzieci?
Zakażenie układu moczowego leczy się lekami przeciwdrobnoustrojowymi – antybiotykami lub chemioterapeutykami, jednak w zależności od lokalizacji zakażenia, jego charakteru, wyniku posiewu moczu lekarz dobiera leczenie indywidualnie do potrzeb dziecka.
W związku z tym, że nie odnotowano różnicy w skuteczności między doustnym a dożylnym leczenie ZUM, leczenie pozajelitowe (najczęściej dożylne) zarezerwowane jest dla dzieci, które mają ciężki przebieg ZUM lub nie mogą przyjąć leczenia doustnego (np. są zbyt małe lub mają problemy z doustnym przyjmowaniem pokarmów).
Niemowlęta powyżej 3 miesiąca życia z zakażeniem układu moczowego wymagają leczenia w szpitalu i dożylnego podania leków w przypadku:
- ciężkiego stanu ogólnego,
- podejrzenia zakażenia uogólnionego,
- występowania zaburzeń odporności w wywiadzie,
- wymiotów uniemożliwiających doustne podanie leków,
- braku reakcji na leczenie ambulatoryjne lub braku możliwości kontroli leczenia ambulatoryjnego.
Czy można zapobiegać rozwojowi zakażeń układu moczowego u dzieci?
Ważnym elementem zapobiegania ZUM jest właściwa higiena okolicy moczowo płciowej, szczególnie po oddaniu stolca – zarówno u dziewczynek jak i chłopców. U obu płci okolice krocza należy myć od przodu do tyłu. Należy pamiętać o dbaniu o higienę napletka u chłopca.
Istotnym aspektem prawidłowej higieny są także częsta zmiana pieluszek oraz używanie neutralnych chusteczek do podmywania (najlepiej wacika z przegotowaną wodą).
W przeprowadzonych badaniach klinicznych potwierdzono, że koncentrat żurawinowy może nieznacznie zmniejszać ryzyko zakażeń układu moczowego, poprzez zawarte w nim flawonole hamujące przyleganie bakterii do błony śluzowej dróg moczowych.
Na koniec wspomnę, że karmienie piersią pomaga chronić dzieci przed różnymi infekcjami w tym przed zakażeniami układu moczowego.
American Academy of Pediatrics – Practice parameter: the diagnosis, treatment, and evaluation of the initial urinary tract infection in febrile infants and young children. Committee on Quality Improvement. Subcommittee on Urinary Tract Infection. Pediatrics. 1999 Apr;103(4 Pt 1):843-52. doi: 10.1542/peds.103.4.843. Erratum in: 2000 Jan;105(1 Pt 1):141. Erratum in: Pediatrics 1999 May;103(5 Pt 1):1052, 1999 Jul;104(1 Pt 1):118. PMID: 10103321.
Okarska-Napierała M, Wasilewska A, Kuchar E – Urinary tract infection in children: Diagnosis, treatment, imaging – Comparison of current guidelines. J Pediatr Urol. 2017 Dec;13(6):567-573.
Zalecenia Polskiego Towarzystwa Nefrologii Dziecięcej (PTNFD) dotyczące postępowania z dzieckiem z zakażeniem układu moczowego – Forum Medycyny Rodzinnej 2016, tom 10, nr 4, 159
Załęska-Ponganis J., Wolska M., Jackowska T.- Zakażenia układu moczowego u dzieci – wybrane aspekty postępowania na podstawie aktualnych zaleceń. Postępy Nauk Medycznych 6/2016, s. 429-435