Biegunka – rodzaje i przyczyny biegunek u dzieci
Biegunki najczęściej dzielimy na ostre oraz przewlekłe.
Ostra biegunka u dziecka
Biegunka ostra u dzieci to stan trwający mniej niż 7 dni, ale nie dłużej niż 14 dni, w którym dziecko oddaje ponad 3 stolce w ciągu 24 godzin lub 1 stolec płynny z domieszką: śluzu, krwi lub ropy.
Do najczęstszych przyczyn ostrej biegunki zalicza się zakażenia wirusowe lub bakteryjne, rzadziej przyczyną są pasożyty (np. lamblie). Najczęściej wywołują ją rotawirusy, rzadziej adeowirusy, astrowirusy i norowirusy.
W przypadku zakażeń wirusowych biegunka ma zazwyczaj łagodny przebieg. Najczęściej towarzyszą jej wymioty, a czasami nieżyt górnych dróg oddechowych i lekko podwyższona temperatura ciała. Dziecko z biegunką wirusową może być apatyczne, słabe, a w wyniku zmniejszania się krwi krążącej, dziecko może mieć zimne dłonie i stopy.
Z kolei zakażenia bakteryjne mogą zostać wywołane przez różne patogeny, jak:
- Salmonella,
- pałeczki czerwonki – Shigella,
- pałeczki okrężnicy – Escherichia coli,
- pałeczki Campylobacter ieiuni,
- pałeczki Yersinia enterocolitica,
- laseczki Clostridioides difficile,
- gronkowiec złocisty – Staphylococcus aureus.
Bakterie te uszkadzają nabłonek jelita na dwa sposoby. Przylegają do nabłonka jelit i tworzą kolonie, co zaburza równowagę między ilością składników dostarczanych do przewodu pokarmowego, a możliwościami ich trawienia i wchłaniania. Obserwuje się wówczas biegunkę osmotyczną, która związana jest z dietą. Drugi sposób to uszkodzenie nabłonka pod wpływem enterotoksyn, które wydzielane są przez bakterie, co prowadzi do biegunki sekrecyjnej.
Upłynnia gęstą i zalegającą wydzielinę. Udrożnia nos i zatoki.
Hipertoniczny spray do nosa z ektoiną.
Spray wspomagający leczenie stanów zapalnych gardła, spowodowanych przez infekcje bakteryjne i wirus...
3% roztwór soli przeznaczony do nebulizacji, w celu poprawienia komfortu oddychania.
Pastylki na gardło z ektoiną przeznaczone do stosowania podczas objawów przeziębienia.
Pastylki do ssania na chrypkę, pieczenie błony śluzowej jamy ustnej.
W okresie przejściowego osłabienia, do regeneracji po infekcjach.
Pierwszy oryginalny syrop z porostu islandzkiego. Skutecznie łagodzi suchy kaszel.
Przewlekła biegunka u dziecka
Biegunka przewlekła (>14 dni) również charakteryzuje się częstymi, nieprawidłowymi wypróżnieniami. Przewlekłe biegunki mogą prowadzić do niedożywienia i utraty masy ciała. Biegunki przewlekłe, ze względu na przyczyny możemy podzielić na:
- pierwotne, które wynikają z chorób wrodzonych uwarunkowanych genetycznie (np. wrodzone niedobory jednego lub kilku enzymów trawiennych),
- wtórne, wynikają z uszkodzenia jelit w wyniku zakażenia wirusowego, bakteryjnego, w stanach po antybiotykoterapii, w przebiegu alergii pokarmowej czy celiakii [2].
Przewlekła biegunka czynnościowa u dziecka
Częstą przypadłością u dzieci (najczęściej u dzieci w wieku 1-5 lat) jest także przewlekła biegunka czynnościowa, która charakteryzuje się licznymi, luźnymi stolcami, ale stan zdrowia dziecka jest dobry (nie obserwuje się ubytku masy ciała i objawów niedożywienia). Biegunkę czynnościową stwierdza się w przypadku bezbolesnego oddawania 3 lub więcej obfitych stolców, przez >4 tygodnie, a początek objawów obserwuje się między 6. a 36. miesiącem życia.
Biegunki występują tylko w okresie czuwania, nie pojawiają się podczas snu. Oddawane przez dziecka stolce są cuchnące, zawierają resztki niestrawionego posiłku, czasami pojawiają się również stolce z domieszką śluzu. Przyczynę przewlekłej biegunki czynnościowej najczęściej stanowi przyspieszona motoryka jelita cienkiego, co powoduje przechodzenie do okrężnicy zwiększone ilości kwasów żółciowych, tłuszczowych i węglowodanów, które następnie ulegają degradacji bakteryjnej, a w konsekwencji wywołują biegunkę [3].
Żywienie dziecka przy biegunce
Kluczowym działaniem dietetycznym jakie należy podjąć jest zapobieganie odwodnieniu i utracie elektrolitów. Od chwili wystąpienia biegunki można podawać powszechnie dostępne płyny takie jak: woda przegotowana, herbata, ale także różnego rodzaju zupy (najlepiej lekko posolone).
Zawsze warto mieć w domu dostępne bez recepty doustne środki nawadniające lub też można przygotować samemu roztwór nawadniający (przepis na płyn nawadniający znajdziesz poniżej).
Nawadnianie – podstawa leczenia biegunki
Leczeniem pierwszego wyboru w przypadku biegunki u dziecka będzie zatem doustne nawadnianie. U dzieci, u których nie obserwuje się odwodnienia, nie należy powstrzymywać się od jedzenia. Jeśli dziecko jest odwodnione, należy podawać doustnie roztwory nawadniające (lub też w niektórych przypadkach zastosowanie będzie miało nawadnianie dożylne), a jedzenie należy rozpocząć natychmiast po wyrównaniu odwodnienia, co zwykle trwa 2–4 godziny. Niemowlęta i dzieci karmione piersią, u których wystąpiła biegunka powinny otrzymywać pokarm, nawet w fazie nawadniania.
Zgodnie z zaleceniami Europejskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hematologii i Żywienia Dzieci doustne płyny nawadniające powinny zawierać:
- sód – 60 mmol/l,
- potas – 20 mmol/l,
- zasady – 30 mmol/l,
- węglowodany – 74–111 mmol/l,
- osmolarność – 200–250 mOsm/l.
W początkowym okresie nawadniania, trwającym około 4 godziny, dziecku należy podawać co kilka minut, małymi porcjami płyny – orientacyjnie w ilości 75 ml/kg masy ciała., a dodatkowo 5–10 ml/kg mc. po każdych wymiotach lub stolcu biegunkowym.
Następnie, po upływie 4 godzin nadal zaleca się podawanie doustnych płynów nawadniających (leczenie podtrzymujące) lub innych obojętnych płynów (np. przegotowana woda).
W diecie przy biegunce zalecane są częste, małe posiłki w ciągu dnia, najlepiej 6 posiłków dziennie. Posiłki powinny być bogate w energię i mikroelementy (powinny zawierać m.in.: zboża, jaja, chude mięso, owoce i warzywa). Należy unikać podawania soków owocowych (np. jabłkowego) czy napojów typu cola, ponieważ mogą zaostrzać biegunkę. Do czasu ustąpienia wszystkich objawów ze strony przewodu pokarmowego, warto stosować dietę lekkostrawną. Początkowo dobrze sprawdzi się podawanie różnego rodzaju kleików ryżowych z marchewką, gotowanych ziemniaków, pieczonych jabłek, marchwianki czy namoczonego pieczywa.
Co dziecko może jeść podczas biegunki?
Po wyrównaniu odwodnienia zaleca się spożywanie posiłków lekkostrawnych. Zastosowanie będą miały zatem potrawy gotowane w wodzie, na parze, duszone bez dodatku tłuszczu. W diecie chorego może zatem pojawić się:
- pieczywo pszenne, drobne makarony, drobne kasze: manna, kukurydziana, krakowska, jęczmienna, ryż i drobne makarony,
- chude, gotowane mięso i chude ryby,
- ziemniaki gotowane, a także w postaci puree,
- gotowane warzywa: marchew, pietruszka, buraki, dynia, szpinak, warzywa z wody, a także sałata czy pomidory bez skórki,
- dojrzałe owoce bez skórki i pestek takie jak: jabłka, morele, brzoskwinie, pomarańcze, banany,
- jajka: gotowane na miękko, jajka w koszulkach, ścięte na parze w formie jajecznicy,
- desery takie jak: kisiele, musy, galaretki.
Jakich pokarmów dziecko nie może jeść podczas biegunki?
Podczas biegunki ważne jest unikanie pokarmów, które potencjalnie mogą nasilać objawy. Niezalecane będą potrawy smażone, pieczone z dodatkiem tłuszczu, panierowane. Niewskazane w diecie będą zatem:
● produkty bogate w błonnik pokarmowy: pełnoziarniste produkty zbożowe (brązowy ryż, gruboziarniste kasze, pieczywo pełnoziarniste, otręby) orzechy, surowe warzywa i owoce ze skórkami i pestkami, warzywa kapustne, cebulowe,
● ziemniaki: z tłustymi sosami, zasmażką, śmietanką, masłem, a także w postaci frytek, chipsów czy placków ziemniaczanych,
● nasiona roślin strączkowych,
● słodkie napoje, napoje gazowane, soki owocowe,
● dżemy, marmolady, słodkie kremy do smarowania pieczywa,
● tłuste i smażone potrawy,
● tłuste gatunki mięs, tłuste wędliny, konserwy, tłuste sery, pełnotłuste mleko,
● jajka: na twardo, smażone,
● ostre i pikantne dania,
● słodycze, słodkie i słone przekąski, a szczególnie słodycze określane jako „bez cukru” zawierające słodziki takie jak: sorbitol, mannitol czy ksylitol.
Przepis na doustny płyn nawadniający
Jeśli nie masz w domowej apteczce płynów nawadniających, możesz samemu przygotować doustny roztwór nawadniający przy użyciu soli, cukru i wody. W tym celu wymieszaj: jedną płaską łyżeczkę soli, osiem płaskich łyżeczek cukru i jeden litr (pięć filiżanek) wody pitnej lub wody przegotowanej, a następnie ostudzonej.
Cynk przy biegunce – jakie są najnowsze zalecenia?
WHO i UNICEF w krajach rozwijających się zalecają jako uzupełnienie doustnych roztworów nawadniających rutynową terapię cynkiem u dzieci z biegunką, niezależnie od jej rodzaju. Zaleca się suplementację 20 mg siarczanu cynku dziennie przez 10 dni. Niemowlęta w wieku 2 miesięcy lub młodsze powinny otrzymywać 10 mg na dobę przez 10 dni. Suplementacja siarczanem cynku w zalecanych dawkach zmniejsza częstość występowania biegunek w ciągu kolejnych 3 miesięcy. Dodatkowo u dzieci z ciężką i uporczywą biegunką WHO zaleca uzupełnienie diety w preparaty multiwitaminowe, minerały oraz magnez [1]. Z kolei stanowisko ESPGHAN/ESPID podkreśla, iż nie udowodniono korzyści podawania cynku u europejskich dzieci z ostrą biegunką [4].
Dieta w przewlekłej biegunce czynnościowej u dziecka
Dolegliwości biegunkowe przy biegunce czynnościowej mogą być związane z nieodpowiednią dietą dziecka. Obserwuje się, iż dzieci z tym typem biegunki spożywają duże ilości węglowodanów, a szczególnie soków bogatych w fruktozę i sorbitol, a dodatkowo ich dieta jest uboga w tłuszcz.
Tego typu biegunki często wywołane są również w wyniku stresu, napięć rodzinnych czy trudności z rówieśnikami. Leczenie żywieniowe polega najczęściej na tym, aby poinstruować rodziców jak zmodyfikować dietę. Należy ograniczyć spożycie soków i napojów o dużym ładunku osmotycznym (słodzonych). W diecie dziecka należy także zwiększyć udział tłuszczów w diecie do 4-6g/kg/dobę. Czasami stosuje się także probiotyki, np. zawierające szczep Saccharomyces boulardii [2].
Bibliografia:
- World Gastroenterology Organisation Global Guidelines. Acute diarrhea in adults and children: a global perspective. February 2012.
- Ciborowska H., Ciborowski A. Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2021.
- Ryżko J. Biegunki i zaparcia. Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2009.
- Guarino A, Ashkenazi S, Gendrel D, i wsp.: European Society for Pediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition/European Society for Pediatric Infectious Diseases evidence-based guidelines for the management of acute gastroenteritis in children in Europe: update 2014. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2014;59(1):132-152.