Edukacja włączająca, czyli równość, empatia i tolerancja w szkolnym „wydaniu” – jakie zmiany w polskim systemie szkolnictwa szykuje Ministerstwo Edukacji i Nauki

Czym jest edukacja włączająca?

Edukacja włączająca jest nowoczesnym podejściem do edukacji, którego celem jest zapewnienie wszystkim uczniom równych szans w procesie nauczania, rozwoju indywidualnych możliwości, mocnych stron i talentów, niezależnie od stanu zdrowia, pochodzenia i wyznania. 

Jest to model edukacji, który zakłada, że proces kształcenia, powinien zostać zorganizowany w taki sposób, aby uwzględniał różniące się od siebie potrzeby wspólnie uczącej się grupy uczniów. Szkoły włączające mają dać dzieciom szansę na funkcjonowanie w bogatym i zróżnicowanym środowisku.Jak wyjaśnia Ministerstwo Edukacji i Nauki¹ – „Dzieci z różnymi potrzebami edukacyjnymi, uczące się w jednej klasie, zaczynają dostrzegać, że ludzie są różni, mają różne potrzeby i ograniczenia. Uczą się pomagania innym, ale też akceptowania swoich ograniczeń, radzenia sobie z porażkami, które są nieodłącznym elementem procesu uczenia się.”

W dniu 26 maja 2022 r. została ogłoszona ustawa nowelizująca przepisy ustawy z dnia 7.09.1991 r. o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw, która wprowadziła kilka rozwiązań, mających na celu przybliżenie modelu edukacji funkcjonującego w naszym kraju, do wzorcowego modelu edukacji włączającej. Jakich nowości w polskich szkołach, możemy się zatem spodziewać?

Podniesienie jakości wsparcia udzielanego dzieciom i młodzieży w procesie kształcenia, wychowania i opieki

Z uwagi na fakt, że co trzecie dziecko uczęszczające do polskiej szkoły, obejmowane jest pomocą psychologiczno-pedagogiczną, a co dziesiąty uczeń ma zaburzenia psychiczne¹, a także biorąc pod uwagę, potęgujący powyższe zjawisko, aspekt izolacji społecznej dzieci w ostatnich latach, związany z reżimem sanitarnym spowodowanym epidemią COVID-19 – postanowiono o zwiększeniu liczby nauczycieli specjalistów zatrudnionych w szkołach i przedszkolach tj. nauczycieli pedagogów, psychologów, logopedów i terapeutów pedagogicznych. Dzięki wprowadzonym zmianom, liczba nauczycieli specjalistów z dziedziny psychologiczno-pedagogicznej, ma docelowo wzrosnąć z obecnych ok. 22 tys. do 51 tys., czyli o 143%¹.

W szkołach i przedszkolach utworzono ponadto stanowisko pedagoga specjalnego, który ma stanowić wsparcie dla pozostałych nauczycieli prowadzących zajęcia z dziećmi i uczniami. Ma to robić w sposób uwzględniający zróżnicowanie ich potrzeb, a także realizować specjalistyczne zajęcia bezpośrednio z uczniami oraz udzielać porad i konsultacji rodzicom uczniów².

Większa liczba specjalistów z dziedziny psychologiczno-pedagogicznej powinna realnie przełożyć się na dostępność i jakość wsparcia udzielanego uczniom w powyższym zakresie.

Zwiększenie dostępności do specjalistycznych usług w ramach wczesnego wspomagania rozwoju dziecka

Odtąd funkcję ośrodków koordynacyjno-rehabilitacyjno-opiekuńczych, ze szczególnym uwzględnieniem wczesnego wspomagania rozwoju dzieci od momentu wykrycia niepełnosprawności lub zagrożenia niepełnosprawnością, będą mogły pełnić nie tylko publiczne jednostki systemu oświaty, ale również niepubliczne osoby prawne i fizyczne. 

Zwiększenie dostępności usług w ramach wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, ma na celu zabezpieczenie potrzeb dzieci z niepełnosprawnością lub dzieci nią zagrożonych, od momentu narodzin, do czasu podjęcia nauki w szkole, co z kolei przekłada się na zapewnienie im równych szans na kolejnych etapach kształcenia.

Prace nad projektem ustawy o wsparciu dzieci, uczniów i rodzin

Powyższe zmiany, stanowią jedynie zalążek tego, co planuje ustawodawca, celem ugruntowania w polskim szkolnictwie modelu edukacji włączającej. Ministerstwo Edukacji i Nauki pracuje aktualnie nad kompleksową regulacją w powyższym zakresie – tj. projektem ustawy o wsparciu dzieci, uczniów i rodzin.

Najważniejszymi założeniami projektowanej ustawy są³:

1)  stworzenie krajowego systemu wsparcia dzieci, uczniów i rodzin, w ramach którego określone zostaną zadania ministrów, jednostek i placówek, które wejdą w jego skład.

2)  wprowadzenie nowego modelu organizacji wczesnego wspomagania rozwoju dzieci i wsparcia rodzin, którego celem jest usystematyzowanie pomocy udzielanej dzieciom w wieku od urodzenia do rozpoczęcia nauki w szkole. Nowe regulacje mają kłaść nacisk na ułatwienie rodzinom wczesnego postawienia diagnozy i wdrożenia działań wspomagających rozwój dziecka, zwiększając szansę na jego dobre funkcjonowanie w przyszłości.

3)  zmiana sposobu oceny potrzeb dzieci i uczniów (na tzw. ocenę funkcjonalną) oraz planowania, udzielania i oceny efektywności udzielanego wsparcia. Kluczowym celem nowego sposobu oceny potrzeb dzieci i uczniów ma być rozpoznanie wszelkich barier utrudniających uczenie się, rozwój dziecka lub ucznia i jego włączenie społeczne oraz ustalenie planu działań, który umożliwi przezwyciężenie tych barier i poprawę osiągnięć ucznia. Planuje się, że udzielane wsparcie będzie obejmować m.in. zapewnienie dzieciom różnego rodzaju zajęć o charakterze terapeutycznym (np. terapii logopedycznej), a także dodatkowego wsparcia edukacyjno-specjalistycznego (np. poprzez objęcie opieką tzw. asystenta ucznia). Wyniki oceny funkcjonalnej dzieci, mają zastąpić orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, które obecnie wydawane są dla wąskiej grupy niepełnosprawności lub zaburzeń, zwiększając tym samym dostępność udzielanego wsparcia.

4)  utworzenie Specjalistycznych Centrów Wspierających Edukację Włączającą, których zadaniem będzie wspieranie ogólnodostępnych szkół w osiąganiu gotowości na przyjęcie każdego ucznia, niezależnie od jego stanu zdrowia oraz w zapewnieniu mu wysokiej jakości wsparcia. SCWEW mają być wsparciem dla kadry szkół i przedszkoli, dla dzieci, uczniów i ich rodziców, pełnić funkcję wypożyczalni specjalistycznego sprzętu oraz realizować działalność informacyjną i edukacyjną o edukacji włączającej.

5)  zapewnienie kadrze nauczycielskiej i specjalistycznej wsparcia superwizyjnego, które ma służyć wzmocnieniu ich zdrowia psychicznego i przeciwdziałać wypaleniu zawodowemu, przekładając się tym samym na prawidłową realizację przez nich zadań zawodowych, a co za tym idzie – poziom i jakość kształcenia.

6)  nadanie statusu ucznia osobom z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębokim, umożliwiając tym samym realizowanie, przez te osoby, kształcenia do ukończenia 25 roku życia w szkole podstawowej lub szkole specjalnej przysposabiającej do pracy, w miejsce obecnych zajęć rewalidacyjno-wychowawczych. Uczniom tym, ma również zostać zapewniony bezpłatny dowóz do szkół.

Pozostaje nam bacznie śledzić postęp prac legislacyjnych i mieć nadzieję, że będą one miały swoje realne przełożenie na funkcjonowanie szkolnictwa w Polsce, ponieważ zapowiadane zmiany są naprawdę obiecujące.

Edukacja włączająca, mająca na celu zrównanie szans wszystkich uczniów, w tym osób z niepełnosprawnościami, na wszystkich poziomach edukacji i stworzenie dla nich warunków do wspólnej nauki, poznawania świata i siebie nawzajem – to bardzo pozytywny powiew przyszłości. Oby system kształcenia, umożliwiający wszystkim dzieciom – niezależnie od ich stanu zdrowia, pochodzenia i wyznania – pełny rozwój ich potencjału, poczucia godności i własnej wartości, a także wzmacniający poszanowanie praw człowieka, podstawowych wolności i różnorodności ludzkiej, jak najszybciej i już na stałe zagościł w polskich szkołach.

¹ Informacja prasowa Ministerstwa Edukacji i Nauki z dnia 12.07.2022 r., Edukacja włączająca odpowiedzią na potrzeby wszystkich polskich uczniów”

² Uzasadnienie do projektu ustawy o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (nr projektu z wykazu RCL: UD 234)

³ Istota rozwiązań ujętych w projekcie ustawy o wsparciu dzieci, uczniów i rodzin (nr projektu: UD 319), Wykaz prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 12.05.2022 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2022 r., poz. 1116)

Aleksandra Rybak