Kim jest niania?
W praktyce – niania jest osobą, której zaufaliśmy i której powierzamy opiekę nad swoim dzieckiem, najczęściej na czas naszej nieobecności w pracy. Z prawnego punktu widzenia – niania jest osobą fizyczną, sprawującą opiekę nad dzieckiem, na podstawie umowy o świadczenie usług, zwanej umową uaktywniającą. Umowa uaktywniająca jest najkorzystniejszą, pod względem finansowym – ale nie jedyną – formą zatrudnienia niani. Nianię można również zatrudnić na zasadach ogólnych – na podstawie umowy o pracę lub umowy zlecenia.
Przeczytaj także: Niania z zagranicy – czy to dobry pomysł?
Umowa uaktywniająca z dofinansowaniem składek ZUS
W świetle prawa, niejako „podstawową” formą zatrudnienia niani jest tzw. umowa uaktywniająca. Aby z niej skorzystać, muszą jednak zostać spełnione następujące warunki:
1) nianią może zostać osoba, która jest pełnoletnia, nie jest rodzicem dziecka oraz wykonała badania sanitarno-epidemiologiczne,
2) niani można powierzyć sprawowanie opieki nad dzieckiem w wieku od ukończenia 20 tygodnia życia, do ukończenia roku szkolnego, w którym dziecko ukończyłoby 3 rok życia lub w przypadku, gdy niemożliwe lub utrudnione jest posłanie dziecka do przedszkola – 4 rok życia.
Umowa uaktywniająca musi zostać zawarta w formie pisemnej i powinna określać w szczególności:
1) strony umowy,
2) cel i przedmiot umowy,
3) czas i miejsce sprawowania opieki,
4) liczbę dzieci powierzonych opiece,
5) obowiązki niani,
6) wysokość wynagrodzenia oraz sposób i termin jego wypłaty,
7) czas, na jaki umowa została zawarta,
8) warunki i sposób zmiany, a także rozwiązania umowy.
Sporządzając taką umowę, warto skorzystać z jej wzorca, udostępnionego w rządowym serwisie gov.pl (pod linkiem: https://www.gov.pl/web/gov/skorzystaj-z-dofinansowania-na-zatrudnienie-niani).
Formą wsparcia, udzielanego w tym przypadku z budżetu państwa, jest opłacenie przez ZUS składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe oraz na ubezpieczenie zdrowotne, za nianię, od podstawy stanowiącej kwotę nie wyższą niż 50% wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę. Od kwoty nadwyżki nad kwotą 50% minimalnego wynagrodzenia – składki uiszczają już rodzice.
ZUS opłaci powyższe składki, o ile zostaną spełnione następujące warunki:
1) niania zostanie zgłoszona do ZUS,
2) rodzice są zatrudnieni na podstawie umowy o pracę lub umowy zlecenia, prowadzą działalność rolniczą lub pozarolniczą,
3) rodzice nie przebywają na urlopie macierzyńskim, ojcowskim ani wychowawczym,
4) dziecko nie uczęszcza do żłobka, klubu dziecięcego oraz nie pozostaje pod opieką dziennego opiekuna.
Umowa o pracę
Niania może również zostać zatrudniona na podstawie umowy o pracę. Wówczas, nie będą miały zastosowania ograniczenia co do wieku dziecka i pod opiekę niani, będzie można powierzyć np. przedszkolaka. Należy jednak mieć świadomość, że w przypadku zawarcia stosunku pracy – niani przysługiwać będą wszelkie prawa pracownicze wynikające z kodeksu pracy (w tym m.in. prawo do urlopu czy okresu wypowiedzenia), a na rodzicach ciążyć będą wszelkie obowiązki pracodawcy. Ponadto – pensja niani będzie musiała opiewać przynajmniej na kwotę minimalnego wynagrodzenia za pracę. Rodzice natomiast – staną się płatnikami podatku dochodowego i składek na ubezpieczenia ZUS w pełnej wysokości.
Umowa zlecenia
Ostatnią możliwą formą legalnego zatrudnienia niani, jest zawarcie z nią umowy zlecenia. W tym przypadku, również nie będzie miało zastosowanie ograniczenie wiekowe dziecka. Rodzice nie będą płatnikami podatku dochodowego, muszą jednak liczyć się z obowiązkiem opłacania składek ZUS, które nie będą dofinansowane. Ustalając wynagrodzenie niani, należy również pamiętać, że w przypadku określenia go stawką godzinową – nie będzie ona mogła być niższa niż ustalana rokrocznie, przez ustawodawcę, stawka minimalna.
Kwalifikacje niani
Zawsze należy zadbać o to, aby przed przystąpieniem niani do pracy, została z nią zawarta jedna z wyżej wymienionych umów, gwarantujących legalność stosunku jej zatrudnienia. Należy jednak mieć świadomość, że samo zawarcie z nianią umowy, nie gwarantuje w żaden sposób, że będzie to osoba o odpowiednich kwalifikacjach. Ustawodawca – względem niani – nie nakłada bowiem obowiązku dysponowania przez nią wykształceniem ani doświadczeniem zawodowym w pracy z dziećmi. Wyłącznie w gestii rodziców, pozostaje zatem sprecyzowanie wymagań względem kandydatów na nianię, które według nich dadzą rękojmię należytego sprawowania opieki nad ich dzieckiem oraz weryfikacja ich spełnienia w toku rekrutacji. Warto również pokusić się o zażądanie przedstawienia przez nianię zaświadczenia o niekaralności oraz zadbać o to, aby odbyła ona szkolenie z udzielania dziecku pierwszej pomocy.
Co grozi za nielegalne zatrudnienie niani?
Rodzice nielegalnie zatrudniający nianię, narażają się na odpowiedzialność karnoskarbową, grzywnę od Państwowej Inspekcji Pracy, a także koszty zaległych składek ZUS wraz z odsetkami. Jednak przede wszystkim – narażają swoje dziecko, ryzykując oddaniem go pod opiekę osoby niekompetentnej lub nieuczciwej.
Może zainteresować Cię także: Sharenting okiem prawnika – o czym musisz pamiętać, publikując zdjęcia swojego dziecka w sieci?
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 4.02.2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 75)
Ustawa z dnia 26.06.1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 1320)
Ustawa z dnia 23.04.1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz., 1740)
Aleksandra Rybak