Dlaczego warto chwalić dziecko?
Chwaląc dziecko, realizujemy ważny element wychowania. Jednak znalezienie złotego środka na naprawdę dobrą pochwałę nie jest już tak oczywiste. Z jednej strony nie można doceniać za mało, z drugiej strony, przesadne podkreślanie dziecięcych umiejętności nierzadko kształtuje małego narcyza.
Wśród dylematów dotyczących chwalenia prawda z pewnością leży po środku. Poklepanie po ramieniu zwykle nie wystarczy, a chwalenie jest ważną sprawnością komunikacyjną, którą trzeba ćwiczyć. Niekiedy zmiany będą wymagać stare nawyki. Być może obszar konstruktywnego chwalenia będzie wymagał od nas większego przyjrzenia się własnym schematom doceniania innych i wypracowania nowego sposobu mówienia.
Czy warto chwalić dziecko? Jak najbardziej! Pochwały stanowią niezwykle ważny element wychowania, będąc pewnego rodzaju nagrodą i wpływając pozytywnie na samoocenę dziecka. Pochwała jest ponadto cenną informacją, wskazującą jakie zachowanie w danym momencie jest pożądane oraz zachęcającą dziecko do powtórzenia czynności, za którą zostało pochwalone.
A. Chmielewska
Konstruktywne pochwały zdecydowanie przynoszą lepsze efekty, niż wytykanie dziecku nieprawidłowych zachowań. Pochwały dają dziecku poczucie bezpieczeństwa, a w rodzinie budują więź opartą na szacunku i miłości.
Aby chwalić w prawidłowy sposób, potrzeba autentyczności i mądrego wskazania. Dziecko doskonale wyczuje ukrytą krytykę czy brak szczerości. Słowa „w końcu się postarałeś” mogą być tego przykładem. A w codziennej komunikacji z dzieckiem naprawdę jest tego więcej. Chwalenie wymaga treningu, jednak mimo że początkowo możemy czuć się niepewnie i zwracać większą uwagę na wypowiadane słowa, z czasem stanie się to bardziej naturalne i sprawne.
Cechy dobrej pochwały
Mamy więc jasność, że dziecko potrzebuje pochwał mądrych i przemyślanych. Określenie „dobra robota”, tak bardzo wpasowujące się w przypadku wszelkich osiągnięć, jest zbyt ogólnikowe i mało konkretne. Nie ma sensu również zmuszanie się do pustych pochwał, zgodnie z czyimś oczekiwaniami. Najlepsza pochwała opiera się na autentycznym zainteresowaniu dzieckiem i życzliwej obserwacji. Tylko z tego może wypłynąć pozytywne docenienie. Jaka więc powinna być pochwała?
- Prawdziwa – warto być autentycznym, chwalić w zgodzie ze sobą zamiast szukać powodów na siłę. Ważne jest, aby chwalić, będąc o tym całkowicie przekonanym i lepiej jest powstrzymać się, gdy w nienaturalny sposób doszukujemy się okazji do docenienia osiągnięć dziecka.
- Konkretna – dobra pochwała nie jest ogólnikowa, typu „brawo!” czy „świetna praca”, ale precyzuje włożony wysiłek, odnosząc się do szczegółów. Konkretne pochwały są bardziej czytelne i jasno wskazują, jakie zachowania dziecka są pożądane. Co więcej, w przypadku chwalenia zbyt ogólnego pojawia się ryzyko, że dziecko będzie temu zaprzeczało. Wszystkie pochwały ogólne mogą powodować u dziecka podświadome (lub świadome) zaprzeczanie. Nasza pociecha dokładnie pamięta wiele zachowań, w których na tak globalną pochwałę nie zasłużyła, a więc myśli o sobie, że nie zasłużyła w ogóle. Bo ten „wspaniały chłopiec”, który samodzielnie przygotował kanapki, pamięta jak podczas krojenia pomidora skaleczył się boleśnie i bardzo, bardzo brzydko zaklął. (Chlebowska E.). Aby wskazywać w pochwale konkrety, warto opisać to, co widzimy – zamiast „brawo”, „świetnie” powiedzieć „Wspaniale posprzątałeś! Klocki włożyłeś do pudełka, pościeliłeś łóżko, brudne ubrania wyniosłeś do kosza na pranie”.
Aby uniknąć dziecięcego zaprzeczania, dobrze jest opisać to, co widzimy, bez dodawania ogólnikowych sformułowań czy podsumowań.
Mówiąc dziecku „jesteś taka zorganizowana”, wywołujesz reakcję typu „wcale nie”. Pochwała, którą dziecko może przyjąć i która rzeczywiście pomaga mu zbudować szacunek do samego siebie, składa się z dwóch części. Najpierw dorosły opisuje, co dziecko zrobiło. („Widzę, że już wszystko przygotowałeś na jutro do szkoły: naostrzyłeś ołówki, zapakowałeś książki i nawet zrobiłeś sobie drugie śniadanie”.) Następnie dziecko, słysząc opis swoich osiągnięć, samo udziela sobie pochwały („Umiem organizować i planować”).
A. Faber, E. Mazlish
- Częsta – bez obaw, że pochwały wyrządzą dziecku szkodę i sprawią, że „obrośnie w piórka”. Każde dziecko chce poczuć się dostrzegane i doceniane, a mądre pochwały dodają wiary w siebie i w swoje możliwości.
To, czego dziecko potrzebuje i doświadcza, słysząc pozytywne słowa na temat podejmowanych działań, to zauważania jego samego.
A właśnie już samo zauważenie jest wzmacniające. Pamiętasz, jak kiedyś bardzo się postarałaś i ugotowałaś świetny obiad albo upiekłaś placek, jak wypucowałaś łazienkę i nikt tego nawet nie dostrzegł? Pamiętasz, jak cudnie pomalowałeś pokój lub bez upomnień skosiłeś trawnik na działce, a nie było żadnej reakcji? Czy miałeś ochotę zrobić coś jeszcze? Czy miałaś chęć zrobić jeszcze lepszy placek? Otóż to!
E. Chlebowska
To jest wyrób medyczny.
Używaj go zgodnie z instrukcją używania lub etykietą.Jak chwalić dziecko
Chwaląc dziecko, warto zwrócić uwagę, by zamiast oceny skupić się na konkretnym działaniu. Możemy w tym miejscu opisać to, co widzimy i czujemy lub podsumować działanie dziecka. Zamiast „świetna praca”, warto bardziej sprecyzować to, co zauważamy, np. „Użyłeś żółtego koloru, bardzo pasuje do zielonego obok. Cudownie dobrałeś kolory”. To, co mówimy, jest więc kluczowe. W mądrym chwaleniu ważne jest:
- Zauważenie dziecka – nie chodzi o to, by w zabieganiu i zmęczeniu rzucić słowami „ładny rysunek”, nie odkładając telefonu, nie omawiając szczegółów. Nawet, jeśli w danej chwili naprawdę nie możemy poświęcić dziecku więcej czasu i uwagi, dobrze jest zapowiedzieć, że chwilę później, na przykład po wykonaniu telefonu czy po powrocie do domu, razem usiądziecie i wspólnie się przyjrzycie.
- Docenianie za włożony wysiłek – nawet wtedy, gdy efekt nie jest zadowalający lub pozostaje daleki od ideału. Docenianie pracy i starań jest niezmiernie ważne. Dziecko nie traci wtedy zapału i nie wycofuje się nawet w przypadku braku rezultatów. Pokazujemy dziecku, że warto się starać, że zauważamy działanie, a wzmacniamy w podejmowaniu kolejnych prób. Niezmiernie cenne jest również zauważanie postępów. Opanowanie danej umiejętności czy czynności niejednokrotnie zajmuje sporo czasu, dlatego doceniać należy nie tylko efekt końcowy, ale również realizację kolejnych kroków.
- Podkreślanie postępów – świetnie, jeśli towarzyszy docenianiu wysiłku. Pochwała może odnieść się do poprzednich osiągnięć i wyników, ukazując stopniowe rozwijanie danej umiejętności. „Zobacz, jeszcze tydzień temu przeskakiwałeś dwa razy na skakance. Dzisiaj skaczesz już siedem za jednym razem!”
- Skupianie się nie tylko na słowach – również ważna jest nasza postawa, mimika, ton głosu, gesty. Mowa ciała jest silnym kanałem nadawczym, podobnie jak głos. Nawet najlepiej brzmiąca pochwała niewiele da, jeśli zostanie wypowiedziana tonem, znużonym, nie przejawiającym autentyczności i zaangażowania.
- Unikanie oceniania – niejedna pochwała znajduje się blisko oceny, choć nawet nie mamy takiego zamiaru. Wszystko sprowadza się do sposobu, w jaki słowa wypowiadamy. Ocena „fajna z ciebie dziewczyna”, co prawda ma wydźwięk pozytywny, jednak nie mówi zbyt dużo, nie wskazuje na powód bycia „fajnym”, nie zawiera również informacji, co należy robić, żeby nadal takim być.
- Chwalenie tego, na co dziecko ma wpływ – mało efektywne będą pochwały dotyczące charakteru czy wyglądu. Naszym dążeniem jest utwierdzać dziecko w podejmowaniu wysiłku i doceniania tego, na co dziecko ma wpływ, a nie tego, co w niewielkim stopniu od niego zależy.
- Natychmiastowość, „tu i teraz”, zaraz po fakcie – jest to ważne szczególnie w przypadku mniejszych dzieci, ale również starszych. Natychmiastowość sprawia, że usłyszana pochwała mocniej kojarzy się z wykonanym działaniem. Tym samym, stwarzamy przestrzeń do pozytywnego wzmacniania oraz do podejmowania dalszych prób.
Chwaląc dziecko w mądry sposób dajemy mu odczuć, że przy nim jesteśmy, wspieramy i autentycznie doceniamy. Brak pochwał może sprawić, że dziecko będzie przekonane o miłości warunkowej rodziców i poczuciu bycia kochanym tylko w sytuacji spełniania wymagań.
Chwalenie dziecka – czego unikać
W trosce o dobre formułowanie pochwał ważna jest również świadomość, czego w nich unikać. Zwróćmy więc uwagę, aby pochwała:
- Była dostosowana do wieku i możliwości dziecka – docenianie malucha, że codziennie myje zęby będzie mniej odpowiednie w stosunku do nastolatka. Pochwała ma być „uszyta” na miarę dziecka i być tak sformułowana, by poczuło się z nią dobrze.
- Nie zawierała porównań, rywalizacji – ewentualne porównania mogą dotyczyć samego dziecka (coś zrobiło skuteczniej niż na przykład tydzień wcześniej), a nie jego rodzeństwa, bliskich czy kolegów. Mówienie, że dziecko rysuje ładniej niż siostra/ brat w jego wieku może wywołać niepotrzebne emocje lub chęć rywalizacji. To, że rodzeństwo jest w czymś lepsze lub gorsze i samo mówienie o tym wpływa na poczucie własnej wartości i samoocenę dziecka.
- Nie była zbyt przesadna, entuzjastyczna, kolidująca z oczekiwaniami dziecka – zbyt duży entuzjazm, podniecenie postępami dziecka może wywołać niepotrzebną presję i chęć, by sprostać oczekiwaniom rodzica.
- Nie stanowiła krytyki – warto przeanalizować jak często chwaląc, nawet nieświadomie, zahaczamy o słowa krytyki. W tym miejscu trzeba dużej uważności, by poszukiwać i skupiać się na dobrych stronach i pozytywach. Gdy dziecko posprzątało klocki, a my mówimy o zrobionych postępach i nadziei, że wkrótce dziecko opanuje sprzątanie całego pokoju, pojawia się pewien zgrzyt. Ujmujemy tym samym dotychczasowemu wysiłkowi i pracy, czekając na coś więcej. Słowa „szkoda, że zawsze tak dobrze nie ścielisz łóżka/nie sprzątasz, itd.” nijak przyczynią się do wzmacniania w dziecku poczucia własnej wartości. Chwaląc, dobrze jest również unikać słów „w końcu”, „udało się” czy „ale”. Warto pamiętać i skupić się na słowach wyrażających autentyczny zachwyt.
- Nie zawierała ukrytego niepowodzenia czy poprzedniej słabości „A więc w końcu zagrałeś ten kawałek tak, jak powinieneś”. (…) Zawsze można tak sformułować pochwałę, że koncentruje się ona na aktualnym osiągnięciu dziecka: „Bardzo podoba mi się twój sposób gry – mocne, rytmiczne uderzenia”. (Faber A., Mazlish E.).
Czasami, wiedząc, co należy mówić, a czego raczej unikać, mamy trudność, by zastosować zasady w praktyce. Jest to naturalne i wymaga ćwiczenia, by poczuć się pewnie w udzielanych pochwałach.
Mądre chwalenie skupia się na budowaniu w dziecku zasobów, które pomogą mu lepiej radzić sobie z trudnościami, sterować własną motywacją i rozwojem. Twoim zadaniem jest wzmacniać nastawienie na rozwój poprzez zmianę komunikatów, które kierujesz do dziecka. Pochwały zawsze powinny podkreślać proces, a nie skupiać się na osobie i jej zdolnościach.
J. Steinke-Kalembka
Ważne jest też, aby uczyć dziecko nie tylko przyjmowania pochwał, ale również dawania ich innym.
Upłynnia gęstą i zalegającą wydzielinę. Udrożnia nos i zatoki.
Hipertoniczny spray do nosa z ektoiną.
Spray wspomagający leczenie stanów zapalnych gardła, spowodowanych przez infekcje bakteryjne i wirus...
3% roztwór soli przeznaczony do nebulizacji, w celu poprawienia komfortu oddychania.
Pastylki na gardło z ektoiną przeznaczone do stosowania podczas objawów przeziębienia.
Pastylki do ssania na chrypkę, pieczenie błony śluzowej jamy ustnej.
W okresie przejściowego osłabienia, do regeneracji po infekcjach.
Pierwszy oryginalny syrop z porostu islandzkiego. Skutecznie łagodzi suchy kaszel.
Bibliografia:
1. Chlebowska E., Wychowanie. Najtrudniejsza ze sztuk pięknych.
2. Faber A., Mazlish E., Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły.
3. Faber A., Mazlish E., Jak mówić, żeby dzieci się uczyły w domu i w szkole.
4. Steinke-Kalembka J., Dodaj mi skrzydeł. Jak rozwijać u dzieci motywację wewnętrzną?