W jaki sposób można rozwiązać małżeństwo?
Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód. Są oczywiście pewne wyjątki od tej generalnej zasady. Mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia, sąd nie orzeknie rozwodu, jeżeli:
- miałoby na nim ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci,
- byłoby to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
Sąd nie orzeknie rozwodu również w przypadku, gdy żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba, że drugi z małżonków wyrazi na to zgodę.
Rodzaje wyroków rozwodowych
Orzekając rozwód, sąd:
- orzeka także o tym, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia (rozwód z orzeczeniem o winie),
- na zgodne żądanie małżonków – zaniecha orzekania o winie (rozwód bez orzekania o winie).
Przeczytaj także: Rozwód a prawa teściowej i teścia do kontaktów z wnukami
Rozwód z orzeczeniem o winie – kiedy się go przeprowadza?
Sąd rozstrzyga o winie małżonków w rozkładzie pożycia małżeńskiego w każdym przypadku, jeżeli strony nie zdecydują jednomyślnie, że chcą rozwodu bez orzekania o winie. Licząc na przyszłe korzyści finansowe wynikające z korzystnego rozstrzygnięcia sprawy rozwodowej – o rozwód z orzeczeniem o winie, najczęściej wnosi małżonek, który uważa, że drugi z małżonków jest wyłącznie winny rozpadu ich małżeństwa.
Aby doszło do orzeczenia przez sąd rozwodu z wyłącznej winy jednej ze stron – wina ta musi zostać bardzo dobrze udowodniona i udokumentowana w procesie sądowym. Tego typu sprawy rozwodowe, wymagają przedłożenia sądowi konkretnych dowodów potwierdzających winę małżonka za rozpad pożycia, w tym nierzadko również zaangażowania świadków w postaci najbliższej rodziny czy znajomych.
W kodeksie rodzinnym i opiekuńczym brakuje definicji winy rozkładu pożycia małżeńskiego. Sąd rozpatruje zatem każdą sprawę indywidualnie, biorąc pod uwagę wszelkie okoliczności i przedstawione dowody.
Dla przykładu – winnym rozpadu małżeństwa, może zostać uznany małżonek, który:
- nie dochował wierności,
- nadużywał alkoholu,
- stosował przemoc fizyczną lub psychiczną,
- uporczywie odmawiał kontaktów seksualnych z małżonkiem lub w ogóle ich nie rozpoczął lub w inny sposób, swoim zachowaniem lub zaniechaniem, naruszył obowiązki małżeńskie, przyczyniając się do powstania lub pogłębienia rozkładu pożycia małżeńskiego.
Warianty wyroku rozwodowego z orzeczeniem o winie
W wyroku rozwodowym z orzeczeniem o winie sąd orzeka, czy do rozkładu pożycia małżeńskiego doszło:
- z wyłącznej winy męża,
- z wyłącznej winy żony,
- z winy obojga małżonków.
Istotne jest przy tym, że na wypadek przewinień obojga małżonków – nie odróżnia się winy „większej” i „mniejszej”. Małżonek, który ponosi odpowiedzialność tylko za jedną z wielu przyczyn rozkładu pożycia małżeńskiego, zaledwie się do niego przyczyniając, zostanie przez sąd uznany za współwinnego rozpadu małżeństwa, choćby nawet wina drugiego małżonka była dużo cięższa.1
Czym skutkuje rozwiązanie małżeństwa przez rozwód z orzeczeniem o winie?
Jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego – sąd, na żądanie małżonka niewinnego, może orzec na jego rzecz alimenty, od małżonka wyłącznie winnego za rozpad małżeństwa.
Orzeczenie przez sąd obowiązku alimentacyjnego na rzecz niewinnego małżonka, nie jest przy tym uzależnione od tego, czy znajduje się on w niedostatku. Ma to miejsce natomiast w przypadku wyroków bez orzekania o winie, jak i takich, w których stwierdzono winę obojga małżonków za rozpad małżeństwa. W przypadku rozwodu z wyłącznej winy jednego z małżonków – wystarczy, że na skutek rozwodu, pogorszeniu ulegnie standard życia niewinnego małżonka, aby sąd mógł zasądzić, na jego rzecz, alimenty od małżonka wyłącznie winnego rozpadu małżeństwa.
W przypadku wyroku rozwodowego z orzeczeniem o wyłącznej winie jednego z małżonków – dłuższy jest również czas, na jaki mogą zostać zasądzone alimenty na rzecz niewinnego małżonka.Obowiązek alimentacyjny wygasa bowiem wówczas dopiero w przypadku zawarcia przez małżonka, na rzecz którego zostały zasądzone alimenty, nowego małżeństwa. Może więc trwać nawet dożywotnio. W pozostałych przypadkach, co do zasady – obowiązek alimentacyjny wygasa z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu.
Dlaczego warto dwa razy się zastanowić, zanim zdecydujemy się na proces rozwodowy z orzekaniem winy?
Jeżeli, w naszej ocenie, znajdujemy się w pozycji małżonka, który nie ponosi odpowiedzialności za rozpad pożycia małżeńskiego – biorąc pod uwagę korzyści finansowe w postaci alimentów, jakie mogą dla nas wyniknąć w sytuacji uzyskania wyroku rozwodowego z orzeczeniem o wyłącznej winie naszego współmałżonka – kuszące wydaje się wytoczenie takiego powództwa.
Decydując się na taką formę zakończenia małżeństwa, warto jednak mieć świadomość tego, że takie procesy toczą się często latami. Ponadto nierzadko wiążą się z koniecznością poniesienia dużych nakładów finansowych na poczet zatrudnienia profesjonalnego zastępcy procesowego, jak i niemałych kosztów emocjonalnych. Skrupulatne udowadnianie wyłącznej winy małżonka za rozpad pożycia, które może przesądzić o naszym sukcesie, wymaga przedłożenia dowodów pochodzących ze sfery życia prywatnego, a nawet intymnego. Nierzadko konieczne jest również przesłuchanie świadków – najbliższej rodziny i znajomych.
Ryzyko największych szkód proces taki niesie jednak wówczas, gdy rozwodzące się małżeństwo posiada wspólne małoletnie dzieci. To one najbardziej cierpią na konfliktach rodziców, które podczas rozwodu z orzeczeniem o winie, wydają się nieuniknione. Po tym wszystkim wspólne wykonywanie władzy rodzicielskiej może okazać się mocno utrudnione lub wręcz niemożliwe.
Nie chcę piętnować tej formy rozwiązania małżeństwa. Zdaję sobie sprawę, że nie zawsze małżonkowie mogą dojść do porozumienia i wiem, że zdarza się, że jedna ze stron została naprawdę źle potraktowana i po prostu na to zasługuje. W końcu, trzeba walczyć o swoje. Warto jednak zawsze dogłębnie przemyśleć tę decyzję, aby nie przyniosła więcej szkód niż korzyści.
Sądowe statystyki rozwodów, na szczęście, napawają w tej kwestii optymizmem. Wynika z nich, że w okresie 2015-2020 r. najczęściej orzekano rozwody bez orzeczenia o winie. W 2015 r. było ich 49,8 tys. tj. 74,1% ogółem, a w 2020 r. – 40,8 tys. tj. aż 79,7% wszystkich rozwodów ogółem.2 Oznacza to tylko tyle, że większość ludzi, nawet w tak trudnych sytuacjach życiowych, jakimi są rozwody, potrafi się jeszcze ze sobą dogadać.
1 zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10.11.1999 r., sygn. akt I CKN 233/98
2 Ministerstwo Sprawiedliwości, Statystyka sądowa sprawy cywilne o rozwód, separację oraz alimenty w latach 2015 – 2020, Warszawa 2022
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 1359)
Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 1805)
Aleksandra Rybak