Jakie są przyczyny wystąpienia zapalenia pęcherza moczowego?
Niepowikłane zakażenie dolnych dróg moczowych, to przede wszystkim zakażenie pęcherza moczowego i związanych z nim struktur (również zapalenie cewki moczowej i gruczołu krokowego). Pacjenci z niepowikłanym zapaleniem pęcherza nie mają nieprawidłowości strukturalnych w układzie moczowym ani chorób współistniejących, jak cukrzyca, zespołów obniżonej odporności.
Przyczyną zakażenia układu moczowego jest najczęściej bakteria Escherichia coli (powoduje około 90% ZUM). Escherichia coli nazywana jest pałeczką kałową, ponieważ występuje w jelicie grubym, skąd może dostawać się do układu moczowego (np. podczas współżycia lub nieprawidłowej higieny).
Jeżeli zakażenie jest spowodowane przez E. coli i nie towarzyszą mu inne czynniki sprzyjających wystąpieniu zakażenia, mówimy wtedy o niepowikłanym zakażeniu układu moczowego. Prawie zawsze dotyczy to kobiet w wieku rozrodczym i nazywane jest potocznie „chorobą miesiąca miodowego”.
Przeczytaj także: Antybiotyki a zdrowie dziecka – co musisz wiedzieć?
Jakie objawy mogą wskazywać na zapalenie pęcherza moczowego?
Do typowych objawów zapalenia pęcherza moczowego należą:
- częstomocz,
- parcie na mocz (konieczność nagłego oddania moczu),
- dyskomfort/ból w okolicy nadłonowej,
- bolesne oddawanie moczu,
- nietrzymanie moczu,
- czerwone zabarwienie moczu (w przypadku obecności erytrocytów w moczu).
Zwykle pacjenci z niepowikłanymi zakażeniami dolnych dróg moczowych nie mają gorączki, dreszczy, nudności, wymiotów, bólu pleców w okolicy lędźwiowej, które są objawami toczenia się procesu zapalnego w obrębie górnych dróg moczowych.
Sama obecność bakterii w moczu w niskim mianie, bez objawów klinicznych nie stanowi podstawy do rozpoznania ZUM (zakażenia układu moczowego), wyjątek stanowią kobiety w ciąży, u których bezobjawowa bakteriuria podlega leczeniu.
Dlaczego zapalenie pęcherza moczowego częściej występuje u kobiet?
Zakażenia układu moczowego występują ośmiokrotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn. Infekcje dróg moczowych są najczęstszymi zakażeniami u kobiet spowodowanymi przez bakterie. Zwykle pojawiają się w wieku od 16 do 35 lat, przy czym 10% kobiet zapada na infekcję raz do roku, a od 40% do 60% ma taką infekcję przynajmniej raz w życiu. Nawroty są powszechne, a prawie połowa zachorowań na drugą infekcję zdarza się w ciągu roku od pierwszej.
Kobiety częściej chorują na zapalenie pęcherza moczowego, między innymi dlatego, że ich cewka moczowa (przewód prowadzący od pęcherza do miejsca, w którym mocz wydostaje się z organizmu) jest krótsza niż u mężczyzn. Ułatwia to bakteriom dostanie się do pęcherza i wywołanie stanu zapalnego.
Jak rozpoznaje się zapalenie pęcherza moczowego?
Rozpoznanie zapalenia pęcherza moczowego stawia się na podstawie wywiadu, badania przedmiotowego, a przede wszystkim na podstawie badania moczu (badanie ogólne z posiewem moczu).
Bardzo ważne jest prawidłowe pobranie próbki moczu, by uniknąć jego zanieczyszczenia bakteriami bytującymi w okolicy krocza. Mocz należy pobrać rano, ze środkowego strumienia – pierwszą porcję moczu oddajemy do toalety, dopiero następną łapiemy do jałowego pojemnika (specjalnie przeznaczonego do tego celu, do zakupienia w aptece), bez przerwania strumienia moczu oraz po wcześniejszym podmyciu okolicy moczowo-płciowej (od przodu do tyłu).
Na zakażenie układu moczowego wskazuje odpowiednio podwyższona ilość leukocytów oraz bakterii w moczu w odpowiednio wysokim mianie, ale także obecność białka i/lub erytrocytów. Potwierdzeniem ZUM w posiewie moczu jest wzrost bakterii. Razem z posiewem moczu wykonywany jest test wrażliwości wyhodowanych bakterii na antybiotyki (tak zwany antybiogram), co jest niezwykle przydatne podczas doboru leczenia celowanego na konkretny drobnoustrój.
Zarówno wynik badania ogólnego moczu, jak i posiewu moczu powinien być interpretowany przez lekarza, a rozpoznanie ZUM stawiać się powinno w oparciu zarówno o obraz kliniczny jak i wyniki analizy i posiewu moczu.
Czym leczymy zapalenie pęcherza moczowego?
Leczenie ZUM powinno przebiegać pod kontrolą lekarza.
Lekami pierwszego i drugiego rzutu w niepowikłanym ZUM są:
- nitrofurantoina/furadyzyna,
- kotrimoksazol (trimetoprim + sulfametoksazol),
- fosfomycyna,
- amoksycylina (penicylina półsyntetyczna) z kwasem klawulanowym,
- fluorochinolony (cyprofloksacyna, lewofloksacyna, ofloxacina).
Leczenie niepowikłanego zapalenia pęcherza moczowego trwa, w zależności od zastosowanego leku, od 3 do 7 dni (w przypadku fosfomycyną leczenie polega na jednorazowym podaniu antybiotyku).
Nie wolno stosować antybiotyków na własną rękę. Nieprawidłowo dobrane leczenie może przyczynić się do powstania oporności bakterii na dany lek, nie mówiąc już o bezsensownym narażaniu się na skutki uboczne podanych środków.
Furazydyna dostępna jest w aptekach bez recepty, jednak samodzielne jej zastosowanie powinno mieć miejsce w przypadku nawrotów ZUM, jeśli pacjent został wcześniej poinstruowany przez lekarza jak należy postępować, gdy rozwinie się kolejne zapalenie pęcherza moczowego.
Penicyliny i cefalosporyny są uważane za bezpieczne w czasie ciąży, ale należy unikać trimetoprimu, sulfonamidów i fluorochinolonów oraz nie należy stosować nitrofurantoiny i furazydyny u kobiet w I trymestrze ciąży.
Co należy zrobić po zakończeniu leczenia zapalenia układu moczowego?
Gdy mieliśmy do czynienia z niepowikłanym zapaleniem pęcherza moczowego, nie ma konieczności wykonywania badań kontrolnych po zakończeniu leczenia. W innych, bardziej skomplikowanych przypadkach ZUM po zakończeniu leczenia powinno się wykonać kontrolny posiew moczu (7-14 dni od leczenia).
Kontrolny posiew moczu należy wykonać także u każdej ciężarnej, u której wystąpiło zakażenie układu moczowego, nawet jeśli przebiegało w sposób bezobjawowy. Jeśli w przebiegu diagnostyki zapalenia pęcherza moczowego (najczęściej powikłanego) wykryto nieprawidłowości w układzie moczowym, należy pozostać pod opieką poradni urologicznej/nefrologicznej.
Czy zapaleniu pęcherza moczowego można zapobiec?
Istnieją sposoby zapobiegania zakażeniom układu moczowego, należą do nich:
- właściwa higiena okolicy moczowo-płciowej,
- oddawanie moczu po stosunku i wypicie szklanki wody przed,
- stosowanie preparatów na bazie żurawiny,
- rozważenie zmiany stosowanej antykoncepcji w tym unikanie środków plemnikobójczych,
- przyjmowanie doustne preparatu zawierającego antygeny bakteryjne E. coli w celu poprawy odpowiedzi immunologicznej na zakażenie.
W przypadku nawracających ZUM można rozważyć (na wyraźne zalecenie lekarza) ciągłą profilaktykę antybiotykową lub doraźne stosowanie antybiotyku po stosunku.
Może zainteresować Cię również: Co pomoże na infekcje intymne, które nawracają?
Al-Badr A, Al-Shaikh G. Recurrent Urinary Tract Infections Management in Women: A review. Sultan Qaboos Univ Med J. 2013 Aug;13(3):359-67. doi: 10.12816/0003256. Epub 2013 Jun 25. PMID: 23984019; PMCID: PMC3749018.
Bono MJ, Leslie SW, Reygaert WC. – Urinary Tract Infection. 2022 Jun 15. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Jan–. PMID: 29261874.
Hryniewicz W., M. Holecki – Rekomendacje diagnostyki, terapii i profilaktyki zakażeń układu