Czym są antybiotyki jako grupa leków i kiedy jest stosujemy?
Antybiotyki to grupa leków pozyskiwana ze źródeł naturalnych (np. z pleśni), a także obecnie w dużej mierze syntetyzowanych sztucznie, wykazujących działanie bakteriobójcze (m.in. beta-laktamy i aminoglikozydy) lub bakteriostatyczne (m.in. tetracykliny i makrolidy). W praktyce oznacza to, że mogą one niszczyć bakterie m.in. przez destrukcję ich ściany komórkowej i hamowanie procesów komórkowych niezbędnych do przetrwania bakterii, ale także hamować ich rozmnażanie (jest to właśnie działanie bakteriostatyczne).
Tak jak wspomniałam, antybiotyki działają tylko na bakterie, są więc bezużyteczne w infekcjach wirusowych, a ich stosowanie bez wskazań i konsultacji z lekarzem może przynieść wiele niekorzystnych skutków.
Większość infekcji u dzieci spotykanych poza szpitalem (m.in. nieżyt nosa potocznie zwany katarem, wirusowe zapalenie gardła) ma podłoże wirusowe. Dlatego we wprowadzeniu stosowania antybiotyku tak ważna jest konsultacja z lekarzem.
Kiedy lekarz zleci antybiotyk? Między innymi na takie schorzenia jak: ostre bakteryjne zapalenie ucha środkowego, paciorkowcowe zapalenie gardła i migdałków podniebiennych (angina), zapalenie płuc, zapalenie pęcherza moczowego i inne.
Dowiedz się więcej: Krztusiec najbardziej zagraża niemowlętom, które zarażają się od… dorosłych
Czy stosowanie antybiotyków jest całkowicie bezpieczne?
Antybiotyki, tak jak i wszystkie inne leki, potencjalnie mogą powodować wystąpienie działań niepożądanych. Zakres tych działań jest podobny u dzieci i u dorosłych. Dodatkowo leki podawane dzieciom mogą występować pod postacią zawiesin i syropów – z ulepszaczami smaku i koloru, które to mogą być odpowiedzialne za wystąpienie reakcji alergicznych. Do lekkich działań niepożądanych należą także: biegunka, wysypka skórna, mdłości, wymioty. Natomiast do ciężkich możemy zaliczyć między innymi: wstrząs anafilaktyczny, wysoką gorączkę, bóle stawów i ciężką biegunkę poantybiotykową.
Należy pamiętać, że część antybiotyków, które przechodzą do mleka matki i dostają się do organizmu karmionego dziecka, może także wywoływać u niego działania niepożądane. Jest to niezwykle istotna informacja pod kątem tego, by matka która karmi piersią dziecko, upewniła się, czy może zażywać dany antybiotyk!
Jakie niebezpieczeństwa wiążą się z nieuzasadnionym stosowaniem antybiotyków i ich nadużywaniem?
W zasadzie tych niebezpieczeństw jest kilka. Po pierwsze, stosując antybiotyk na własną rękę lub w nieuzasadnionym przypadku, możemy niepotrzebnie narazić nasze dziecko na wystąpienie u niego działań niepożądanych. Jednym z nich jest eliminacja naszej naturalnej flory fizjologicznej. Niestety, ale szacuje się, że od 30% do 50% antybiotyków przepisywanych jest nieprawidłowo – od nieuzasadnionych wskazań po nieprawidłową długość antybiotykoterapii.
Po drugie, nadużywanie antybiotyków powoduje pojawienie się oporności na pewne rodzaje (szczepy) bakterii. Czym jest oporność? To tworzenie przez bakterie sposobów na to, by dany antybiotyk nie był skuteczny w ich zwalczaniu, a bakteria stała się zdolna do przetrwania. Zmiany te powstają w materiale genetycznym bakterii i są trwałe.
Ważne jest także, by nie skracać samowolnie, bez konsultacji z lekarzem, terapii antybiotykiem mimo szybkiego uzyskania poprawy klinicznej (w przypadku antybiotyków bakteriobójczych może ona nastąpić już w ciągu doby) – to także powoduje powstawanie oporności bakterii na antybiotyk, a efektem może być brak skuteczności stosowania danego antybiotyku podczas kolejnej terapii.
Czym są probiotyki i kiedy je stosujemy?
Probiotyki są żywymi drobnoustrojami, które podane w stosownych ilościach wywierają korzystne działanie na organizm. Drobnoustroje te przywracają równowagę flory jelitowej, która może być zaburzona m.in. podczas stosowania antybiotyku.
Biegunka związana z antybiotykoterapią jest jednym z częstych działań niepożądanych, można się z nią spotkać zarówno w warunkach ambulatoryjnych i szpitalnych aż u 1/3 pacjentów stosujących antybiotyk.
Zgodnie z aktualnymi wytycznymi towarzystw naukowych zarówno u dorosłych jak i u dzieci, w celu zapobiegania biegunce związanej ze stosowaniem antybiotyków uzasadnione jest stosowanie probiotyków o udokumentowanej skuteczności.
Pamiętajmy, że jeśli wybierzemy dobry probiotyk (lek), to antybiotyk podany w krótkim czasie od podania probiotyku z żywymi drobnoustrojami może je zniszczyć. Należy więc zachować kilkugodzinny odstęp między podaniem obu preparatów.
Jak prawidłowo przyjmować antybiotyk?
To, jak przyjmować antybiotyk, powinien wytłumaczyć lekarz w trakcie jego przepisywania. Jeśli jednak mamy wątpliwości lub coś nam umknęło, warto je rozwiać pytając farmaceuty i czytając ulotkę załączoną do opakowania.
Leki zawsze popijamy wodą! Antybiotyków nie można popijać sokiem, mlekiem, kefirem, kawą, herbatą czy napojami.
Należy zwrócić uwagę, jak zaleca się przyjmować dany antybiotyk w stosunku do posiłku i innych leków. Części z nich nie można łączyć ani z jedzeniem, ani z innymi lekami. Jeśli np. nie zaleca się przyjmowania leku podczas jedzenia, ma to swoje uzasadnienie – np. w przypadku tetracyklin, spożywanie ich wraz z nabiałem zmniejsza wchłanianie leku z przewodu pokarmowego.
Antybiotyk podajemy dziecku o względnie stałej porze w równych odstępach czasu (w zależności od rodzaju leku i zaleceń lekarza np. co 8 lub 12 h. Wiąże się to z koniecznością utrzymania stałego stężenia leku w tkankach, by terapia była skuteczna.
O czym jeszcze warto pamiętać podając dziecku antybiotyk?
Pamiętajmy, że nie dzielimy tabletek z otoczką (drażetek) oraz kapsułek (tu tylko napomknę, że nie dzielimy także czopków!) Dzielić możemy tylko zwykłe tabletki, które zazwyczaj mają już wyżłobienia wykonane fabrycznie ułatwiające podział.
Jeśli zdarzyłoby się, że dziecko zwymiotuje podany antybiotyk, nie należy podawać kolejnej dawki, jeżeli był to syrop, a od podania minęło więcej niż 10 min, w przypadku zawiesiny musi minąć więcej niż 15 min. Gdy zastosowany lek podano w postaci tabletki sytuacja się komplikuje, z uwagi na to że różne tabletki wchłaniają się w różnym czasie, przypadek w którym dziecko zwymiotuje tabletkę należy skonsultować z pediatrą.
Nie zapominajmy o sprawdzaniu daty ważności przed każdorazowym rozpoczęciem stosowania leku.
Może zainteresować Cię również: 6 pytań do dietetyka dziecięcego – suplementy dla dzieci
To jest wyrób medyczny.
Używaj go zgodnie z instrukcją używania lub etykietą.Calhoun Chara – Antibiotics, 2021.
Szajewska H.: Probiotyki – aktualny stan wiedzy i zalecenia dla praktyki klinicznej. Med. Prakt., 2017;