Co to jest krztusiec? To bakteryjna choroba zakaźna
Krztusiec, nazywany dawniej kokluszem, jest ostrą chorobą zakaźną. Przebiega pod postacią przedłużającego się zapalenia oskrzeli, a jego dominującym objawem są ciężkie nawracające napady kaszlu. Za ich powstanie odpowiadają bakterie – pałeczki Bordetella pertussis, określane jako pałeczki krztuśca, które wytwarzają toksynę krztuścową. To pod jej wpływem dochodzi do martwicy nabłonka dróg oddechowych, a w rezultacie zaburzenia wydzielanie śluzu i pobudzenia silnego odruchu kaszlu.
Bordetella pertussis wnikają do organizmu gospodarza przez górne drogi oddechowe. Przenoszone drogą kropelkową mogą zaatakować każdego, bez względu na wiek. Jednak to właśnie wiek, oprócz stanu uodpornienia, wpływa na rokowania. O ile krztusiec u dorosłych, zwłaszcza zaszczepionych, jest skąpoobjawowy i znośny, o tyle u niemowląt i małych dzieci może być bardzo uciążliwy, a nawet groźny ze względu na wysokie ryzyko powikłań.
Przeczytaj także: Kiedy i czym szczepić dziecko? Szczepienia obowiązkowe, zalecane, jedno- i wieloskładnikowe – czym się różnią?
Będzie kolejna epidemia krztuśca? Cykliczny wzrost zachorowań
Chociaż obecnie zapadalność na krztusiec jest znacznie niższa niż 100 lat temu, mimo postępu medycyny, nie udało się całkowicie wyeliminować zakażeń Bordetella pertussis. A te zdarzają się w Polsce sezonowo. Wyraźny wzrost zachorowań obserwuje się regularnie co 4-5 lat.
Ta tendencyjność kazała przypuszczać, że kolejna epidemia krztuśca przypadnie na rok 2020. Jednak ze względu na lockdown i inne pandemiczne obostrzenia, udało się tego uniknąć albo raczej odwlec w czasie. Czy powinniśmy spodziewać się epidemii krztuśca w przyszłym lub kolejnym roku? To prawdopodobne! Sezonowość zachorowań na krztusiec jest bardzo wyraźna.
Warto więc zadbać o odpowiednią profilaktykę, czyli przyjąć dawkę przypominającą szczepienia, która zapewni ochronę na kolejne 10 lat. To właśnie zaniedbanie szczepień uzupełniających przyczyniło się do wzrostu zachorowań na krztusiec. Dziś rozpoznaje się je głównie u nastolatków i dorosłych, których odporność na zakażenia, uzyskana podczas wykonywanych w dzieciństwie szczepień, spadła praktycznie do zera.
Na krztusiec chorują głównie dorośli i to oni są głównym źródłem zakażenia dzieci. U tych najmłodszych i nieuodpornionych, zakażenie pałczkami krztuśca może wywołać ciężkie powikłania, przyczynić się do trwałego uszczerbku na zdrowiu, a nawet do śmierci. Dotyczy to zwłaszcza niemowląt poniżej 6. miesiąca życia, u których krztusiec niesie ryzyko niedotlenienia oraz związanej z nim niepełnosprawności intelektualnej, głuchoty czy padaczki.
Krztusiec niedoszacowany? Objawy krztuśca u dorosłych bywają mylnie diagnozowane
Mówi się, że krztusiec jest chorobą niedoszacowaną. Według danych statystycznych, co roku zapada na nią od kilkuset do 7 tysięcy osób, w zależności od sezonu. Można jednak podejrzewać, że zakażonych jest znacznie więcej, tylko są po prostu źle zdiagnozowani.
U pacjentów dorosłych z uporczywym kaszlem częściej niż krztusiec, podejrzewa się astmę oskrzelową lub przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP). U osób zaszczepionych rzadko rozwijają się typowe objawy krztuśca – zamiast kaszlu napadowego występuje kaszel przewlekły o różnym nasileniu. Co więcej, choroba przebiega podobnie jak przeziębienie, grypa bądź inna infekcja wirusowa o przedłużającym się charakterze. To wszystko sprawia, że o błędną diagnozę nietrudno, tym bardziej, że świadomość społeczna na temat krztuśca jest dość niska. Jest to choroba zapomniana, która stopniowo zaczyna o sobie przypominać.
Jakie są typowe objawy krztuśca? U dzieci i dorosłych wyglądają inaczej
Typowy przebieg krztuśca obejmuje trzy fazy:
- faza nieżytowa, trwająca 1-3 tygodnie, przynosi objawy podobne do przeziębienia czy grypy,
- faza napadowego kaszlu, trwa od 4. do 6. tygodnia choroby, to czas napadowego duszącego typowego kaszlu krztuścowego, który pojawia się głównie u dzieci, dorośli natomiast zmagają się na tym etapie z przewlekłym ui niecharakterystycznym kaszlem,
- faza zdrowienia, która może trwać od 3 tygodni do nawet 3 miesięcy, kaszel wciąż się utrzymuje, ale jest już znacznie łagodniejszy i nie tak uciążliwy jak w 2 fazie.
To jest wyrób medyczny.
Używaj go zgodnie z instrukcją używania lub etykietą.Objawy krztuśca u dorosłych
Pierwsze objawy krztuśca u dorosłych przypominają objawy przeziębieniowe. Zaczyna się od ogólnego osłabienia, pogorszenia samopoczucia, następnie dochodzi do tego lekki katar, łagodny kaszel. Można pomyśleć, że to nic poważnego, dlatego wielu zakażonych Bordetella pertussis funkcjonuje w miarę normalnie, chodzi do pracy, robi w sklepie zakupy, odbiera dzieci z przedszkola czy szkoły. I mimo tego, że niewiele na to wskazuje, rozsiewa zakażenie.
Jak bardzo zakaźny jest krztusiec? Zdecydowanie bardziej niż grypa! Pod tym względem bakterie Bordetella pertussis porównuje się do wirusa odry lub omikronu. Jedna osoba chora na krztusiec może zakazić aż 17 innych. Choroba szerzy się więc w mgnieniu oka. Zwłaszcza w fazie nieżytowej, gdy objawy zakażenia są skąpe lub niepozorne.
Początkowo dokuczliwy kaszel w kolejnych tygodniach choroby nasila lub nie. Staje się przewlekły, ale u osób zaszczepionych, nie jest zbyt uciążliwy. Z czasem całkowicie ustępuje. Kiedy dokładnie? W chińskiej medycynie krztusiec nazywano „100 dniami kaszlu”. Jest w tym pewna właściwość, ponieważ uważa się, że krztusiec może trwać nawet 3-4 miesiące.
Objawy krztuśca u dzieci
Pierwsze objawy krztuśca u tak małych dzieci bywają nieuchwytne. Może to być nieznaczne podniesienie temperatury ciała, niewielki katar, kichanie, łzawienie oczu, rozdrażnienie.
W drugiej fazie choroby u niemowląt może pojawić się nie kaszel, lecz bezdech i uogólnione drgawki. Typowy kaszel krztuścowy występuje przeważnie u starszych dzieci. Jest wyczerpujący, zwłaszcza, że nasila się w godzinach wieczornych i nocnych. Wybudza ze snu i utrudnia zasypianie. Podczas każdego napadu maluch może sinieć i puchnąć na twarzy. Zdarza się też mimowolne popuszczenie moczu lub stolca. Poza silnym napadowym kaszlem, stan chorego jest dość dobry. Oczywiście pod warunkiem, że nie dochodzi do bezdechów. Zanik przepływu powietrza przez drogi oddechowe grozi niedotlenieniem i związanym z nim powikłaniami. Dlatego, jeśli dziecko zanosi się od kaszlu lub nie może złapać tchu, trzeba pilnie skorzystać z pomocy lekarza.
Typowe objawy krztuśca u dzieci:
- kaszel przewlekły, napadowy
- napady kaszlu głównie w nocy, zaburzające sen,
- charakterystyczna duszność wdechowa, nazywana „pianiem”,
- wymioty po napadzie kaszlu,
- wylewy do spojówek,
- wybroczyny na twarzy.
Dowiedz się więcej: Prawa dziecka w zakresie POZ – czyli pigułka wiedzy dla rodziców na zbliżający się sezon infekcyjny
To jest wyrób medyczny.
Używaj go zgodnie z instrukcją używania lub etykietą.Jak rozpoznać krztusiec u dziecka? Diagnostyka jest podzielona
Należy w tym miejscu podkreślić, że diagnostyka krztuśca nie jest prosta. Koklusz, jako choroba zapomniana, rzadko brana jest pod uwagę, zwłaszcza, że jej nie zawsze typowe objawy sugerują inne schorzenia. U niemowląt z bezdechem to np. wady serca, u starszych dzieci choroby alergiczne, u dorosłych astma lub POChP. Rozpoznanie krztuśca jest najprostsze, gdy pacjent zgłasza lekarzowi, że miał kontakt z osobą zakażoną, a stan jego zdrowia wyraźnie na to wskazuje. Takie sytuacje zdarzają się jednak rzadko.
Diagnostyka krztuśca zależy od dwóch czynników. Pierwszym jest wiek chorego, drugim nasilenie kaszlu. Maluszki z podejrzeniem krztuśca mają wykonywane badania mikrobiologiczne. Posiew wymazu z nosa lub gardła pozwala znaleźć chorobotwórczy patogen. To metoda uznawana za złoty standard rozpoznawania krztuśca, choć może dawać wynik fałszywie ujemny, zwłaszcza u osób zaszczepionych, leczonych antybiotykiem i kaszlących od dłuższego czasu. Dlatego też wymaga potwierdzenia. W tym celu stosuje się badanie molekularne (PCR – wykrywające materiał genetyczny Bordetella pertussis).
Dzieci starsze, u których kaszel utrzymuje się 2 tygodnie lub dłużej w pierwszej kolejności, zwykle kieruje się na badania serologiczne. To badania z krwi, w której oznacza się stężenie przeciwciał w klasie IgG (a czasem też IgA) przeciwko toksynie krztuścowej.
Badania stosowane w diagnostyce krztuśca:
- mikrobiologiczne (hodowla) – posiew wymazu z gardła lub głębokiego wymazu z nosa,
- serologiczne (ELISA) – analiza surowicy krwi żylnej w kierunku obecności przeciwciał IgG specyficznych dla pałeczek krztuśca,
- molekularne (PCR) – wymaz z gardła lub nosa wykrywający materiał genetyczny pałeczek krztuśca,
- morfologia krwi – ocena limfocytów.
Jak leczyć krztusiec? Potrzebna antybiotykoterapia
Krztusiec jest chorobą bakteryjną, dlatego w jej leczeniu stosuje się antybiotykoterapię. Kluczowe jest jednak, aby podać właściwy lek we właściwym czasie, co ze względu na utrudnioną diagnostykę nie zawsze jest możliwe. Lekiem pierwszego rzutu są antybiotyki z grupy makrolidów. Jakie? To np. klarytromycyna, a dla noworodków azytromycyna.
Najlepsze efekty zapewnia wdrożenie makrolidów w odpowiednim czasie:
- u dorosłych nie później niż w przeciągu 3. tygodni,
- u dzieci do 6. tygodni trwania objawów krztuśca.
W późniejszym czasie antybiotyki przestają być skuteczne, dlatego często odstępuje się od nich, zalecając jedynie leczenie objawowe – odsysanie zalegającej wydzieliny, tlenoterapię, a przy ciężkim przebiegu krztuśca przyjmowanie glikokortykosteroidów. Na złagodzenie nocnych i wyczerpujących napadów kaszlu lekarz może przepisać pacjentowi z krztuścem syrop z lewodropropizyną lub inną substancją hamującą odruch kaszlu.
Czy krztusiec u dzieci można leczyć w domu? Najczęściej konieczna jest hospitalizacja
Dotyczy to zwłaszcza niemowląt. Maluchy są szczególnie podatne na ciężki przebieg krztuśca i powikłania tj:
- naderwanie wędzidełka języka,
- zapalenie płuc (wtórne zakażenie bakteryjne),
- zaburzenia neurologiczne – mogą to być drgawki, obrzęk mózgu, krwawienie wewnątrzczaszkowe, krwawienie podtwardówkowe, encefalopatia niedotlenieniowo i związane z nią trwałe następstwa: niepełnosprawność intelektualna, padaczka, głuchota.
Dlatego najczęściej muszą być leczone w szpitalu. Podobnie jest z dziećmi starszymi, które mają choroby współistniejące, np. astmę. Kilkulatki, zaszczepione na krztusiec, mogą być leczone w domu, ale powinny być izolowane. Domowa kwarantanna powinna trwać:
- u dzieci przyjmujących antybiotyk przez 5 dni,
- u dzieci leczonych objawowo 3 tygodnie od czasu pojawienia się napadowego kaszlu.
Izolacja chorego jest bardzo ważna ze względu na wysoką zakaźność krztuśca. Nawet, jeśli choroba przebiega łagodnie, a smyk czuje się w miarę dobrze, nie powinien wychodzić z domu! Przez pierwsze trzy tygodnie infekcji może zarazić wiele osób, w tym takich, które są narażone na ciężki przebieg choroby. Oprócz niemowląt, to także osoby starsze i przewlekle chore. Dlatego też do opieki nad chorym dzieckiem nie powinno się angażować dziadków ani innych opiekunów, zwłaszcza niezaszczepionych dawką przypominającą. Zaszczepienie się przeciwko krztuścowi w dzieciństwie nie daje trwałej odporności. Ta utrzymuje się średnio 10 lat. Po tym czasie trzeba uzupełnić szczepienie.
Czy naprawdę potrzebujemy kolejnej szczepionki? To najlepszy sposób ochrony!
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zalicza krztusiec do grupy powracających chorób zakaźnych i zaznacza, że to infekcja szczególnie niebezpieczna dla najmłodszych i najsłabszych. Zakażenie pałeczkami krztuśca może doprowadzić do trwałej niepełnosprawności, a nawet śmierci. Na szczęście znamy sposób, aby się przed tym chronić – szczepienia ochronne.
To ważne, zwłaszcza dziś, kiedy z jednej strony obserwujemy sezonowe nawroty epidemii krztuśca, a z drugiej piętrzą się sprzyjające im warunki. To przede wszystkim migracja ludności, związana z konfliktem zbrojnym w Ukrainie, ale i innymi zmianami geopolitycznymi. To także szkodliwa działalność grup antyszczepionkowych i rosnąca liczba dzieci nieszczepionych zgodnie z kalendarzem szczepień.
Możemy nawet nie wiedzieć, że rozsiewamy chorobotwórcze drobnoustroje, zwłaszcza gdy za przedłużający się kaszel obwiniamy klimatyzację, alergię lub zwykłe przeziębienie. Każdy zakażony pałeczkami krztuśca, codziennie przez 3 tygodnie, może zarazić aż 17 osób ze swojego otoczenia. Przy tak wysokiej zakaźności ryzyko wybuchu kolejnej epidemii staje się bardzo realne. Dlatego trzeba się szczepić. Zwłaszcza w okresie ciąży, aby przekazać bezbronnemu, nieuodpornionemu dziecku, cenne przeciwciała. A także, jeśli ostatnie szczepienie przeciwko krztuścowi wykonywaliśmy przeszło 10 lat temu.
Na koniec małe Q&A
- Czy krztuśca powinniśmy się obawiać? Na pewno nie możemy go bagatelizować, bo pojawia się coraz częściej, a jest tak bardzo zaraźliwy, że może wywołać epidemię na szeroką skalę.
- Czy osoba zaszczepiona może zachorować na krztusiec? Tak! Zarówno przechorowanie choroby, jak i zaszczepienie się, nie zapewnia trwałej odporności. Na krztusiec można zachorować nawet kilka razy w życiu. Dlatego po 10 latach zaleca się wykonanie szczepień uzupełniających.
- Czy kobiety w ciąży mogą zaszczepić się na krztusiec? Mogą, a nawet powinny. Szczepienia są bezpieczne i niosą więcej pewnych korzyści niż ewentualnych skutków ubocznych. Najważniejsze, że zapewniają ochronę maluszkowi, który do czasu, gdy sam zostanie zaszczepiony (1 dawka DTP w 6. tygodniu życia), będzie chroniony przed groźnym patogenem. Optymalnym momentem na szczepienie ciężarnych p. krztuścowi jest 27-36 tydzień ciąży.
- Czy szczepienie na krztusiec można wykonać jednocześnie z innym szczepieniem? Tak! Nie ma przeciwwskazań, aby zaszczepić na krztusiec i np. na grypę czy covid-19 w jednym czasie. Każda szczepionka powinna być jednak wykonana w osobne ramię.
- Czy macie jakieś pytania dotyczące krztuśca? A może chcielibyście podzielić się swoją historią związaną z tą chorobą? Jeśli tak, zapraszamy do kontaktu z naszą redakcją: kontakt@zdrowedziecko.com
Krztusiec u dzieci – Czasopismo dla lekarzy pediatrów | Forum Pediatrii Praktycznej
CZY GROZI NAM EPIDEMIA KRZTUŚCA? – YouTube
Krztusiec – Szczepienia.Info (pzh.gov.pl)
Krztusiec – Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Poznaniu – Portal Gov.pl (www.gov.pl)
Sytuacja epidemiologiczna krztuśca w Polsce – NIZP PZH – PIB
Krztusiec [w:] Interna Szczeklika. Mały podręcznik 2019/2020, Kraków 2019
Infografiki pochodzą ze strony: Krztusiec – nie ryzykuj! Portal wiedzy na temat krztuśca (krztusiecnieryzykuj.pl)