Co to są badania obrazowe?
Badania obrazowe to badania, które mają pokazać, co się dzieje w ludzkim ciele, wykorzystując np. promieniowanie jonizujące. Wraz z rozwojem medycyny pojawiło się wiele badań, dzięki którym można precyzyjnie ocenić np. rozwój nowotworu, lokalizację krwawienia w mózgu czy zdiagnozować złamanie.
Diagnostyka, opierająca się na badaniach obrazowych, ma dokładnie pokazać tkanki miękkie, układ kostny czy np. układ żylny człowieka, oraz ich funkcjonowanie. Dlatego w zależności od schorzenia – wybiera się konkretne badanie, które najdokładniej określi skalę problemu.
Wyróżniamy podstawowe badania obrazowe:
- badanie USG, czyli ultrasonograficzne,
- rezonans magnetyczny (MRI),
- tomografię komputerową (TK),
- rentgen (RTG),
- scyntygrafię
Badanie obrazowe to efekt rozwoju medycyny, jednak nie wszystkie badania są obojętne dla organizmu. Wykorzystywanie promieniowania jonizującego o różnym stopniu nasilenia może nieść negatywne skutki w przyszłości.
Za bezpieczne uznaje się badanie ultrasonograficzne, które wykorzystuje ultradźwięki, badanie z wykorzystaniem izotopów promieniotwórczych oraz rezonans magnetyczny.
Przeczytaj także: 6 pytań do położnej – badania na płodność kobiety i mężczyzny
Skutki wykonywania badań obrazowych wykorzystujących promieniowanie
Badania obrazowe, do wykonania których używa się promieniowania, mogą wywoływać skutki stochastyczne (to nazwa skutków wywołanych przez promieniowanie), oraz skutki deterministyczne.
- Skutki stochastyczne polegają na zmianach w organizmie, które mogą ujawnić się nawet kilka, kilkanaście lat po napromieniowaniu, a nawet w następnym pokoleniu. To m.in. procesy nowotworzenia, niekontrolowanych i nieograniczonych podziałów komórek. Działanie promieniowania sprawia, że niektóre komórki organizmu mogą osiągać zupełnie nowe, zwykle negatywne dla funkcjonowania organizmu, zdolności.
- Skutki deterministyczne oznaczają apoptozę, czyli śmierć komórek. Jak ze zniszczeniem kilku komórek organizm zwykle radzi sobie bez problemu, skutki deterministyczne powstają wtedy, kiedy jest przekroczona dawka progowa promieniowania, czyli naświetlenie jest zbyt silne. To sytuacja, kiedy może dojść do zniszczenia tkanek, nasilenia skutków ubocznych promieniowania lub do śmierci całego organizmu.
Zwykle negatywne następstwa promieniowania dotyczą np. zabiegów radioterapii, gdzie dawka promieniowania jest większa, wymierzona w konkretne tkanki i ma za zadanie zniszczyć ogniska nowotworowe.
W przypadku badań obrazowych promieniowanie jest o wiele mniejsze, dlatego nawet kobiety w ciąży mogą być poddawane tego typu diagnostyce, jeśli korzyści przewyższają ewentualne powikłania.
Zasada dotycząca zabiegów i badań z użyciem promieniowania jest jedna – im wyższa dawka, tym możliwość większych powikłań w przyszłości. Stąd przy wykonywaniu badań obrazowych stosuje się najmniejszą możliwą dawkę, a źródło promieniowania oddala się tak daleko, na ile to możliwe.
Czy można wykonywać badania obrazowe, gdy planuje się dziecko?
Planowanie ciąży nie jest przeciwwskazaniem do wykonywania badań obrazowych. Badania i odpowiednia diagnostyka pomagają w odzyskaniu zdrowia i to ich nadrzędny cel. Planowanie ciąży, gdy kobieta ma niepokojące objawy, sugerujące chorobę i nie chce się diagnozować, jest oznaką braku odpowiedzialności.
Aktualnie badania obrazowe są również wykonywane u kobiet ciężarnych, a proponowanie pacjentce badań wykorzystujących promieniowanie jonizujące jest uzasadnione tylko w przypadkach, kiedy korzyści, czyli ratowanie matki, przewyższa możliwość wystąpienia powikłań w rozwoju płodu i przebiegu ciąży. Jednak są możliwości diagnostyki praktycznie całkowicie bezpieczne dla ciężarnych.
Warto wspomnieć o tym, że badanie ultrasonograficzne, wykorzystujące fale ultradźwiękowe uznawane jest za bezpieczne dla kobiet w ciąży i dla płodu, dlatego kobiety planujące dziecko, jak i same ciężarne, mogą je wykonywać bez obaw.
Scyntygrafia to badanie wykorzystujące promieniowanie jonizujące, ale w dawkach tak niskich, że może być uznawane za bezpieczne dla ciężarnych. To badanie polegające na podaniu do krwioobiegu pacjenta substancji z izotopem promieniotwórczym, ale w dawce mniejszej niż promieniowanie wykorzystywane w wykonaniu zdjęcia RTG. Dzięki temu można zobaczyć jak działa dany narząd, i czy nie występują niepokojące zmiany.
Rezonans magnetyczny, wykorzystujący promieniowanie elektromagnetyczne, jeśli jest wykonany bez kontrastu – uznaje się za bezpieczny nawet jeśli kobieta jest w ciąży.
Bardziej obciążającym organizm badaniem jest tomografia komputerowa, która polega na wykonaniu zdjęć dzięki promieniom rentgenowskim, zazwyczaj do badania potrzebne jest podanie kontrastu.
Diagnostyka jest bardzo ważna, aby zapewnić sobie życie w dobrym zdrowiu. Wykonanie badań, które wykorzystują promieniowanie, jeśli kobieta nie jest w ciąży, często jest najlepszym wyborem, aby szybko i dokładnie zdiagnozować chorobę. Podejrzenie ciąży, jeśli kobieta stara się o dziecko, to zwykle okoliczności wykluczające część badań, jednak medycyna ma do zaoferowania diagnostykę całkowicie bezpieczną dla kobiety i rozwijającego się płodu.
Jeśli kobieta ma wątpliwości co do zasadności przeprowadzania badań diagnostycznych w czasie planowania ciąży, powinna porozmawiać na ten temat z lekarzem kierującym ją na badanie oraz z radiologiem.
Może zainteresować Cię również: 6 pytań do położnej o badania na płodność kobiety i mężczyzny
1. Garbaciok S., Osewski W. i in.: „Zastosowanie rezonansu magnetycznego w planowaniu leczenia”, Inżynier i Fizyk Medyczny, 2014, 6(3), 299-304.
2. Bourgioti C., Konidari M. i in.: „Imaging during pregnancy: what the radiologist needs to know”, Diagnostic and Interventional Imaging, 2021, 102(10), 593-603.
3. Rekomendacje Sekcji Ultrasonografii Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników w zakresie przesiewowej diagnostyki ultrasonograficznej w ciąży o przebiegu prawidłowym, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna, 2020, 5(2), 63-75.