Cytomegalia – co to za choroba?
Cytomegalia to choroba wirusowa. Wirus cytomegalii (CMV) został odkryty już w 1956 roku, a rok później badacze powiązali jego występowanie z takimi objawami u noworodków, jak żółtaczka, zapalenia siatkówki czy zwapnienia mózgu.
W zależności od miejsca zamieszkania szacuje się, że od 40 do nawet 100% społeczeństwa miało w przeszłości kontakt z wirusem cytomegalii. W Polsce to około 70% populacji, z czego największą grupę stanowią kobiety w wieku rozrodczym.
W przypadku osób z silnym układem odpornościowym przebieg cytomegalii jest zwykle łagodny lub zupełnie bezobjawowy. Osoby starsze, schorowane czy noworodki i niemowlęta, mogą przechodzić zakażenie wirusem cytomegalii o wiele ciężej.
Powikłania, w przypadku objawowej cytomegalii, to np.: zapalenie wątroby, płuc, okrężnicy, ale również małopłytkowość, neutropenia, czy ciężka niedokrwistość. Występowanie takich objawów określa się mianem ciężkiej choroby narządowej.
Wszystko o wirusie cytomegalii
Cytomegalia to choroba, która może w istotny sposób zaburzyć prawidłowy rozwój płodu i noworodka, ale do tej pory nie wynaleziono na nią szczepionki. Zakażenie CMV jest powszechne w społeczeństwie, a źródłem wirusa jest człowiek. Nie zawsze infekcja wirusem cytomegalii jest diagnozowana, gdyż przebieg zakażenia podobny jest do innej choroby zakaźnej, mononukleozy. Czasem cytomegalia jest zupełnie bezobjawowa.
Cytomegalia, odkryta już w latach 60. XX wieku, ciągle jest powodem występowania m.in. zaburzeń słuchu i mowy u dzieci. W zależności od czasu zakażenia wyróżniamy cytomegalię nabytą i wrodzoną. Wrodzona postać CMV niesie za sobą o wiele więcej ciężkich powikłań niż cytomegalia nabyta.
Cytomegalia w czasie ciąży
Większość kobiet, które planują dziecko lub są w ciąży, zostało zakażonych wirusem cytomegalii. Czy to oznacza, że każda kobieta przekaże go swojemu dziecku przez łożysko? Wiele zależy od tego, kiedy kobieta miała pierwszy kontakt z CMV.
- Zakażenie pierwotne w ciąży, czyli do zakażenia dochodzi po raz pierwszy, kiedy kobieta już jest ciężarna, oznacza około 30-35% szans na wewnątrzmaciczne zakażenie dziecka.
- Zakażenie wtórne, czyli ciężarna już wcześniej była zakażona wirusem cytomegalii i jej układ odpornościowy wytworzył swoiste przeciwciała, ale do zakażenia dochodzi po raz drugi, sprawia, że płód w tej sytuacji ma około 1,1-1,7% szansy na zakażenia.
Nie ma ustalonego leczenia ciężarnych z wykrytym wirusem CMV. Jeśli wiadomo, że występuje aktywne zakażenie, kobieta powinna być pod opieką ośrodka specjalistycznego, aby na wczesnym etapie ciąży wykryć nieprawidłowości w rozwoju płodu, świadczące o wrodzonej cytomegalii.
Są prowadzone badania, dotyczące podawania ciężarnym z pierwotną infekcją CMV specjalnej globuliny hiperimmunizacyjnej, która mogłaby zapobiegać lub ograniczać skutki wrodzonej cytomegalii dla płodów i noworodków. Jednak aktualnie ta metoda profilaktyki i leczenia nie jest dopuszczona do stosowania wśród pacjentek.
Jak można zarazić się cytomegalią?
Cytomegalia to choroba wirusowa, przekazywana z człowieka na człowieka przez bezpośredni kontakt lub za pośrednictwem wydzieliny, np. drogą kropelkową.
CMV jest obecny w ślinie, moczu oraz mleku kobiecym, dlatego można zarazić się poprzez pocałunki, karmienie piersią, ale również stosunki seksualne bez zabezpieczenia. Mniej znanym sposobem na infekcję wirusem cytomegalii jest przeszczep narządów od osoby chorej czy transfuzja zakażonej krwi.
W czasie ciąży płód może zostać zarażony CMV przez łożysko, kiedy ciężarna jest nosicielką.
O wiele częściej odnotowuje się zakażenie cytomegalią, kiedy poziom higieny w społeczeństwie jest niski.
Silikonowe plastry na bliznę po cesarskim cięciu
Wspomaga prawidłowe widzenie, wzrost i rozwój kości u dzieci.
Opracowany specjalne dla kobiet w ciąży.
Starannie dobrane składniki wspierają prawidłowy rozwój dziecka i dbają o zdrowie mamy
Pomaga przy problemach intymnych w ciąży.
Roztwór doustny do wspomagania leczenia refluksu żołądkowo-przełykowego
Dla zdrowia układu moczowego.
Jak rozpoznać cytomegalię u noworodka?
Cytomegalia zwykle nie daje żadnych objawów lub te objawy są niecharakterystyczne i nie wskazują od razu na zakażenie cytomegalowirusem. Wirus CMV jest obecny w płynach ustrojowych człowieka, czyli w moczu, krwi, osoczu, ślinie. Bardzo ważne, aby dzieci, u których jest podejrzenie cytomegalii, miały jak najszybciej wykonane badania pod kątem obecności wirusa w próbce śliny lub moczu.
Nie wykonuje się żadnych badań przesiewowych u ciężarnych i noworodków pod kątem cytomegalii, które mogłyby określić, które dzieci są w grupie ryzyka zakażenia oraz które noworodki są zakażone.
Jeśli w prenatalnych badaniach USG lekarz nie wykrył żadnych nieprawidłowości, które mogłyby sugerować zakażenie CMV, po porodzie to badanie słuchu jest jednym z pierwszych, które może wskazywać na cytomegalię. Najczęstszym objawem cytomegalii wrodzonej są zaburzenia słuchu.
Objawy cytomegalii u noworodka
Cytomegalia może zostać zdiagnozowana już w okresie płodowym. W czasie badania USG lekarz zauważa np.:
- małogłowie,
- zwapnienia i/lub krwawienia śródmózgowe,
- poszerzenie struktur układu komorowego.
Warto pamiętać, że nie są to typowe i jednoznaczne objawy wskazujące na obecność CMV, jednak powinny stanowić sygnał alarmowy dla lekarza, że warto wziąć pod uwagę cytomegalię jako powód występowania tych komplikacji.
Jedynie u 10% zakażonych noworodków widać jakiekolwiek objawy wskazujące na cytomegalię wrodzoną. U maluchów, które CMV przechodzą bezobjawowo jest ryzyko, że w późniejszych etapach rozwoju wystąpią problemy ze słuchem i mową, zaburzenia rozwoju psychoruchowego oraz upośledzenie umysłowe. Dodatkowe objawy cytomegalii występujące w okresie płodowym i noworodkowym to:
- zaburzenia rozwoju wewnątrzmacicznego,
- hipotrofia,
- małogłowie,
- cholestaza wewnątrzwątrobowa,
- żółtaczka,
- hepatosplenomegalia (powiększenie wątroby i śledziony),
- zapalenie siatkówki,
- obecność wybroczyn na skórze,
- nieprawidłowe stężenie białka oznaczone w płynie mózgowo-rdzeniowym,
- zaburzenia słuchu.
W okresie niemowlęctwa i dzieciństwa mogą występować zaburzenia rozwoju, które często nie są łączone z przebyciem cytomegalii w życiu wewnątrzmacicznym lub po porodzie.
Dzieci urodzone przed terminem porodu, borykające się z powikłaniami wcześniactwa, mogą być przez dłuższy czas niezdiagnozowane pod kątem cytomegalii. Wiele oznak niedojrzałości noworodków urodzonych przedwcześnie może maskować objawy CMV.
Jeśli lekarze podejrzewają cytomegalię u dziecka, test na obecność wirusa w moczu lub ślinie należy wykonać w ciągu pierwszych 21 dni po urodzeniu. Po tym czasie nie można ustalić, czy noworodek został zakażony jeszcze w okresie prenatalnym, czy w czasie porodu i pierwszych dni po porodzie.
Cytomegalia wrodzona, w zależności od momentu pierwszego kontaktu wirusa z płodem, może doprowadzić do różnorodnych powikłań.
Zakażenie w pierwszym trymestrze ciąży może skutkować:
- poronieniem,
- wewnątrzmacicznym obumarciem płodu,
- poważnymi uszkodzeniami narządów.
Jeśli płód zostaje zarażony CMV w II-III trymestrze, można się spodziewać chorób, które dotykają poszczególne narządy, np.:
- zapalenie wątroby,
- śródmiąższowe zapalenie płuc,
- aseptyczne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
- zapalenie siatkówki,
- niedosłuch,
- zaburzenia dystrybucji napięcia mięśniowego,
- drgawki.
Zdarza się, że wrodzone zakażenie CMV, szczególnie pod koniec ciąży, nie daje żadnych objawów zaraz po narodzinach, co nie oznacza, że nie wystąpią powikłania w przyszłości. Często wirus cytomegalii powoduje zmiany zapalne w łożysku.
Dla dziecka o wiele bardziej niebezpieczna jest cytomegalia wrodzona, niż nabyta.
Cytomegalia nabyta u noworodka oznacza, że dziecko zostało zakażone w trakcie porodu przez kontakt z płynami ustrojowymi matki albo po porodzie, przez jej mleko lub ślinę. W takim przypadku można się spodziewać:
- gorączki,
- bólu głowy,
- osłabienia,
- bólu mięśni,
- zapalenie gardła oraz migdałków,
- powiększenia wątroby i śledziony,
- zapalenia węzłów chłonnych.
Objawy utrzymują się od 2 tygodni do około miesiąca, a leczenie jest objawowe.
Cytomegalia nabyta diagnozowana u osoby z niską odpornością nie wygląda jak zespół mononukleozopodobny. Jej przebieg bywa o wiele cięższy i przybiera formę np.:
- zapalenia wątroby,
- zapalenia płuc,
- zapalenia przełyku lub jelit,
- ostrego zapalenia trzustki,
- zapalenia nadnerczy,
- martwiczego zapalenia siatkówki,
- zapalenia mózgu,
- zapalenie rdzenia kręgowego,
- supresji szpiku kostnego.
Leczenie cytomegalii
Cytomegalia jest chorobą wywoływaną przez wirus, dlatego leczenie polega na podawaniu leków przeciwwirusowych. Zwykle zaleca się zażywanie gancyklowiru lub walgancyklowiru. Leki hamują namnażanie się wirusa w organizmie dziecka, a nie sprawiają jego wyeliminowania z ustroju malucha. Mimo to powodują zmniejszenie objawów cytomegalii i powrót do prawidłowego funkcjonowania dotkniętych chorobą narządów.
Zastosowanie leczenia u noworodków z cytomegalią wrodzoną rozważa się w kilku przypadkach:
- dziecko prezentuje pełnoobjawową cytomegalię wrodzoną,
- w przebiegu cytomegalii wrodzonej wirus zaatakował ośrodkowy układ nerwowy (zdiagnozowano np. małogłowie, poszerzenie układu komorowego, drgawki),
- u dziecka wykryto zmiany zapalne dna oka wraz z obecnością wrodzonej infekcji CMV,
- wraz z wrodzoną cytomegalią istnieje niedosłuch.
Dzieci, u których cytomegalia przechodzi bez- lub skąpoobjawowo nie są poddawane leczeniu.
Wczesne wdrożenie leczenia jest szansą na uniknięcie wielu powikłań związanych z obecnością cytomegalowirusa w organizmie noworodka, jednak dożylne podawanie leków może powodować np. małopłytkowość czy niedokrwistość, co jest uznane za objawy toksyczne. To sprawia, że w trakcie leczenia, które trwa minimum 6 tygodni, a najlepiej 3-6 miesięcy, konieczne jest monitorowanie parametrów krwi, w tym również funkcji nerek i wątroby. Leczenie gancyklowirem jest dożylne, dlatego pacjentom zakłada się wkłucie centralne, które również może stać się źródłem potencjalnych powikłań. Leczenie doustne walgancyklowirem powoduje zdecydowanie mniej podobnych komplikacji.
Co tydzień małym pacjentom należy badać poziom wiremii, aby sprawdzać, czy leczenie jest skuteczne. Od poziomu ilości wirusa w organizmie dziecka, zależy, jak będzie ustalony plan leczenia.
Leczenie CMV u dzieci – zalecenia
Maluchy, u których zdiagnozowano wrodzoną cytomegalię, powinny być pod stałą kontrolą lekarską, aby sprawdzać, czy nie pojawiają się nowe, oraz czy nie pogłębiają się wcześniejsze objawy choroby.
Badania słuchu należy wykonywać co 3-6 miesięcy do ukończenia przez dziecko 3. roku życia, później kontrola wykonywana jest jeden raz w roku, aż dziecko osiągnie 6 lat.
Wizyty u okulisty wskazane są raz w roku, aż do piątych urodzin dziecka.
Neurolog powinien co pół roku badać malucha, aby określić, czy rozwija się prawidłowo. W przypadku zaburzeń funkcjonowania, dziecko musi mieć ustaloną stałą rehabilitację, aby mogło prawidłowo funkcjonować w przyszłości.
Nawilża śluzówkę nosową.
Wspomaga prawidłowe widzenie, wzrost i rozwój kości u dzieci.
Udrażnia i oczyszcza nos z gęstego kataru, łagodzi objawy przeziębienia przebiegającego z mokrym kas...
Krople enzymatyczne z laktazą kwaśną i neutralną.
Krem z ektoiną do stosowania już od 1. miesiąca życia.
Bibliografia:
1. Sobolewska-Pilarczyk M., Rajewski P.: Cytomegalia wrodzona – aktualne zalecenia dotyczące diagnostyki i terapii. Forum Medycyny Rodzinnej, 2016, 10(6), 309-313.
2. Tomasik T., Opozda A., Pietrzyk J.: Cytomegalia wrodzona – problem diagnostyczny i terapeutyczny w oddziale intensywnej terapii noworodka. Przegląd Lekarski, 2010, 67(1), 18-24.
3. Śpiewak-Pokorska M. i in.: Rekomendacje postępowania w zakażeniach wirusem cytomegalii (CMV). Zalecenia Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych. Przegląd Epidemiologiczny, 2016, 70(2), 297-310.
4. Marsico C., Kimberlin D.: Wrodzona infekcja wirusem cytomegalii: postępy i wyzwania w diagnostyce, profilaktyce i leczeniu. Italian Journal of Pediatrics, 2017, 43, 38.