Co to jest mikrobiom skóry?
Zacznijmy od wyjaśnienia definicji słowa mikrobiom. Mikrobiomem nazywamy ogół mikroorganizmów, jakie zasiedlają dany obszar, również obszar organizmu człowieka. Mikrobiom nazywany jest w literaturze medycznej mikrobiotą. Takie części naszego ciała, jak jama ustna, skóra, drogi oddechowe czy przewód pokarmowy charakteryzują się specyficznym składem gatunkowym mikroorganizmów, które razem tworzą właśnie mikrobiom danej lokalizacji.
Na naszej skórze cały czas znajduje się wiele gatunków bakterii, wirusów, jak i grzybów i roztoczy, które razem tworzą właśnie mikrobiom skóry.
Większość z tych gatunków jest nieszkodliwa i nie wywołuje infekcji, jednak to wzajemne relacje pomiędzy poszczególnymi gatunkami oraz równowaga między ich namnażaniem gwarantuje stabilność składu mikrobiomu i chroni przed rozwojem stanu zapalnego i infekcji.
Również właściwości, jakimi charakteryzuje się nasza skóra chronią przed niekorzystnymi zmianami w obrębie mikrobiomu i zapewniają jego stałość. Należy tutaj wymienić takie właściwości skóry jak:
- obecność płaszcza hydrolipidowego o niskim pH (odczynie),
- regularne złuszczanie się warstwy rogowej naskórka (warstwa rogowa to najbardziej zewnętrzna warstwa naskórka, a jej złuszczanie zapobiega tworzeniu się biofilmu na powierzchni skóry i tym samym zapobiega nadmiernego namnażaniu się drobnoustrojów),
- wytwarzanie substancji przeciwdrobnoustrojowych przez komórki naskórka, gruczoły potowe, komórki układu immunologicznego znajdujące się w skórze (należy tu wymienić między innymi defensyny).
Właściwości mikrobiomu skóry
Co zawdzięczamy mikrobiocie skórnej? Po co jest nam potrzebna? Najważniejsze jej właściwości, które należy wymienić to:
- utrzymywanie prawidłowego składu gatunkowego mikroorganizmów w obrębie skóry – tak zwane „dobre bakterie” zajmują nisze mikrobiomu, co chroni przed namnażaniem się bakterii patogennych, czyli tak zwanych „złych bakterii”, jest to tak zwana odporność na kolonizację,
- wydzielanie substancji przeciwdrobnoustrojowych i stymulowanie komórek naskórka do wydzielania takich substancji,
- oddziaływanie na komórki odpornościowe i układ immunologiczny skóry.
Mikrobiom osób z atopowym zapaleniem skóry
W odniesieniu do atopowego zapalenia skóry (AZS) – istotą problemu dermatologicznego w AZS jest między innymi nieprawidłowa budowa bariery naskórkowej, co niestety może przekładać się na zaburzenia w obrębie mikrobiomu skóry.
U osób z atopowym zapaleniem skóry mamy też do czynienia z zaburzeniem składu płaszcza hydrolipidowego oraz ze zmniejszoną liczbą białek przeciwdrobnoustrojowych (w tym wymienionych już wyżej defensyn), co sprzyja niekorzystnym zmianom w składzie mikrobiomu i zwiększa ryzyko pojawienia się nadkażenia bakteryjnego.
Atopowe zapalenie wiąże się również z wyższym odczynem (a więc pH) skóry, co także sprzyja nieprawidłowościom w składzie mikrobioty.
Badania pokazują, że w mikrobiomie skórnym dzieci zdrowych dominują paciorkowce (Streptococcus spp.), zaś u dzieci z atopowym zapaleniem skóry dominującymi bakteriami są gronkowce (Staphylococcus spp.).
W niemal każdym przypadku atopowego zapalenia skóry mikrobiota skórna charakteryzuje się kolonizacją przez gronkowca złocistego, a w czasie zaostrzenia choroby dochodzi do istotnego zmniejszenia różnorodności gatunkowej mikrobiomu (wzrasta udział gronkowców – nawet do około 90%). To samo dotyczy skóry nieleczonej – zauważono, że liczebność szczepów gronkowca istotnie wzrasta u nieleczonych pacjentów.
Zmiany gatunkowe mikrobiomu w przebiegu atopowego zapalenia skory mają swoje konsekwencje w odniesieniu do zjawisk immunologicznych, zachodzących w skórze. Dochodzi bowiem do promowania stanu zapalnego, zwiększonej syntezy cytokin prozapalnych oraz zwiększonej produkcji limfocytów Th2, warunkujących odpowiedź zapalną w skórze.
Nieprawidłowy skład mikrobiomu i w konsekwencji stan zapalny prowadzi do uszkodzenia bariery naskórkowej, co jak już wspomniano – jest przecież istotą omawianej w tym artykule choroby.
Mamy więc w tym momencie do czynienia z błędnym kołem. Zmiany w przebiegu atopowego zapalenia skóry prowadzą do zaburzeń mikrobiomu, a zaburzenia mikrobiomu uszkadzają barierę naskórkową.
Jak poprawić skład mikrobiomu przy AZS?
Czy możemy w jakiś sposób wpływać na poprawę właściwości mikrobioty skórnej u osób z atopowym zapaleniem skóry? Na szczęście tak. Zauważono, że codzienne stosowanie emolientów u dzieci (co dla przypomnienia jest podstawą terapii przy AZS!) pozwala na poprawę różnorodności gatunkowej w obrębie mikrobioty skórnej. Niektóre badania donoszą również, że emolientoterapia może mieć wpływ na zmniejszanie liczebności gronkowców, które jak pokazano w powyższych akapitach – dominują w mikrobiomie skóry atopowej.
Szczególnie korzystnie na mikrobiom wpływają tak zwane emolienty plus, czyli produkty, które oprócz klasycznych składników nawilżających, zawierają substancje aktywne o działaniu np. przeciwzapalnym, przeciwświądowym czy przeciwdrobnoustrojowym.
Dobrym przykładem emolientów plus korzystnie wpływających na mikrobiom skóry są produkty z prebiotykami. Prebiotyki to nic innego, jak pożywka dla tak zwanych „dobrych bakterii”, która wspiera ich rozwój i namnażanie, dzięki czemu przywraca prawidłowy skład i równowagę mikrobioty skórnej. To z kolei wpływa korzystnie na stan skóry u osób z atopowym zapaleniem.
prosto z natury
Balsam z ektoiną do stosowania już od 1. dnia życia. Dla skóry wrażliwej, suchej i atopowej.
Krem z ektoiną do stosowania już od 1. miesiąca życia.
Idealny sposób na pielęgnacje ust poza domem.
O działaniu nawilżającym i ochronnym
Leki stosowane miejscowo a mikrobiom skóry
Na poprawę składu mikrobioty skórnej u pacjentów z AZS wpływa nie tylko regularne stosowanie emolientów, ale także miejscowe leczenie przeciwzapalne. Lekami pierwszego wyboru w większości przypadków atopowego zapalenia skóry są sterydy miejscowe, które mają potwierdzone działanie zmniejszające kolonizację skóry przez gronkowca złocistego (S. aureus).
Jednak przewlekłe stosowanie tych preparatów wiąże się z pewnymi skutkami ubocznymi, do których należy między innymi zanik i ścieńczenie skóry (atrofia), czy też pojawienie się teleangiektazji (czyli poszerzonych naczyń krwionośnych), co sprawia, że leki te nie powinny być stosowane przez dłuższy okres czasu, lecz tylko w momencie zaostrzenia i pojawienia się na skórze zmian o charakterze zapalnym, później zaś ewentualnie mogą być one stosowane w sposób przerywany (czyli co 2-3 dzień, na zmianę z emolientami).
Pojawiły się badania, które wskazują, że stosowanie miejscowych inhibitorów kalcyneuryny (należy do nich takrolimus i pimekrolimus) także może korzystnie wpływać na skład gatunkowy mikrobiomu skóry pacjentów z AZS, a co więcej zmniejszać aktywność limfocytów T i obniżać syntezę cytokin prozapalnych, co zmniejsza stan zapalny. Inhibitory kalcyneuryny, w przeciwieństwie do leków sterydowych mogą być stosowane w delikatne okolice ciała takie, jak twarz, okolica narządów płciowych czy fałdy skórne (pachy, pachwiny).
Podsumowując, badania naukowe dowodzą, że mikrobiom i jego skład ma ogromny wpływ na stan kliniczny osób z atopowym zapaleniem skóry. Wynika z tego, że mikrobiota i poprawa jej właściwości jest kolejnym punktem uchwytu leczenia farmakologicznego i pielęgnacji skóry atopowej. Korzystny wpływ emolientów na mikrobiom skóry to kolejny powód, dla którego warto regularnie stosować te produkty dermokosmetyczne w terapii atopowego zapalenia skóry.
- A. Gościńska i inni, Atopowe zapalenie skóry a mikrobiota ludzkiej skóry, Pediatr Med Rodz 2023, 19 (2), p. 78–82,
- K. Adamczyk i inni, Mikrobiom skóry, Dermatol Rev/Przegl Dermatol 2018, 105, 285-297,
- L. Rudnicka i inni, Współczesna Dermatologia, PZWL, Warszawa 2022,
- J. L. Bolognia i inni, Fourth Edition Dermatologia, Medipage, Warszawa 2022,
- S. Percival i inni, Microbiology of the skin and the role of biofilms in infections. Int Wound J 2012, 9, 14-32.