Dlaczego rozszerzamy dietę niemowlaka?
W drugim półroczu życia (oraz drugim roku życia) dziecko stopniowo osiąga umiejętności prowadzące do gotowości jedzenia pokarmów innych niż mleko. Zaczyna utrzymywać pozycję siedzącą ze stabilną głową, nabywa umiejętność chwytania i przyciągania przedmiotów do ust. Zachodzą także zmiany w obrębie mięśni twarzy, języka i wzorca ssania, a także zmiany w odruchach oralnych – odruchy wypychania języka, wymiotny i odkasływania. To wszystko sprawia, że dziecko będzie w stanie poradzić sobie z pokarmem innym niż płynny. U dziecka zaczyna też wzrastać zapotrzebowanie na energię i składniki odżywcze, w szczególności na żelazo, cynk i białko.
Przeczytaj także: Stany przejściowe u noworodka
Kiedy dziecko jest gotowe na rozszerzanie diety?
Aby dziecko było gotowe na zmianę z diety z płynnej (mleko) na półpłynną lub stałą (pokarmy uzupełniające), muszą zajść następujące zmiany:
- zmiany anatomiczne w budowie jamy ustnej,
- wycofywanie się odruchów, które obecne są po narodzinach i mają za zadanie koordynację cyklu ssania, oddychania i połykania, w trakcie ssania piersi i kształtowanie świadomego wzorca ssania,
- rozwój motoryki dużej (kontrola głowa i szyi, która wpływa na pracę mięśni żuchwy i umiejętność połykania pokarmów),
- rozwój motoryki małej (praca rąk, palców, warg, języka i żuchwy).
Umiejętności niezbędne do rozszerzania diety zwykle pojawiają się już między 3. a 4. miesiącem życia dziecka. Wtedy maluch zaczyna wykazywać gotowość pobierania pokarmów z łyżeczki. Dziecko utrzymuje wtedy głowę w linii ciała w odchylonej pozycji. Wycofywanie się odruchów na rzecz świadomej koordynacji ssania, oddychania i połykania zaczyna się zwykle nie wcześniej niż po 4. miesiącu życia dziecka.
Natomiast między 5. a 7. miesiącem życia dziecka pojawia się zwykle gotowość do samodzielnego jedzenia pokarmów o stałej (a nie półpłynnej) konsystencji. U dzieci urodzonych przedwcześnie rozbieżność może być znacznie większa, dlatego należy brać pod uwagę wiek korygowany (wiek dziecka liczony od planowanego terminu porodu).
Jakie umiejętności musi osiągnąć dziecko, aby było gotowe na rozszerzanie diety?
Po pierwsze dziecko powinno utrzymywać stabilną pozycję siedzącą z podparciem pleców lub bez. Ważna jest także kontrola ruchów głowy i szyi w tej pozycji, dzięki czemu dziecko będzie w stanie reagować na karmienie, np. odwrócić głowę, gdy nie będzie chciało już spożywać pokarmu. Jeżeli chcemy dziecko karmić łyżeczką, musi być w stanie pobierać pokarm z łyżeczki. Kolejnym sygnałem mówiącym o tym, że dziecko jest gotowe na wprowadzenie pokarmów stałych, jest wycofywanie się odruchu wypychania języka. Natomiast jeśli chodzi już o samodzielne jedzenie – dziecko powinno potrafić utrzymać pozycję siedzącą z podparciem pleców lub bez.
Jak wygląda dziecko, które nie jest jeszcze gotowe na rozszerzanie diety?
Dziecko, które nie potrzebuje jeszcze rozszerzania diety to takie, które nie osiąga jeszcze stabilnej pozycji siedzącej lub nie potrafi kontrolować ruchów głowy i szyi w pozycji siedzące.
Jaki jest najlepszy wiek na rozszerzanie diety?
Światowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization) oraz wiele towarzystw naukowych z całego świata, podkreślają, iż podstawowym celem powinno być dążenie do wyłącznego karmienia piersią przez pierwsze pół roku życia i kontynuowanie karmienia piersią w trakcie rozszerzania diety. Stanowi to element strategii wspierającej zdrowie zarówno dziecka, jak i matki. U dzieci karmionych piersią obserwuje się mniejsze ryzyko chorób infekcyjnych przewodu pokarmowego, układu oddechowego oraz zapalenia ucha środkowego do 2. roku życia, a także mniejsze ryzyko wady zgryzu. Około 6. miesiąca życia, niemowlęta zwykle osiągają sprawność fizyczną, która pozwala na pobieranie pokarmu innego niż mleko z piersi lub z butelki.
EFSA (Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności) oraz PTGHIŻD (Polskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci) wskazują, iż układ pokarmowy i wydalniczy, są wystarczająco dojrzałe około 17. tygodnia (4. miesiąc życia), co umożliwia już rozpoczęcie rozszerzania diety u dzieci urodzonych w terminie. Wprowadzenie do diety dziecka produktów uzupełniających można rozpocząć, kiedy niemowlę wykazuje umiejętności rozwojowe potrzebne do ich spożywania. Następuje to zwykle nie wcześniej niż od 17. tygodnia życia (początek 5. miesiąca życia) i nie później niż w 26. tygodniu życia (początek 7. miesiąca życia). Oba towarzystwa naukowe jednocześnie zalecają (wzorem WHO), iż, celem, do którego należy dążyć jest wyłączne karmienia piersią przez pierwszych 6 miesięcy życia dziecka. Rozszerzanie diety nie musi oznaczać rezygnacji z karmienia piersią. Powinno ono być kontynuowane tak długo, jak chcą tego matka i dziecko.
Wcześniejsze rozszerzanie diety dziecka
Podkreśla się jednak korzyści płynące z rozszerzania diety po 4. miesiącu życia. Mowa tu o produktach będących źródłami żelaza, ze względu na ryzyko niedoboru żelaza. Do grupy ryzyka niedoborów żelaza zalicza się:
- niemowlęta karmione piersią, których matki miały niedobory żelaza w trakcie ciąży,
- niemowlęta, które miały pępowinę przeciętą <1 minutę po narodzinach, lub z niską masą urodzeniową,
- a także dzieci z szybkimi przyrostami masy ciała.
Wcześniejsze rozszerzanie diety może być wskazane np. przy bardzo niskich przyrostach masy ciała, których nie udało się poprawić interwencjami dotyczącymi spożycia mleka. Jeśli dziecko jest karmione piersią, lepszym wyjściem okazuje się rozpoczęcie rozszerzania diety niż dokarmianie dziecka mlekiem modyfikowanym.
Co, jeśli dziecko nie było karmione piersią, a mlekiem modyfikowanym? Stanowisko ESPGHAN wskazuje, iż niezależnie od rodzaju mleka, którym dziecko jest karmione, zalecenia dotyczące rozszerzania diety są podobne. Wskaźnikiem sugerującym, iż można zacząć rozszerzać dietę dziecka, powinna być jego gotowość fizyczna.
Kiedy dziecko jest gotowe na rozszerzanie diety? Podsumowanie
Większość rekomendacji zaleca wyłączne karmienie mlekiem przez pierwsze pół roku życia dziecka lub około pół roku i uwzględnienie psychomotorycznej gotowości do pobierania pokarmów innych niż płynne. Trudno jest wskazać jednoznacznie wiek, w jakim rozszerzanie diety będzie bezpieczne dla dziecka lub wiek, przy którym zwlekanie z rozszerzaniem diety mogłoby być niebezpieczne dla dziecka. Zalecenia karmienia mlekiem przez pierwsze 6. miesięcy życia dziecka wydaje się zatem najbardziej uzasadnione i praktyczne.
Może zainteresować Cię również: Co i kiedy wprowadzać do diety niemowląt?
Nawilża śluzówkę nosową.
Wspomaga prawidłowe widzenie, wzrost i rozwój kości u dzieci.
Udrażnia i oczyszcza nos z gęstego kataru, łagodzi objawy przeziębienia przebiegającego z mokrym kas...
Krople enzymatyczne z laktazą kwaśną i neutralną.
Krem z ektoiną do stosowania już od 1. miesiąca życia.
Bibliografia:
1. EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies (NDA) Scientific Opinion on the appropriate age range for introduction of complementary feeding of infants. EFSA J. 2019;7(12):1423-61.
2. Szajewska H. i wsp. Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Standardy Medyczne/ Pediatria 2021, T. 18.
3. Fewtrell M. i wsp. Complementary Feeding: A Position Paper by the European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition (ESPGHAN) Committee on Nutrition. J Pediatr Gastroenterol Nutr, 2017;64(1):119-132.