Omdlenia u dzieci – czym jest omdlenie? Jak odróżnić zasłabnięcie od omdlenia?
Omdlenie u dziecka to krótkotrwała utrata przytomności spowodowana chwilowym ograniczeniem ukrwienia i dotlenienia mózgu, która ustępuje samoistnie w bardzo krótkim czasie.
Omdlenia u dzieci stanowią nawet do 3% wszystkich zgłoszeń na pediatryczne oddziały ratunkowe. Najczęściej występują u młodych dziewcząt między 13. a 18. rokiem życia i dotyczą około 15% osób do 18. roku życia [1].
Ograniczony dopływ krwi i tlenu do mózgu powoduje utratę napięcia mięśni posturalnych, odpowiedzialnych za utrzymanie pionowej postawy ciała i poruszanie. To prowadzi do upadku oraz przemijającej utraty przytomność. Większość pacjentów odzyskuje pełną świadomość w około 20 sekund, ale omdlenie u dziecka może potrwać nawet do 2 minut [2].
Zasłabnięcie i omdlenie bardzo często używane są zamiennie, chociaż nie opisują tego samego zjawiska. Oba stany łączy wspólny mechanizm — zmniejszenie dopływu krwi tlenu i do mózgu. Różnicę stanowi utrata przytomności, która występuje wyłącznie przy omdleniach. Z kolei zasłabnięcie nigdy nie wiąże się z brakiem świadomości. Pojawia się osłabienie mięśni posturalnych, przez co pociecha może stracić równowagę i upaść.
Podsumowując, o omdleniu u dziecka mówi się, gdy upadkowi towarzyszy utrata przytomności. Jeśli zaś świadomość zostaje zachowana, diagnozuje się zasłabnięcie.
Omdlenia u dzieci najlepiej opisują następujące cechy:
● nagły początek,
● bardzo krótki czas trwania (maksymalnie 2 minuty),
● samoistnie ustąpienie objawów i powrót pełnej świadomości.
Przeczytaj także: Krew z nosa u dziecka – przyczyny, leczenie, pierwsza pomoc
To jest wyrób medyczny.
Używaj go zgodnie z instrukcją używania lub etykietą.Omdlenie u dziecka – przyczyny
Omdlenia u dzieci zwykle wiążą się z przebywaniem w zamkniętych i zatłoczonych przestrzeniach, np. podczas akademii szkolnych. Niekiedy wynikają z wrodzonych lub nabytych wad układu krążenia.
Omdlenia u dzieci i młodzieży dzieli się na 3 główne grupy:
● neurogenne (odruchowe),
● jako skutek hipotonii ortostatycznej — występują podczas szybkiej i nagłej zmiany pozycji na pionową,
● kardiogenne — objaw sugerujący poważne choroby układu krążenia związane z zaburzeniami budowy lub czynności serca, np. przerost mięśnia sercowego, bloki serca, nadciśnienie płucne.
Większość omdleń u dzieci ma podłoże neurogenne, a ich przyczyny można sklasyfikować następująco:
● wazowagalne — w wyniku długiego stania lub na skutek bólu, strachu czy procedur medycznych (np. pobierania krwi),
● sytuacyjne — związane ze śmiechem, płaczem, kichaniem, kasłaniem, oddawaniem moczu, itp.,
● wysiłkowe,
● zespół zatoki tętnicy szyjnej.
80% omdleń u dzieci to incydenty wazowagalne i sytuacyjne [3]. Mimo to najczęściej wykrywa się przyczyny kardiogenne, zwykle wywołując spory niepokój wśród opiekunów małego pacjenta [4].
Na początku warto przyjrzeć się wazowagalnym omdleniom u dzieci. Jak wiadomo, przyczyną takich incydentów jest zmniejszony dopływ krwi i tlenu do mózgu. Długotrwała pionowa pozycja ciała prowadzi do wypełnienia żył dużą ilością krwi. Przez to zmniejsza się ciśnienie krwi powracającej do serca, tym samym redukując objętość wyrzutową podczas skurczu. W odpowiedzi dochodzi do aktywacji współczulnego układu nerwowego, zwężenia naczyń krwionośnych, podniesienia ciśnienia tętniczego krwi, a także przyspieszenia akcji serca. Organizm dąży do idealnej równowagi, dlatego dołącza się układ przywspółczulny, a dokładniej nerw błędny, spowalniając rytm serca i znacząco obniżając ciśnienie krwi, co objawia się omdleniem u dziecka.
W przypadku omdleń sytuacyjnych również dochodzi do pobudzenia nerwu błędnego. Jednak odpowiadają za to inne czynności, takie jak: kaszel, kichanie, mikcja, defekacja czy wydarzenia związane z dużym stresem.
Rodziców szczególnie niepokoją omdlenia u dzieci występujące po wysiłku fizycznym. W rzeczywistości nie jest to powód do zmartwień. Epizody powysiłkowe są związane z odpłynięciem dużej ilości krwi do kończyn dolnych. Dodatkowo wysoka temperatura i nawet niewielkie odwodnienie organizmu sprzyjają omdleniom u dzieci.
Omdlenie u dziecka a bezdech afektywny
Szczególnym rodzajem omdleń odruchowych u dzieci jest bezdech afektywny. Pojawia się głównie maluchów między 6. a 24. miesiącem życia i ustępuje do 4. roku życia [5]. Rodzice opisują zdarzenie jako gwałtowny i silny płacz malucha, po którym następują zasinienie skóry, zwiotczenie mięśni oraz utrata przytomności. Wówczas mówi się o napadzie siniczym. Innym rodzajem jest napad blady, kiedy pociecha na początku blednie, a potem przestaje oddychać i traci przytomność. Świadomość w obu przypadkach wraca po około 1 minucie.
Czynniki wyzwalające napad bezdechu afektywnego to krótko trwające, nieprzyjemne bodźce, np. strach, płacz, ból. Niekiedy przyczynę stanowi niedobór żelaza i współtowarzysząca anemia.
Takie typ omdleń u dzieci jest łatwy do samodzielnego zaopatrzenia. Rodzic powinien zmienić pozycję dziecka i położyć zimny okład na twarz, co pozwoli na przerwanie napadu.
Omdlenia u dzieci – co powinno zaniepokoić, a co nie
Każde dziecko po utracie przytomności powinno zostać zbadane przez lekarza, najlepiej jeszcze tego samego dnia. Niektóre z objawów występujących przy omdleniu u dzieci mogą sugerować zaburzenia układu krążenia, podczas gdy inne nie stwarzają żadnych powodów do niepokoju.
Niepokojące sygnały towarzyszące omdleniom u dzieci to:
● ból w klatce piersiowej,
● utrata przytomności podczas siedzenia, leżenia lub w trakcie wysiłku fizycznego,
● zgłaszane zaburzenia bicia serca, np. kołatanie, bezpośrednio przed utratą przytomności,
● choroby układu krążenia u członków rodziny lub historia nagłych zgonów.
Omdlenia u dzieci, które nie stanowią powodu do niepokoju, obejmują:
● incydenty związane z długotrwałym staniem, szczególnie w gorących i zatłoczonych miejscach,
● epizody poprzedzone reakcją bólową, np. podczas pobierania krwi,
● prawidłowy wynik EKG,
● brak odchyleń w badaniu pacjenta,
● obecność objawów zwiastujących omdlenie.
Omdlenia u dzieci – czy trzeba je leczyć?
Omdlenia u dzieci zwykle nie wymagają żadnego specjalistycznego leczenia, z wyjątkiem wdrożenia kilku prostych czynności, które mogą zapobiec podobnym incydentom. Dopiero w przypadku stwierdzenia u dziecka omdleń kardiogennych niezbędne jest zastosowanie odpowiedniej terapii w zależności od stwierdzonych nieprawidłowości.
Zapobieganie omdleniom u dzieci obejmuje:
● unikanie długotrwałego stania w ciasnych, zatłoczonych pomieszczeniach,
● regularne spożywanie posiłków,
● unikanie gwałtownych zmian pozycji ciała do pionowej – rekomenduje się powolne, stopniowe wstawanie z pozycji leżącej lub siedzącej,
● zakończenie każdego, intensywnego treningu tzw. schładzaniem, czyli truchtaniem przez kilka minut,
● zapobieganie narażeniu na czynniki wyzwalające omdlenie u dziecka, np. duży stres,
● zadbanie o właściwe nawodnienie w czasie aktywności fizycznej.
Zanim dojdzie do omdlenia u dziecka, które bezwolnie osunie się na ziemię, zwykle wystąpią objawy zwiastujące, takie jak: bladość skóry, zaburzenia widzenia, zawroty i ból głowy, nudności. Wówczas można zastosować proste manewry, przywracające właściwe ciśnienie krwi:
● przysiady z lub bez krzyżowania nóg,
● energiczne zaciskanie dłoni w pięści,
● napinanie ramion,
● zginanie szyi.
Omdlenie u dziecka – co robić? Pierwsza pomoc
Warto zapamiętać, że każde omdlenie u dziecka (zanik napięcia mięśniowego połączony z utratą przytomności) należy skonsultować z lekarzem, najlepiej jeszcze tego samego dnia, kiedy doszło do zdarzenia.
1.Dziecko należy położyć, zanim upadnie
Blada skóra, duszność, zawroty i ból głowy zwykle oznaczają nadchodzące omdlenie u dziecka. Dlatego, zanim mimowolnie osunie się na ziemię, należy położyć je na płaskiej powierzchni. Można także poprosić, by usiadło lub kucnęło, schylając głowę między kolana.
2.Omdlenie u dziecka i upadek
Podczas omdlenia u dziecka, należy ułożyć chorego na płaskiej powierzchni i unieść w górę zarówno ręce, jak i nogi. Taką pozycję utrzymuje się przez 3 minuty, bacznie obserwując stan poszkodowanego.
Uwaga! W przypadku omdlenia u dziecka i jednoczesnego brak oddechu należy jak najszybciej wezwać pogotowie ratunkowe oraz przystąpić do resuscytacji krążeniowo-oddechowej (RKO). Towarzyszące drgawki lub urazy głowy również wymagają pomocy zespołu ratownictwa medycznego.
Dowiedz się więcej: RKO – resuscytacja krążeniowo-oddechowa u niemowlaka i starszego dziecka
Źródła:
[1] Syncope in the pediatric patient. The cardiologist’s perspective | PubMed https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
[2] Wytyczne ESC dotyczące rozpoznawania i leczenia omdleń (2018) | Via Medica Journals https://journals.viamedica.pl/
[3] Syncope in Pediatric Patients: A Practical Approach to Differential Diagnosis And Management In The Emergency Department | PubMed https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
[4] Syncope unit in the pediatric population: A single-centre experience | PubMed https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
[5] Napady afektywnego bezdechu | Po Dyplomie https://podyplomie.pl/