Świetlica – czy szkoła ma obowiązek ją zapewnić i czy istnieje ograniczenie wiekowe uczniów, którzy mogą z niej korzystać?
Pierwsze, co przychodzi na myśl w kontekście zapewnienia opieki dziecku, które skończyło lekcje wcześniej niż rodzice pracę, to świetlica szkolna. I słusznie, ponieważ świetlica szkolna z założenia jest przeznaczona właśnie dla tych uczniów, którzy potrzebują opieki pozalekcyjnej.
Co dokładnie mówią przepisy prawa na temat zasad funkcjonowania świetlicy szkolnej i zapewniania przez szkołę, w ramach jej funkcjonowania, opieki nad uczniami?
Zgodnie z ustawą – Prawo oświatowe – każda szkoła podstawowa (zarówno publiczna jak i niepubliczna) oraz szkoła prowadząca kształcenie specjalne ma obowiązek zorganizowania świetlicy dla uczniów, którzy pozostają w szkole dłużej ze względu na:
1) czas pracy rodziców – na wniosek rodziców,
2) organizację dojazdu do szkoły,
3) inne okoliczności wymagające zapewnienia im opieki.
Jeżeli więc konieczność korzystania przez dziecka ze świetlicy jest spowodowana pracą rodziców – konieczny będzie ich wniosek w sprawie objęcia dziecka opieką świetlicową. W żadnym wypadku jednak szkoła nie może żądać od rodziców przedkładania dokumentów potwierdzających ich zatrudnienie czy godziny pracy.
Jeżeli natomiast przesłanką objęcia dziecka opieką świetlicową jest organizacja dojazdu do szkoły (w szczególności korzystanie przez ucznia z bezpłatnego dowozu zapewnianego przez gminę) lub dowolne inne okoliczności wymagające zapewnienia dziecku opieki w szkole – powinno ono móc korzystać ze świetlicy bez wniosku rodziców.
Naturalne składniki wspomagające pracę układu odpornościowego.
Naturalne składniki wspomagające pracę układu odpornościowego.
Wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego.
Wspomaga naturalną odporność.
W okresie przejściowego osłabienia, do regeneracji po infekcjach.
Na wzmocnienie odporności. Uzupełnia codzienną dietę w starannie dobrane, naturalne składniki, takie...
Wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego
Świetlica szkolna dla każdego dziecka
Ze świetlicy powinno więc móc korzystać w zasadzie każde dziecko, które tego potrzebuje – a nie tylko uczniowie, których rodzice pracują, czy dzieci w określonym wieku.
Co więcej – szkoła ma obowiązek organizacji świetlicy nawet jeżeli tylko jeden uczeń – zgodnie z powyższymi przesłankami – kwalifikowałby się do zapewnienia mu opieki.
Zgodnie z prawem oświatowym – zasady organizacji funkcjonowania świetlicy szkoła powinna określić w swoim statucie. Nie oznacza to jednak, że może wprowadzić w nim regulacje sprzeczne z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa, reglamentując (w jakimkolwiek zakresie) dostęp do świetlicy (np. poprzez wprowadzenie ograniczeń ze względu na wiek ucznia lub klasę do której uczęszcza).
Niestety, w praktyce, niejednokrotnie słyszy się o tym, że świetlica szkolna dostępna jest np. wyłącznie dla uczniów klas 1-3 lub w pierwszej kolejności przyjmowane są dzieci, których obydwoje rodzice pracują, podczas gdy do opieki świetlicowej – powinni mieć równy dostęp wszyscy uczniowie spełniający przywołane powyżej przesłanki ustawowe (które uwzględniają m.in. klauzulę generalną – „jakichkolwiek okoliczności, wymagających zapewnienia im opieki”). Takie łamanie przez szkoły praw ucznia, warto zgłaszać do organu nadzoru pedagogicznego nad szkołą – tj. właściwego miejscowo kuratora oświaty. W ramach sprawowanego nadzoru nad szkołą, kurator powinien ocenić zgodność z prawem takiego działania i w razie potrzeby – wydać organowi prowadzącemu szkołę stosowne zalecenia, mające na celu zapewnienie stanu zgodnego z prawem.
Zajęcia w świetlicy – bezpłatne i atrakcyjne
Z tytułu korzystania przez ucznia ze świetlicy, szkoła publiczna nie ma prawa naliczać jakichkolwiek opłat – jest to świadczenie nieodpłatne, tak samo jak zajęcia edukacyjne. Świetlica powinna zapewniać uczniom tzw. zajęcia świetlicowe, uwzględniające ich potrzeby edukacyjne i rozwojowe. Nie powinno więc być to miejsce, w którym dzieci siedzą bezczynnie i oczekując powrotu do domu, wpatrują się we wskazówki zegara.
Czy dziecko może wracać samo ze szkoły do domu?
Jeżeli nie pobyt dziecka w świetlicy szkolnej (choć każda szkoła podstawowa powinna zapewniać uczniowi takie prawo!), drugą z opcji, jaką mogą rozważyć rodzice, którzy nie mogą odebrać dziecka ze szkoły zaraz po zakończeniu przez nie zajęć lekcyjnych – jest jego samodzielny powrót ze szkoły do domu.
Z formalnoprawnego punktu widzenia – jest on możliwy w odniesieniu do dzieci, które ukończyły 7 rok życia. Zgodnie z ustawą – Prawo o ruchu drogowym, po drodze, w skład której wchodzi zarówno jezdnia, ścieżka rowerowa, jak i chodnik przeznaczony do ruchu pieszych – samodzielnie może poruszać się dziecko, które ukończyło 7 rok życia. Z wyłączeniem strefy zamieszkania – dziecko w wieku do 7 lat może natomiast korzystać z drogi wyłącznie pod opieką osoby, która osiągnęła wiek co najmniej 10 lat.
Z praktycznego punktu widzenia natomiast – każdy z rodziców musi samodzielnie ocenić, w jakim wieku jego dziecko jest w stanie samodzielnie, bezpiecznie pokonać drogę ze szkoły do domu, biorąc pod uwagę wiele czynników, w tym m.in.:
- stopień dojrzałości i odpowiedzialności dziecka,
- znajomość przepisów ruchu drogowego i zasad bezpiecznego poruszania się po drodze,
- znajomość drogi do domu.
Należy przy tym mieć świadomość, że zezwolenie przez ustawę – Prawo o ruchu drogowym – na samodzielne poruszanie się po drodze dziecka, które ukończyło 7 rok życia nie zwalnia rodziców, dyrektora szkoły i nauczycieli z odpowiedzialności za dziecko i z obowiązku dbania o jego bezpieczeństwo.
Jaki jest podział tej odpowiedzialności?
- Na rodzicach ciąży, wynikający wprost ze sprawowania władzy rodzicielskiej, obowiązek sprawowania pieczy nad dzieckiem i dbania o jego dobro.
- Dyrektor szkoły i nauczyciele natomiast – zobowiązani są do zapewnienia uczniom bezpieczeństwa w czasie zajęć organizowanych przez szkołę.
W czasie, gdy dzieci przebywają w szkole i uczestniczą w organizowanych przez nią zajęciach (zarówno w obiektach należących do szkoły jak i poza nią) – opiekę nad nimi, sprawują więc dyrektor szkoły i nauczyciele. Po zakończonych zajęciach natomiast – odpowiedzialność za dziecko, powinni przejąć rodzice.
Jeżeli dziecko osiągnęło już odpowiedni wiek i w ocenie rodziców, nic nie stoi na przeszkodzie, aby po lekcjach samo wracało do domu – trzeba złożyć w szkole pisemną zgodę. Statut szkoły może określać szczególne wymagania co do treści takiego oświadczenia lub nawet ustanowić jego wzór.
W przypadku wyrażenia przez rodziców zgody na samodzielne powroty dziecka do domu – poza szkołą, odpowiedzialność za jego bezpieczeństwo ponoszą rodzice. Jeśli jednak zdarzyłoby się, że szkołę opuściłoby dziecko, którego rodzice nie wyrazili zgody na jego samodzielny powrót do domu – odpowiedzialność za jego bezpieczeństwo, spoczywałaby oczywiście na szkole.
Czy dziecko może odebrać ze szkoły starsze rodzeństwo?
Jeżeli rodzice dojdą do wniosku, że dziecko – z jakichś przyczyn – nie jest gotowe na samodzielne powroty do domu, ale ze szkoły mogłoby odbierać je starsze rodzeństwo – oczywiście może się to odbyć na podobnych zasadach, jak te wyżej opisane. I w tym przypadku, wymagana będzie pisemna zgoda rodziców na odbiór dziecka ze szkoły przez brata czy siostrę. Aby dzieci mogły samodzielnie poruszać się po drodze – zarówno odbierane dziecko, jak i jego brat lub siostra – muszą oczywiście mieć ukończone 7 lat.
W tym przypadku przepisy są nawet jeszcze bardziej liberalne niż w stosunku do samodzielnych powrotów dziecka do domu i dopuszczają odbiór ze szkoły przez rodzeństwo, dziecka, które nie ukończyło jeszcze 7 roku życia. Odbierający je brat lub siostra, obligatoryjnie muszą jednak mieć ukończone 10 lat.
A co z feriami zimowymi i innymi dniami wolnymi od zajęć lekcyjnych?
Poza określoną pulą dni urlopu wypoczynkowego i opiekuńczego – pracującym rodzicom, niestety nie przysługuje zwolnienie od pracy na czas, kiedy ich dzieci mają ferie lub wolne od zajęć z innych powodów.
W tym czasie szkoła nie ma również obowiązku zapewniania opieki nad uczniami – ani w ramach świetlicy szkolnej, ani w ramach innych zajęć dydaktyczno-wychowawczych. Okres ferii, to czas urlopu wypoczynkowego dla nauczycieli zatrudnionych w szkole, w wymiarze odpowiadającym okresowi ferii i w czasie ich trwania.
Dyrektor szkoły może jedynie – na zasadzie dobrowolności – zorganizować dla uczniów tzw. „wypoczynek” w czasie ferii, na terenie szkoły (np. w formie półkolonii) albo poza nią (w formie kolonii, zimowiska, obozu lub biwaku). Warto więc zawsze dowiedzieć się, jakie możliwości w zakresie zapewnienia dzieciom opieki w czasie dni wolnych od zajęć, oferuje szkoła, do której uczęszcza dziecko.
Dwa rodzaje zwolnienia od pracy w celu sprawowania opieki nad zdrowym dzieckiem
Rodzicom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę, w każdym roku kalendarzowym, przysługują 2 dni lub 16 godzin zwolnienia od pracy na dziecko w wieku do lat 14, za które zachowują prawo do pełnego wynagrodzenia, potocznie zwane „2 dniami opieki na dziecko”. Zwolnienie to może zostać wykorzystane w częściach, może więc okazać się bardzo przydatne w wyjątkowych sytuacjach, kiedy np. trzeba będzie wcześniej niż zwykle, odebrać dziecko ze szkoły. Niestety, przysługuje ono w wymiarze tylko 2 dni łącznie obojgu rodzicom i niezależnie od liczby posiadanych dzieci.
Wniosek pracownika o udzielenie powyższego zwolnienia, jest dla pracodawcy wiążący – nie może odmówić pracownikowi jego udzielenia. Pracownik nie musi również takiego wniosku uzasadniać, wskazując w jakim konkretnie celu i z jakiego powodu, zamierza skorzystać ze zwolnienia. Zwolnienie może zostać wykorzystane zarówno na opiekę nad zdrowym, jak i chorym dzieckiem.
Niezależnie od powyższego zwolnienia – osobom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę, zlecenia lub prowadzącym własną działalność gospodarczą (jeżeli posiadają ubezpieczenie chorobowe) – przysługuje ponadto zwolnienie od pracy celem osobistego sprawowania opieki nad zdrowym dzieckiem w wieku do lat 8 (a w przypadku dzieci niepełnosprawnych – do lat 18), w wymiarze maksymalnie 60 dni w roku kalendarzowym (a w przypadku dzieci niepełnosprawnych, które ukończyły 8 rok życia – w wymiarze maksymalnie 30 dni wroku kalendarzowym), za czas którego przysługuje zasiłek opiekuńczy w wysokości 80% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za okres ostatnich 12 miesięcy.
Zwolnienie to przysługuje jednak wyłącznie w ściśle określonych okolicznościach, w tym m.in. w sytuacji nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola czy szkoły (np. z powodu jakiejś awarii). Nie może więc zostać wykorzystane w celu odebrania dziecka ze szkoły, tylko dlatego, że kończy zajęcia wcześniej niż rodzic dzień pracy lub zapewnienia mu opieki w czasie ferii lub innych dni wolnych od zajęć, jeżeli były one z góry zaplanowane.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 14.12.2016 r. – Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 900)
Ustawa z dnia 20.06.1997 – Prawo o ruchu drogowym (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 1047)
Ustawa z dnia 25.02.1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 1359)
Ustawa z dnia 26.01.1982 r. – Karta Nauczyciela (t.j. Dz.U. 2023 r., poz. 984)
Ustawa z dnia 7.09.1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 2230)
Ustawa z dnia 26.06.1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 1465)
Ustawa z dnia 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 1732)