Jak wygląda prawidłowy rozwój mowy?
Żeby mówić o opóźnieniu w rozwoju mowy trzeba wiedzieć, jak ten proces powinien przebiegać prawidłowo. Logopedzi zazwyczaj wyróżniają cztery okresy rozwoju mowy.
Okres pierwszy to tak zwana faza przedjęzykowa, nazywana również okresem melodii, która przypada na czas do pierwszego roku życia. Wówczas maluchy wydają dźwięki o nacechowaniu emocjonalnym, nie mające intencjonalnego znaczenia – chodzi wyłącznie o nawiązanie kontaktu z otoczeniem. Ta faza stanowi podstawę do dalszego rozwoju mowy.
Okres drugi to faza wypowiedzi jednowyrazowych nazywana również okresem wyrazu. Trwa zazwyczaj od 10 do 20 miesiąca życia. Dzieci pod koniec pierwszego roku życia znają przeważnie około 3 słów i stopniowo uczą się kolejnych.
Okres trzeci to faza wypowiedzi dwuwyrazowych – okres zdania – która rozpoczyna się pod koniec drugiego roku życia i trwa mniej więcej do trzeciego roku życia. Wówczas maluch powoli łączy wyrazy w krótkie zdania – najpierw dwu-, a następnie trzywyrazowe i dłuższe.
Okres czwarty i ostatni to faza opanowania języka, czyli okres swoistej mowy dziecięcej. U większości występuje między trzecim a czwartym rokiem życia. Wtedy to dziecko swobodnie komunikuje się z otoczeniem, zadaje pytania i przez cały czas poszerza zasób słów, którymi operuje.
Kiedy można podejrzewać, że rozwój mowy jest opóźniony?
Kiedy zatem można podejrzewać, że rozwój mowy nie przebiega prawidłowo? Wtedy, gdy kolejne fazy nie następują po sobie zgodnie ze schematem i gdy odstępstwo od ich wystąpienia wynosi powyżej 6 miesięcy w stosunku do opisanych norm. Alarmujące powinny być również:
- brak gaworzenia do 6 miesiąca życia,
- ubogie słownictwo w stosunku do wieku,
- nagłe zatrzymanie lub cofanie procesu rozwoju mowy,
- zniekształcanie głosek lub ciągłe przekręcanie wyrazów.
Te objawy mogą wskazywać na opóźniony rozwój mowy (ORM), ale również np. na problemy ze słuchem. Jeśli zauważa się wymienione symptomy, najlepiej udać się do logopedy albo neurologopedy.
Jak diagnozuje się opóźniony rozwój mowy?
Specjaliści na podstawie dokładnego wywiadu z rodzicami, w trakcie którego pytają m.in. o przebieg ciąży, okres poporodowy, choroby występujące u dziecka i w rodzinie oraz inne niepokojące objawy, a także obserwacji prowadzonej podczas zabawy kierowanej z maluchem są w stanie stwierdzić, czy faktycznie dzieje się coś niepokojącego.
Logopeda ocenia zarówno sposoby komunikacji dziecka, jak i jego sprawność manualną, mimikę, rozwój emocjonalny, zdolność do koncentracji uwagi czy zachowanie podczas zabawy. Następnie swoje obserwacje porównuje z informacjami uzyskanymi od rodziców i z normami wiekowymi, żeby postawić diagnozę.
Czasami kieruje malucha na konsultację do laryngologa, stomatologa, foniatry, neurologa lub okulisty, jeśli zauważa problemy, które wymagają np. wykonania badań diagnostycznych.
Opóźniony rozwój mowy – przyczyny
Jakie są przyczyny opóźnionego rozwoju mowy? Opóźniony rozwój mowy może być spowodowany szeregiem różnych czynników biologicznych lub środowiskowych. Do czynników ryzyka zalicza się m.in.:
- zaburzenia neurologiczne,
- zaburzenia emocjonalne,
- zespoły genetyczne,
- problemy ze słuchem,
- zaburzenia narządów artykulacyjnych,
- brak odpowiedniej stymulacji ze strony rodziców lub opiekunów,
- zaburzenia sensoryczne,
- wady zgryzu,
- skrócone wędzidełko języka,
- nieprawidłowe wzorce mowy,
- narażenie na długotrwały stres.
Specjaliści wyróżniają samoistny opóźniony rozwój mowy (SORM) oraz niesamoistny opóźniony rozwój mowy (NORM). O SORM-ie mówimy wtedy, gdy dziecko swoje pierwsze słowa wypowiada w wieku 2, a nawet 2,5 lat, ale od początku mówi prawidłowo i z czasem dogania rówieśników. NORM występuje natomiast u maluchów, które mają kliniczne zaburzenia np. słuchu, motoryki mowy albo neurologiczne. Takie dzieci zaczynają mówić późno i zniekształcają lub źle wymawiają głoski. U części z nich nawet w końcowej fazie rozwoju mowa nie jest zgodna z normami.
Leczenie opóźnionego rozwoju mowy – terapia logopedyczna
Jeśli u dziecka występuje opóźniony rozwój mowy, zaleca się systematyczną terapię logopedyczną, często łączoną z terapią integracji sensorycznej, ćwiczeniami motorycznymi, treningami słuchowymi oraz różnego typu zabawami. Program terapii dobiera się, biorąc pod uwagę potrzeby konkretnego malucha.
Logopedzi i neurologopedzi zwracają uwagę na mocne strony dziecka i pomagają rozwinąć te aspekty, które wymagają wsparcia, żeby maluch mógł się swobodnie komunikować z otoczeniem.
Co ważne, wsparciem w terapii muszą być również rodzice, opiekunowie i nauczyciele, którzy powinni angażować się w cały proces, poprzez wspólne wykonywanie ćwiczeń oraz zwracanie uwagi na wybrane, problematyczne aspekty.
Jak wspierać rozwój mowy u dziecka?
Co można zrobić, żeby wspierać rozwój mowy u dziecka i zapobiec problemom w tym zakresie? Kluczowe jest mówienie do malucha od samego początku. Można opowiadać dziecku o tym, co się robi, czytać mu książeczki – szczególnie rymowane, śpiewać piosenki i opowiadać różne historyjki. W ten sposób nie tylko wspomaga się prawidłowy rozwój mowy i poszerza zasób słów, które maluch rozumie, lecz także buduje się więź.
Później, gdy dziecko zaczyna coraz więcej mówić, warto zadawać mu pytania, wprowadzać kolejne słowa i wyrażenia podczas codziennych rozmów oraz aktywnie słuchać tego, co ma do powiedzenia.
Podsumowując, opóźniony rozwój mowy można podejrzewać wtedy, gdy opóźnienia w kolejnych fazach rozwoju są dłuższe niż 6 miesięcy. Wówczas powinno się skonsultować ze specjalistą. Warto to zrobić także, jeśli maluch stale przekręca głoski lub wyrazy, ma ubogie słownictwo w stosunku do swojego wieku albo jego proces rozwoju mowy zatrzymuje się lub wręcz cofa. Logopeda po przeprowadzeniu wywiadu i obserwacji dziecka jest w stanie stwierdzić, czy rzeczywiście ma do czynienia z opóźnionym rozwojem mowy, czy nie i w razie potrzeby skierować do innych specjalistów. Jeśli zdiagnozuje ORM u malucha, powinno się jak najszybciej zacząć terapię.
Naturalne składniki wspomagające pracę układu odpornościowego.
Naturalne składniki wspomagające pracę układu odpornościowego.
Wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego.
Wspomaga naturalną odporność.
W okresie przejściowego osłabienia, do regeneracji po infekcjach.
Na wzmocnienie odporności. Uzupełnia codzienną dietę w starannie dobrane, naturalne składniki, takie...
Wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego
Bibliografia
1. Banaszkiewicz A., Aktywizacja mowy w pierwszych latach życia [w:] Wczesna interwencja logopedyczna, red. K. Kaczorowska-Bray, S. Milewski. Gdańsk, 2016, s. 72–81.
2. Kiedy mowa nie rozkwita, https://forumlogopedy.pl/artykul/kiedy-mowa-nie-rozkwita [dostęp na: 15.11.2024].
3. McQuiston S., Kloczko N., Rozwój mowy i języka – monitorowanie przebiegu i zaburzenia, „Pediatria po Dyplomie”, 15(5), 2011.
4. Gacka E., Podejście interakcyjne rodzic-dziecko w terapii opóźnień rozwoju mowy, „Logopedia”, 48(1), 2019.