Prawo do karmienia piersią w miejscach publicznych
Pierwszym i najważniejszym prawem każdej mamy karmiącej swojego maluszka piersią jest prawo do niedyskryminacyjnego traktowania. W praktyce, prawo to jest nieodłącznie związane z prawem do swobodnego i nieskrępowanego karmienia dziecka w czasie i miejscu dogodnym dla mamy i maluszka, czyli również w miejscach publicznych. Prawo to nie zostało co prawda wprost zapisane przez ustawodawcę, tak jak ma to miejsce np. w Wielkiej Brytanii, jednak zachowanie polegające na uniemożliwianiu czy zakazywaniu kobiecie nakarmienia dziecka piersią np. w restauracji, jest przez polskie sądy uznawane za bezprawne i stanowiące przejaw dyskryminacji ze względu na płeć2.
Zgodnie ze stanowiskiem Rzecznika Praw Obywatelskich – „jakiekolwiek działania prowadzące do zawstydzenia i upokorzenia matek karmiących dzieci w miejscach publicznych oraz do wzbudzania w nich przekonania, że wybierając czas i miejsca karmienia powinny kierować się „normami społecznymi i moralnymi”, a nie potrzebami swojego dziecka i własnym komfortem, stanowi niezgodne z prawem naruszenie zasady równego traktowania.”3
Karmienie piersią w miejscach publicznych jest częścią życia społecznego i żadna kobieta nie powinna się w tym zakresie ograniczać z obawy przed pogardliwymi spojrzeniami czy komentarzami otoczenia. Ofiary takich zachowań powinny natomiast mieć świadomość, że przysługuje im prawo do dochodzenia odszkodowania z powodu nierównego traktowania.
Prawa związane z karmieniem piersią w okresie okołoporodowym
Przyszłej i świeżo upieczonej mamie przysługują następujące prawa związane z karmieniem piersią:
1) prawo do 2) jeżeli w III fazie porodu, tj. bezpośrednio po urodzeniu dziecka, stan mamy i maluszka na to pozwalają – prawo do przystawienia noworodka do piersi, w czasie nieprzerwanego dwugodzinnego kontaktu „skóra do skóry”,
3) w IV fazie porodu tj. po urodzeniu łożyska – prawo do instruktażu w zakresie prawidłowego przystawienia dziecka do piersi i pomocy w karmieniu piersią oraz do uzyskania informacji na temat zasad postępowania w laktacji w pierwszej dobie połogu,
4) na oddziale poporodowym:
– prawo do pierwszego karmienia piersią pod nadzorem położnej,
– prawo do spójnych i zgodnych z aktualną wiedzą informacji na temat laktacji w zakresie korzyści i metod karmienia piersią,
– prawo do instruktażu w zakresie prawidłowej pozycji i sposobu przystawiania dziecka do piersi,
– prawo do bieżącego monitoringu przez położoną skuteczności karmienia piersią,
– prawo do diagnozy ewentualnych problemów w karmieniu piersią oraz uzyskania pomocy w ich rozwiązywaniu,
5) w połogu, podczas (co najmniej 4) wizyt patronażowych położnej POZ – prawo do oceny laktacji, uzyskania porad laktacyjnych oraz pomocy w rozwiązywaniu ewentualnych problemów z karmieniem piersią.
Prawo do przerwy od pracy na karmienie piersią
Powrót do pracy wcale nie musi oznaczać zakończenia karmienia piersią. Mamom karmiącym piersią, które zdecydowały się na powrót do pracy, przysługują określone, „dedykowane” wyłącznie im prawa pracownicze. Jednym z nich, jest prawo do przerwy od pracy na karmienie piersią.
Mamie karmiącej jedno dziecko, przysługuje prawo do dwóch półgodzinnych przerw w pracy w celu karmienia dziecka piersią. W przypadku karmienia więcej niż jednego dziecka – przysługuje prawo do dwóch przerw od pracy, po 45 minut każda. Przerwy te, wliczane są do czasu pracy i na wniosek pracownicy (który pracodawca zobowiązany jest uwzględnić) – mogą być udzielane łącznie. W praktyce oznacza to tyle, że mama może np. przyjść do pracy godzinę później lub wyjść godzinę wcześniej.
Są jednak pewne wyjątki od powyższych zasad:
1) pracownicy zatrudnionej przez czas krótszy niż 4 godziny dziennie – przerwa na karmienie w ogóle nie przysługuje,
2) pracownicy, której czas pracy nie przekracza 6 godzin dziennie – przysługuje jedna przerwa na karmienie.
Żądanie przez pracodawcę zaświadczenia lekarskiego potwierdzającego karmienie piersią
Częstą praktyką pracodawców, mającą na celu ograniczenie korzystania przez kobiety z prawa do przerwy na karmienie piersią, jest żądanie od pracownicy przedłożenia zaświadczenia lekarskiego potwierdzającego, że rzeczywiście karmiona piersią. Należy mieć świadomość, że takie działanie pracodawców jest bezprawne.
Przerwy na karmienie piersią udzielane są na wniosek pracownicy, na podstawie jej oświadczenia, że karmi dziecko piersią. Nie istnieje podstawa prawna do żądania przez pracodawcę przedstawienia zaświadczenia lekarskiego potwierdzającego tę okoliczność. Nawet jeżeli pracodawca przewidziałby taki obowiązek np. w regulaminie pracy – również byłoby to działanie niezgodne z prawem, ponieważ wewnętrzne przepisy obowiązujące u pracodawców, nie mogą być mniej korzystne dla pracownika, od przepisów kodeksu pracy.
Uprawnienie do przerw od pracy na karmienie piersią, nie może być również, w żadnym wypadku, uzależniane od wieku karmionego dziecka.
Odmowa przez pracodawcę, udzielenia pracownicy przerw na karmienie piersią, stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika, zagrożone karą grzywny od 1.000 do 30.000 zł.
Prace wzbronione kobietom karmiącym piersią
Kobiety karmiące dziecko piersią nie mogą wykonywać prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia, mogących mieć niekorzystny wpływ na ich zdrowie lub karmienie piersią. Rodzaje tych prac zostały ściśle określone w rozporządzeniu4 wydanym na podstawie przepisów kodeksu pracy i są to m.in. prace związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym, w warunkach narażenia na promieniowanie jonizujące lub w kontakcie ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi.
Jeżeli mama karmiąca piersią, wykonuje którąś z wyżej wymienionych prac wzbronionych – pracodawca zobowiązany jest przenieść ją do innej pracy, a jeżeli jest to niemożliwe – zwolnić ją, na czas niezbędny, z obowiązku świadczenia pracy.
Jeżeli natomiast mama karmiąca piersią wykonuje pracę, która może być szkodliwa dla zdrowia tylko przy pewnym stopniu narażenia na szkodliwe czynniki – pracodawca obowiązany jest dostosować warunki pracy do wymagań określonych w przepisach lub tak ograniczyć kobiecie czas pracy, aby wyeliminować zagrożenie. Jeżeli nie jest to możliwe – zobowiązany jest przenieść ją do innej pracy lub zwolnić z obowiązku jej świadczenia.
W obu powyższych przypadkach, za czas zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy, pracownica zachowuje prawo do dotychczasowego wynagrodzenia. Jeżeli natomiast przeniesienie do innej pracy, spowodowałoby obniżenie wynagrodzenia – przysługuje jej dodatek wyrównawczy.
1 dr hab. n. med. Joanna Aleksandra Didkowska, Karmienie piersią – korzyści dla matki i dziecka, 2021 (https://planujedlugiezycie.pl/index.php/aktualnosci/karmienie-piersia-korzysci-dla-matki-i-dziecka/)
2 zob. wyrok SA w Gdańsku z dnia 14.12.2017 r., sygn. akt I ACa 187/17
3 pismo procesowe RPO w sprawie przed SA w Gdańsku, sygn. akt I ACa 187/17
4 Rozporządzenie RM z dnia 3.04.2017 r. w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią (Dz.U. z 2017 r., poz. 796)
Podstawa prawna:
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16.08.2018 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej (Dz.U. z 2018 r., poz. 1756)
Ustawa z dnia 26.06.1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 1320)