Rola witaminy K w organizmie człowieka
Witamina K to grupa pochodnych chinonowych, które mają aktywność przeciwkrwotoczną i do której zalicza się występujący w roślinach filochinon (witamina K1), syntetyzowany przez bakterie w przewodzie pokarmowym menachinon (witamina K2) oraz syntetyczny menadion (witamina K3). Jednak niezależnie od formy, związki te mają podobne działanie, które odpowiada głównie za uczestnictwo w procesach krzepnięcia krwi (poprzez wpływ na syntezę protrombiny- prekursora trombiny), a także uczestnictwo w procesach syntezy.
Obecność witaminy K jest także konieczna w syntezie białek kości, wpływa na syntezę osteokalcyny – białka, które odpowiada za prawidłowe uwapnienie tkanki kostnej. Dodatkowo witamina K wykazuje także właściwości antybakteryjne i przeciwgrzybicze.
Zapotrzebowanie na witaminę K
Zapotrzebowanie na witaminę K zależy od wieku, płci czy stanu fizjologicznego. Normy dla witaminy K ustalono na poziomie wystarczającego spożycia z podziałem na wiek i płeć i zgodnie z Normami Żywienia dla populacji Polski wyglądają następująco:
● niemowlęta 0-6 miesięcy – 5 µg
● niemowlęta 7-11 miesięcy – 8,5 µg
● dzieci 1-3 lat – 15 µg
● dzieci 4-6 lat – 20 µg
● dzieci 7-9 lat – 25 µg
● chłopcy 10-12 lat – 40 µg
● chłopcy 13-15 lat – 50 µg
● chłopcy 16-18 lat – 65 µg
● dziewczęta 10-12 lat – 40 µg
● dziewczęta 13-15 lat – 50 µg
● dziewczęta 16-18 lat – 55 µg
● mężczyźni > 19 lat – 65 µg
● kobiety >19 lat – 55 µg
● kobiety w ciąży i karmiące – 55 µg
Skutki nadmiaru i niedoboru witaminy K
Niedobory witaminy K są rzadkie (dotyczą najczęściej noworodków lub osób chorych i starszych), ponieważ jest ona syntetyzowana w przewodzie pokarmowym, a także znajduje się w wielu produktach spożywczych. Skutkiem niedoboru witaminy K mogą być krwawienia spowodowane niską aktywnością czynników koagulujących we krwi, a także zwiększona kalcyfikacja (zwapnienie) kości i naczyń tętniczych.
Nadmiar najczęściej obserwuje się u osób przyjmujących na własną rękę różne rodzaje suplementów diety. Duże dawki mogą wywoływać anemię hemolityczną, żółtaczkę a nawet uszkodzenia mózgu.
Witamina K2 w ciąży
Zapotrzebowanie na witaminę K w ciąży nie zmienia się. W związku z tym, że rzadko obserwuje się jej niedobory to nie zaleca się także rutynowej suplementacji tej witaminy w czasie ciąży. Znaczenie witaminy K w czasie ciąży pozostaje w dużej mierze nieokreślone. Wiadomo, że poziom witaminy K i poziom zależnych od witaminy K czynników krzepnięcia jest niski u płodu ludzkiego.
Niewystarczająca podaż witaminy K może przyczyniać się do wystąpienia krwawienia związanego z niedoborem tej witaminy (wcześniej zwane chorobą krwotoczną noworodka). U noworodków w celu profilaktyki krwawienia, zgodnie z aktualnymi standardami medycznymi, w ciągu pierwszych 5 godzin życia podaje się domięśniowo lub doustnie witaminę K. Witamina ta odgrywa bowiem kluczową rolę w procesie syntezy białek min. osteokalcyny i czynników krzepnięcia.
Źródła witaminy K w żywności
Witaminę K znajdziemy w wielu produktach spożywczych np. w:
● zielonych warzywach liściastych (np. szpinaku, sałacie, botwinie),
● roślinach z rodziny kapustnych (np. w kapuście włoskiej, jarmużu, brokule, brukselce)
● olejach roślinnych – sojowym, rzepakowym, oliwie z oliwek, miękkich margarynach,
● produktach pochodzenia zwierzęcego: wątrobie, niektórych serach, fermentowanych produktach mlecznych, żółtku jaja,
● orzechach, nasionach, pestkach,
● ziemniakach,
● niektórych przyprawach np. bazylia, kolendra.
Bibliografia:
- Jarosz M i wsp..: Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020.
- Shahrook S. i wsp.: Vitamin K supplementation during pregnancy for improving outcomes: a systematic review and meta-analysis. Sci Rep. 2018 Jul 30;8(1):11459.