- Osoba dotknięta zaburzeniem naprawdę cierpi, choć z zewnątrz często można tego nie zauważać.
- Pojawiają się wtedy różne myśli, bądź zachowania, które wydają się nie mieć sensu.
- Leczenie powinno być dostosowane do dziecka, uwzględniając profesjonalną pomoc psychologiczną lub psychiatryczną.
Czym są zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne
OCD (z ang. Obsessive-compulsive disorder) jest zaburzeniem i takim stanem psychicznym, w którym pojawiają się myśli (obsesje) o charakterze natrętnym, prowadzące do zachowań kompulsywnych, przypominających powtarzalne rytuały. Tym samym, na OCD składają się dwa elementy;
Obsesje – pojawiające się w ludzkiej świadomości myśli, które są niechciane i nawracające. Osoba nimi dotknięta zazwyczaj podejmuje próby ich ignorowania i stłumienia, jednak zwykle nie przynoszą efektu. U dzieci i młodzieży obsesyjne myśli dotyczą najczęściej stanu zdrowia, możliwości zakażenia się, nieczystości, porządku, a także agresji („jeśli kogoś skrzywdzę”), symetrii (np. równego ułożenia książek), spraw religijnych, moralnych, seksualnych, a nawet matematycznych (konieczność wielokrotnego upewniania się, sprawdzania). Treści natręctw mogą zmieniać się z wiekiem, zależąc w dużej mierze od czynników kulturowych.
Kompulsje – czynności fizyczne lub psychiczne o charakterze powtarzalnym, w przypadku których chory odczuwa przymus wykonywania, według ściśle określonych zasad i w schematycznej kolejności. Zdarza się, że kompulsje zachodzą w odpowiedzi na obsesje. Cierpienie, które wywołują obsesyjne myśli, osoba dotknięta OCD próbuje złagodzić poprzez zachowania kompulsyjne. Zachowania te są nieracjonalne i nielogiczne, ale mają niwelować nieprzyjemne doznania.
Współwystępowanie obsesji i kompulsji może dotyczyć na przykład nieczystości i brudu. Gdy chory zaczyna natarczywie myśleć o brudzie, będzie kompulsywnie powtarzać czynności pielęgnacyjne i myjące, bądź wielokrotnie sprawdzać, czy na pewno dana czynność została wykonana.
Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne – przyczyny
W przypadku zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych trudno wskazać jednoznaczną przyczynę. Najczęściej odpowiada za nie interakcja zróżnicowanych czynników, przede wszystkim predyspozycji genetycznych (dziedzicznych), czynników biologicznych, cech osobowościowych (w tym perfekcjonizm) i oddziaływań środowiskowych. Ponadto, za OCD u dzieci mogą odpowiadać również zakażenia paciorkowcem. Poinfekcyjne obsesje i kompulsje otrzymały nazwę zespołu PANDAS.
Jakie są objawy zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych
W zaburzeniach obsesyjno-kompulsyjnych obsesje mogą występować pojedynczo lub w ciągach, podobnie jak kompulsje (czynność prosta, bądź działanie złożone). Osoby z OCD często mają świadomość, że ich obsesje i kompulsje są irracjonalne i nadmierne, jednak nie są w stanie ich kontrolować. Nierzadko towarzyszy im odczucie przykrości, ponieważ chorzy nie mają na nie zgody, wzbudzając w nich sprzeciw.
Źródłem OCD są lęki. Osoba doświadcza myśli → lęku, że zaburzenia się powtarzają → kolejnych myśli.
Kutscher M. L.
Z jednej strony chory nie chce odczuwać tych nawracających i natrętnych myśli, z drugiej strony odczuwa konieczność poddania się im.
Pacjenci odczuwają objawy w postaci natrętnych myśli, impulsów, wyobrażeń i czynności jako niechciane, niepożądane, narzucone i przymusowe, zawierające na ogół irracjonalne treści. Wywołują one napięcie i niepokój. Jednocześnie próby przeciwstawienia się im najczęściej zwiększają lęk. Wewnętrzna walka między dążeniem do kontroli natręctw a uleganiem im ogranicza stopniowo funkcjonowanie chorego. (red. Bilikiewicz A.).
Pojawiająca się obsesja wzbudza niepokój, a także wewnętrzny przymus wykonania jakiejś natrętnej czynności. Jeśli pojawia się myśl i niepokój „czy przed wyjściem wyłączyłem żelazko?”, chory będzie odczuwał przymus, by wrócić do domu i sprawdzić. Wszelkie próby nieulegania obsesyjnym myślom zwykle nasilają dyskomfort, skutkując „zmuszeniem” do zachowania kompulsyjnego, które jednak nierzadko nie przynosi ulgi. W rezultacie pojawia się poczucie, by koniecznie jeszcze wielokrotnie powtórzyć natrętną czynność, na przykład kilkukrotnie umyć ręce w określony sposób, z zachowaniem poszczególnych rytuałów.
Te zachowania – np. liczenie, dotykanie, ponowne sprawdzanie lub ciche powtarzanie słów – są wyraźnie zbyt nasilone i niezdolne do obronienia osoby przed tym, czego się obawia. Przykładowo, aby zagwarantować sobie bezpieczny przejazd autobusem, dziecko może czuć potrzebę powiedzenia „do widzenia” dokładnie cztery razy przed wyjściem z domu, choć logicznie patrząc, czynność ta nie ma przecież najmniejszego wpływu na przebieg podróży. (Kutscher M. L).
Objawy zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych wywołują tak silny dyskomfort, że nierzadko prowadzą do rozwoju wtórnych symptomów depresyjnych.
Jak zachowuje się dziecko z OCD
W przebiegu OCD u dzieci mogą pojawiać się zarówno obsesje, jak i zachowania kompulsyjne. Dominującym symptomem są natręctwa, przybierające różną postać. Najczęściej możemy zauważyć:
- przymus wielokrotnego, powtarzalnego mycia rąk, według określonej procedury,
- ustawianie książek i przedmiotów w ściśle ustalonym porządku,
- przestrzeganie rygorystycznych planów i rutyn,
- częste i kilkukrotne sprawdzanie czy światła w domu są wyłączone, podobnie jak sprzęty domowego użytku, a okna i drzwi zamknięte.
U dzieci mogą pojawić się natrętne myśli związane z tematami religijnymi, a u nastolatków również z tematami seksualnymi i erotycznymi. Trzeba jednak podkreślić, że pojedyncze, sporadyczne natręctwo nie świadczy jeszcze o zaburzeniach obsesyjno-kompulsyjnych u dziecka. W OCD obsesje czy kompulsje doprowadzają bowiem do zauważalnego pogorszenia funkcjonowania dziecka na przykład w szkole (pojawiają się problemy edukacyjne czy pogorszenie ocen na skutek trudności ze skupieniem uwagi).
Dziecko z zaburzeniami obsesyjno-kompulsyjnymi od zawsze nie lubi zmian, reaguje płaczem albo rozdrażnieniem na przestawianie rzeczy w domu. Zabawy polegają na układaniu rzeczy w uporządkowany sposób. Może nadmiarowo (w sposób wyróżniający się spośród innych dzieci) dbać o higienę, np. myć ręce tak często, że skóra na dłoniach się wysusza. Tworzy własne zasady i narzuca je innym domownikom, np. żeby włączać światła w mieszkaniu w określonej kolejności albo nie przenosić brudnych rzeczy od razu do kuchni, a najpierw umyć je w łazience. Odchył od normy rozstraja je. (Pawlak P.).
U osób z OCD często pojawiają się trudności z zasypianiem, zwłaszcza gdy rytuały wieczorne i nocne stają się długotrwałe i skomplikowane, a także konflikty w obszarze społecznym. Dziecko lub nastolatek może kompulsywnie narzucać innym określony sposób działania, przestrzegać ustalonych rytuałów i wykonywać ruchy w określonej kolejności, natarczywie powtarzać słowa czy lękowo unikać sytuacji, w których mogłoby stać się coś złego.
Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne – leczenie
Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne są często trudne do rozpoznania. Wynika to w znacznej mierze z tego, że dzieci i młodzież nierzadko ukrywają objawy, a w miejscach publicznych w pewien sposób są w stanie kontrolować objawy.
Osoba dorosła na pewnym etapie zapewne rozpozna, że jej postępowanie jest nierozsądne lub przesadzone. Dzieci mogą nie dojść do takich wniosków i przeważnie nie opowiadają o odczuwanych obsesjach oraz podejmowanych zachowaniach kompulsywnych, chyba że spyta się je o to wprost. Zauważ, że te problemy muszą być wystarczająco nasilone, żeby przeszkadzać w codziennym funkcjonowaniu dziecka, aby można było postawić taką diagnozę. (Kutcher M. L.).
Dziecko z zaburzeniami obsesyjno-kompulsyjnymi powinno zostać objęte specjalistycznym wsparciem, by podjęte działania skutecznie poprawiły jakość jego funkcjonowania. Jedną z prowadzonych terapii jest terapia poznawczo-behawioralna. W terapii tej dąży się do stopniowego „znieczulania” dziecka na lęk poprzez częstsze doświadczanie kontaktu z problematycznym bodźcem. Rozwiązaniem nie jest więc unikanie sytuacji trudnych, a celowe zderzanie dziecka ze źródłem budzącym lęk. Dąży się wtedy między innymi do powstrzymywania kompulsywnych zachowań. Pozwala to na pokazanie dziecku, że spodziewane konsekwencje nie następują. W terapii doprowadza się więc do stopniowej ekspozycji, z jednoczesnym wstrzymywaniem reakcji.
Dużą wagę przywiązuje się do tego, by obniżyć oczekiwanie dziecka na pojawienie się negatywnych skutków. Ponadto, celem terapii jest wyposażenie dziecka w umiejętność zmiany swojego podejścia, pozwalającej odbierać codzienne wydarzenia jako szanse i wyzwania, a nie zagrożenie. Osiągnięciem terapeutycznym będzie także umiejętność blokowania myśli poprzez zastępowanie tej nawracającej i natarczywej przyjemną. Przykładem odwracania myśli jest wyobrażanie sobie w czasie stresującej sytuacji momentu relaksowania się na plaży.
Pracę od strony poznawczej podejmuje się szczególnie z dziećmi starszymi i młodzieżą, którzy mają większą możliwość kontrolowania własnych myśli. Praca z myślami ma pokazać, że lęk i kompulsyjne zachowania wpływają na siebie nawzajem, ale da się osiągnąć większą kontrolę nad swoimi zachowaniami, powstrzymać czynności kompulsyjne czy w różny sposób łagodzić napięcia.
W terapii OCD znaczącą rolę odgrywa także system rodzinny. Członkowie rodziny, często uwikłani w zachowania dziecka, mogą, często nieświadomie je podtrzymywać (na przykład dając przyzwolenie na pozostanie w domu i opuszczanie zajęć w szkole, bądź zwalniając z wypełniania obowiązków domowych). Ważnym zadaniem rodziny będzie wypracowanie umiejętności nabierania dystansu do zachowania dziecka oraz kształtowanie bardziej przystosowawczych wzorców zachowania.
W leczeniu zaburzeń kompulsyjnych w podstawowych metodach leczenia uwzględnia się również farmakoterapię, głównie leki przeciwdepresyjne z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny.
Jak wspierać dziecko z OCD poza leczeniem
Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne często spotykają się z niezrozumieniem w środowisku, w którym przebywa chory – np. w placówkach edukacyjnych. Niektóre zachowania mogą być trudne nie tylko do zaakceptowania, ale też do zniesienia. Dobrze jest wtedy przynajmniej spróbować postawić się na miejscu osoby dotkniętej OCD. Pojawiające się lęki i zachowania, które miałyby je zniwelować, wywołują bardzo niekomfortowe odczucia. Dziecko potrzebuje wtedy nie tylko zrozumienia, ale też dostosowania, by mogło na przykład dokończyć po lekcji rozpoczęte zadanie.
Ponadto, ważne jest zadbanie w klasie o życzliwą, wspierającą atmosferę, ale również poszukiwanie rozwiązań, mogących ułatwić funkcjonowanie chorego. Czasami możliwe jest uniknięcie sytuacji uruchamiających napędzający się ciąg obsesyjnych myśli i kompulsji. Jeśli dziecko potrzebuje podtrzymywania powtarzalności określonego zachowania (na przykład kilkukrotnego przeliczania zadania), najlepiej po konsultacji z rodzicami, pozwolić jest mu na to. Ważne miejsce zajmują również bieżące rozmowy z rówieśnikami na temat akceptacji odmienności, nie tylko OCD.
Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne nie są zależne od woli dziecka, nie wynikają również z nieprawidłowego wychowania. Dziecko może normalnie funkcjonować, ciesząc się życiem, jeśli otrzyma odpowiednią opiekę i leczenie. Warto zrobić to w odpowiedni sposób, z pomocą specjalisty.
Naturalne składniki wspomagające pracę układu odpornościowego.
Naturalne składniki wspomagające pracę układu odpornościowego.
Wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego.
Wspomaga naturalną odporność.
W okresie przejściowego osłabienia, do regeneracji po infekcjach.
Na wzmocnienie odporności. Uzupełnia codzienną dietę w starannie dobrane, naturalne składniki, takie...
Wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego
Bibliografia:
1. (red). Bilikiewicz A., Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny.
2. Kutscher M. L., Dzieci z zaburzeniami łączonymi.
3. Pawlak P., Jak wychować dziecko na zdrowego psychicznie dorosłego.