Czarny bez to…
Czarny bez (Sambucus nigra L.) jest rozłożystym krzewem, rzadziej drzewem, należącym do rodziny piżmaczkowatych, spotykanym na wielu kontynentach np. Azji, Ameryce Południowej, Ameryce Północnej, a także Europie. W Polsce rośnie w wielu obszarach kraju. Dziko porasta pobocza dróg i tereny zielone osiedli mieszkaniowych. Znajdziemy go też w przydomowych ogródkach, których właściciele sadzą go dla ozdoby, a także do przygotowania soków czy syropów.
Jako surowiec leczniczy wykorzystuje się białożółte, drobne kwiaty bzu czarnego zebrane w charakterystyczne baldaszki oraz drobne, czarnofioletowe owoce. Ze względu na ich dobroczynne właściwości, znajdują szerokie zastosowanie w preparatach aptecznych takich jak: kapsułki, tabletki, pastylki do ssania, proszek do rozpuszczania, syropy, soki, płyny do picia, zioła do zaparzania lub herbatki. Naturalne pochodzenie substancji pozwala na stosowanie preparatów z bzem czarnym u dorosłych, osób starszych, a także dzieci, dla których powstają specjalnie dedykowane produkty.
Przeczytaj także: Aronia – dlaczego warto włączyć ją do codziennej diety?
Czarny bez – składniki
W kwiatach bzu czarnego znajdują się:
- flawonoidy: rutozyd, hiperozyd, kwercetyna, astragalina, nikotyfloryna;
- kwasy fenolowe: kawowy, chlorogenowy, ferulowy;
- triterpeny: β-amaryna, cykloartenol, lupeol;
- fitosterole: sitosterol, stygmasterol;
- olejki eteryczne,
- związki mineralne – głównie sole potasu.
W owocach bzu czarnego możemy znaleźć takie związki jak:
- antocyjany: chryzantemina, 3-sambubiozyd cyjanidyny i inne glikozydy cyjanidyny;
- flawonoidy: hiperozyd, rutozyd, kwercetyna, izokwercytryna;
- kwasy organiczne: cytrynowy, winowy, octowy, jabłkowy, benzoesowy;
- cukry: fruktoza, galaktoza, pektyny;
- witaminy: C, B2, B3, B5, B6, biotyna (B7), kwas foliowy (B9);
- kwasy fenolowe,
- związki mineralne – sole potasu.
Dodatkowo w niedojrzałych owocach oraz świeżych kwiatach występuje cyjanogenny glikozyd – sambunigryna, której spożycie może wywołać podrażnienie przewodu pokarmowego, biegunki, nudności i wymioty. Z tego względu przed użyciem, kwiaty muszą być odpowiednio wysuszone, a owoce w pełni dojrzałe i poddane obróbce termicznej.
Wielokierunkowe działanie czarnego bzu
Obecność wielu różnych związków w kwiatach i owocach sprawia, że czarny bez posiada wiele cennych właściwości i wykazuje wielokierunkowe działanie.
- Działanie moczopędne – odpowiadają za nie zawarte w bzie czarnym flawonoidy i sole potasu; flawonoidy wpływają na ściany kanalików nerkowych, utrudniając resorpcję zwrotną (proces wchłaniania do krwiobiegu niezbędnych dla organizmu substancji: wody, glukozy, aminokwasów, jonów sodu i potasu z moczu pierwotnego) oraz działają rozkurczająco na naczynia nerkowe;
- Działanie wykrztuśne – dzięki obecności olejku eterycznego dochodzi do upłynnienia zalegającej w drogach oddechowych, patofizjologicznej wydzieliny, co ułatwia jej odkrztuszanie, a dodatkowo wspomagane jest to przez rozkurczające właściwości flawonoidów.
- Działanie przeciwdrobnoustrojowe w kierunku bakterii i wirusów – odpowiedzialne są za to triterpeny, flawonoidy i antocyjany, wpływające na zahamowanie wzrostu bakterii i namnażania się wirusów np. grypy;
- Działanie antyoksydacyjne – antocyjany powodują wymiatanie wolnych rodników powstałych w wyniku rozwijającego się stanu zapalnego w przebiegu infekcji;
- Działanie napotne – flawonoidy odpowiadają za pobudzenie ośrodka termoregulacji, powodując podwyższenie temperatury ciała, co w efekcie zwiększa ilość wydzielanego potu;
- Działanie ochronne na naczynia krwionośne – antocyjany występujące w owocu bzu zmniejszają aktywność enzymów odpowiadających za rozkład kwasu hialuronowego, elastanu i kolagenu, będących składnikami budującymi naczyń krwionośnych, dzięki temu dochodzi do zmniejszenia ich przepuszczalności i kruchości;
- Działanie przeciwzapalne – składniki bzu czarnego zmniejszają syntezę mediatorów stanu zapalnego, które odpowiadają za rozwój stanu zapalnego w organizmie.
Dodatkowo składniki czarnego bzu pozytywnie wpływają na procesy immunologiczne, przez co znalazły szerokie zastosowanie w preparatach wspierających odporność i łagodzących objawy infekcji.
Czarny bez na odporność
Najczęściej preparaty z czarnym bzem można znaleźć na aptecznej półce opisanej jako „odporność”. Dzięki wielokierunkowemu i skutecznemu działaniu wpływa na budowanie odporności organizmu oraz wspomaga go w zwalczaniu toczącej się infekcji bakteryjnej lub wirusowej.
Aktywne składniki zwiększają syntezę komórek biorących udział w procesach odpornościowych, co sprzyja sprawnemu działaniu całego układu. W przeziębieniu i grypie świetnie sprawdzają się działania napotne, przeciwzapalne, antyoksydacyjne i przeciwdrobnoustrojowe warunkowane obecnością flawonoidów i antocyjanów. Ponadto owoce bzu czarnego bogate są w witaminę C, która stymuluje migrację leukocytów (komórek odpornościowych) do miejsc, w których rozwija się infekcja oraz wykazuje właściwości wymiatania wolnych rodników, wytwarzanych w wyniku infekcji.
Może zainteresować Cię również: Suplement na odporność dla dzieci – czy warto je stosować?
Monika Zielińska-Pisklak, Łukasz Szeleszczuk, Anna Młodzianka – Bez czarny (Sambucus nigra) domowy sposób nie tylko na grypę i przeziębienie, Lek w Polsce, 2013, 23, 6-7
Karolina Młynarczyk, Dorota Walkowiak-Tomczak, Grzegorz P. Łysiak – Właściwości bioaktywne Sambucus nigra L. jako składnika funkcjonalnego dla przemysłu spożywczego i farmaceutycznego, J Funct Foods, 2018, 40: 377–390
Anna Przybylska-Balcerek, Tomasz Szablewski, Lidia Szwajkowska-Michałek, Dariusz Świerk, Renata Cegielska-Radziejewska, Zbigniew Krejpcio, Elżbieta Suchowilska, Łukasz Tomczyk, Kinga Stuper-Szablewska – Sambucus Nigra Extracts–Natural Antioxidants and Antimicrobial Compounds, Molecules, 2021, 26(10): 2910
Bożena Waszkiewicz-Robak, Elżbieta Biller – Właściwości prozdrowotne czarnego bzu, Problemy Higieny i Epidemiologii, 2018, 99(3): 217-224