Aktualnie, trwają prace legislacyjne nad nowelizacją kodeksu pracy, celem dostosowania jego przepisów do wymogów unijnej dyrektywy „work-life balance” tj. Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1158 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów oraz uchylającej dyrektywę Rady 2010/18/UE (Dz. Urz. UE. L Nr 188, str. 79). Dyrektywa ta, ustanawia minimalne wymagania, mające na celu ułatwienie pracownikom, będącym rodzicami lub opiekunami, godzenia życia zawodowego z życiem rodzinnym.
Termin wdrożenia postanowień powyższej dyrektywy, upłynął dla Polski w dniu 2 sierpnia br., a – na chwilę obecną – niestety, nie doczekaliśmy się jeszcze skierowania ostatecznej treści projektu ustawy nowelizującej kodeks pracy do Sejmu. Można jednak już zapoznać się z projektem ustawy w wersji po uzgodnieniach resortowych, konsultacjach publicznych i opiniowaniu. Zakłada on wprowadzenie wielu, korzystnych dla pracujących rodziców zmian. Dlatego warto już dzisiaj, śledzić postęp prac nad ich ostatecznym wdrożeniem do polskiego porządku prawnego.
Zwolnienie od pracy z powodu działania siły wyższej
Nowelizacja przewiduje wprowadzenie nowego rodzaju zwolnienia od pracy w wymiarze 2 dni lub 16 godzin w roku – tj. zwolnienia od pracy z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem. Za czas tego zwolnienia, pracownikowi przysługiwać będzie 50% wynagrodzenia. Wniosek o skorzystanie z powyższego zwolnienia, będzie można złożyć nawet w dniu, w którym jesteśmy już nieobecni w pracy, czyli tak, jak ma to miejsce w przypadku urlopu na żądanie.
Bezpłatny urlop opiekuńczy
Pracownikom przysługiwać będzie nowy urlop opiekuńczy w wymiarze 5 dni w roku, w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia:
- osobie będącej członkiem rodziny (tj. synowi, córce, matce, ojcu lub małżonkowi) lub
- zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych.
Urlop ten będzie zatem przysługiwał nie tylko rodzicom na dzieci, ale wszystkim pracownikom – na wyżej wymienionych członków rodziny i nie tylko, bo również na osoby niebędące rodziną, a zamieszkujące we wspólnym gospodarstwie domowym. Należy jednak mieć na względzie, że niestety będzie to urlop bezpłatny, czyli za czas przebywania na nim – nie będzie przysługiwało wynagrodzenie.
Wniosek o skorzystanie z powyższego urlopu, będzie należało złożyć nie później niż na 1 dzień przed jego rozpoczęciem.
2 dni opieki nad zdrowym dzieckiem nadal będą przysługiwać
5-dniowy urlop opiekuńczy ma być nowym uprawnieniem, niezależnym od aktualnie przysługującego zwolnienia od pracy na tzw. opiekę nad zdrowym dzieckiem. Zwolnienie to, w wymiarze 2 dni w roku, przysługuje jednemu z rodziców, na opiekę nad dzieckiem w wieku do lat 14 (niezależnie od tego, czy jest ono w danym dniu zdrowe, czy chore). W przeciwieństwie do nowego urlopu opiekuńczego – za czas przebywania na powyższym zwolnieniu, pracownik zachowuje prawo do pełnego wynagrodzenia. Jest ono udzielane na wniosek pracownika, którego nie musi on w żaden sposób uzasadniać.
Zmiany w zakresie urlopu rodzicielskiego
Wydłużenie urlopu
Aktualnie, po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego, łącznie obojgu rodzicom, przysługuje prawo do urlopu rodzicielskiego w wymiarze do:
1) 32 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,
2) 34 tygodni – w przypadku urodzenia dwojga i więcej dzieci przy jednym porodzie.
Nowelizacja zakłada wydłużenie powyższych okresów, i tak rodzicom dziecka ma przysługiwać prawo do urlopu rodzicielskiego w wymiarze:
1) 41 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,
2) 43 tygodni – w przypadku urodzenia dwojga i więcej dzieci przy jednym porodzie.
Ponadto, rodzicom dziecka, u którego stwierdzono ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w okresie ciąży lub w czasie porodu, przysługiwać ma urlop rodzicielski w wymiarze:
1) 65 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,
2) 67 tygodni – w przypadku urodzenia dwojga i więcej dzieci przy jednym porodzie.
Tatusiowie będą dłużej w domu z maluchami
Nowelizacja zakłada ponadto wprowadzenie, dla każdego z rodziców, 9-tygodniowej części urlopu rodzicielskiego, nieprzenoszalnej na drugiego z rodziców. W praktyce oznacza to, że mamy maluszków nadal będą mogły skorzystać maksymalnie z 32/34 tygodniu urlopu (a w przypadku dzieci ciężko chorych – odpowiednio 56/58 tygodni), natomiast dodatkowe 9 tygodni urlopu – na wniosek tatusiów – przysługiwać będzie wyłącznie im.
Zmiana wysokości zasiłku macierzyńskiego
Zmianie ulegnie również wysokość zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego:
za cały okres urlopu rodzicielskiego będzie on wynosił 70% podstawy wymiaru zasiłku (obecnie wynosi on 100% podstawy wymiaru za okres pierwszych 6/8 tygodni urlopu, w zależności od ilości dzieci urodzonych przy jednym porodzie i następnie – 60% za pozostały okres urlopu),
w razie złożenia przez mamę dziecka stosownego wniosku, nie później niż 21 dni po porodzie – zasiłek za cały okres urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego wynosić będzie natomiast 81,5% podstawy wymiaru zasiłku (obecnie wynosi on 80% podstawy wymiary),
tacie dziecka, za jego nieprzenoszalną, 9-tygodniową część urlopu rodzicielskiego, zasiłek będzie natomiast zawsze przysługiwał w wysokości 70% podstawy wymiaru zasiłku.
Skrócenie czasu na skorzystanie z urlopu ojcowskiego
Skróceniu ma ulec okres, w jakim tata może wykorzystać 2-tygodniowy urlop ojcowski – tj. do ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia (obecnie może to zrobić do ukończenia przez dziecko 24 miesiąca życia). Powyższa zmiana wynika z tego, że z motywu dyrektywy wynika, że urlop ojcowski powinien być wykorzystywany w okresie narodzin dziecka i wyraźnie wiązać się z tym wydarzeniem.
Rozszerzenie zakresu ochrony przed rozwiązaniem umowy o pracę przez pracodawcę w czasie ciąży i w okresie przebywania na urlopach związanych z rodzicielstwem
W okresie ciąży, a także od dnia złożenia wniosku o udzielenie urlopu macierzyńskiego, urlopu ojcowskiego lub urlopu rodzicielskiego, do dnia zakończenia tych urlopów – pracodawca nie tylko nie będzie mógł wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z pracownicą lub pracownikiem. Nie będzie mógł on również prowadzić żadnych działań przygotowawczych do wypowiedzenia lub rozwiązania bez wypowiedzenia stosunku pracy z tą pracownicą lub pracownikiem.
Wyjątkiem od reguły zakazu wypowiedzenia i rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia, pozostanie nadal:
- sytuacja, w której zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownicy lub pracownika i reprezentująca ich zakładowa organizacja związkowa wyrazi zgodę na rozwiązanie umowy,
- ogłoszenie upadłości lub likwidacji pracodawcy (wówczas może nastąpić rozwiązanie stosunku pracy za wypowiedzeniem).
Dodatkowe uprawnienia i ochrona rodziców dzieci do 8. roku życia
Rozszerzenie zakazów w zakresie czasu pracy oraz delegowania poza stałe miejsce pracy
Obecnie, zakaz zatrudniania pracownika, bez jego zgody, w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, systemie przerywanego czasu pracy oraz delegowania poza stałe miejsce pracy – dotyczy rodziców dzieci w wieku do lat 4. Ochrona ta ma zostać rozszerzona na rodziców dzieci do lat 8.
Elastyczna organizacja pracy
Pracownik wychowujący dziecko, do ukończenia przez nie 8 roku życia – w celu dostosowania organizacji pracy do jego indywidualnych potrzeb – będzie mógł zawnioskować do pracodawcy o zastosowanie do niego tzw. elastycznej organizacji pracy, przez którą rozumie się:
- telepracę – czyli pracę wykonywaną regularnie poza zakładem pracy, z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej,
- elastyczne rozkłady czasu pracy (przerywany czas pracy, system skróconego tygodnia pracy, weekendowy system czasu pracy, ruchomy czas pracy i indywidualny czas pracy),
- pracę w niepełnym wymiarze godzin.
Odmowa uwzględnienia wniosku pracownika, będzie wymagała przedstawienia przez pracodawcę uzasadnienia. Samo złożenie przez pracownika wniosku o zastosowanie do niego elastycznej organizacji pracy nie będzie mogło natomiast stanowić przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie umowy o pracę lub jej rozwiązanie bez wypowiedzenia przez pracodawcę.
To tylko niektóre ze zmian, jakie mają zostać wprowadzone do polskiego porządku prawnego, celem ułatwienia życia pracującym rodzicom. Ich ostateczne wejście w życie i termin, w którym miałoby to dokładnie nastąpić, zależy od dalszego postępu prac legislacyjnych. Warto je bacznie śledzić.
Może zainteresować Cię także: Opieka nad żoną i dzieckiem po porodzie – jakie prawa przysługują świeżo upieczonemu tacie?
Podstawa prawna:
Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (numer projektu w wykazie RCL: UC118)
Ustawa z dnia 26.06.1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 1510)
Ustawa z dnia 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 1133)
Aleksandra Rybak