Czym właściwie jest samoocena?
Nie zagłębiając się w definicje tworzone przez specjalistów i mówiąc najprościej – samoocena jest tym, co sami o sobie myślimy, a także tym, co czujemy odnosząc nasze zachowania do wymagań, jakie stawiamy sami sobie. Jest odpowiedzią na pytanie „kim jestem, jaki jestem i jak się z tym czuję?”. Często stosujemy ten termin zamiennie z „poczuciem własnej wartości”.
Dlaczego tak ważne jest znać odpowiedź na to pytanie?
Ponieważ pozytywna samoocena jest bazą, która pozwala nam prowadzić satysfakcjonujące życie. Nie da się być szczęśliwym, myśląc o sobie źle. Mając wysokie poczucie własnej wartości, chętniej podejmujemy działania, wierząc że możemy odnieść sukces. Mamy do siebie szacunek, dzięki czemu tworzymy poprawne relacje, w których nie boimy się wyrażać emocji i komunikować potrzeb. Znając swoje dobre i słabe strony oraz wierząc we własne możliwości, łatwiej adaptujemy się do zmian i trudnych sytuacji życiowych.
Jak na przestrzeni życia kształtuje się nasza samoocena?
Samoocena dziecka zaczyna się kształtować od najmłodszych lat, głównie za sprawą najbliższych osób. Małe dzieci nie potrafią jeszcze spojrzeć krytycznie na swoje zachowanie. Dopiero w starszym wieku przedszkolnym mają możliwość dostrzec niektóre swoje cechy, różnice w zachowaniu swoim i rówieśników. Później, są w stanie dokonać oceny tych cech i zachowań, by następnie, w toku rozwoju móc je modyfikować. Grupy odniesienia – rodzina, szkoła, rówieśnicy, są swego rodzaju lustrem, w którym przegląda się dziecko – konfrontuje się z opiniami innych, odnosi porażki i sukcesy, zdobywa społeczne doświadczenia i na tej podstawie buduje opinię o samym sobie. Wspierające dziecko otoczenie, rodzina dająca bezwarunkową akceptację są fundamentem pozytywnej samooceny dziecka.
Przeczytaj także: Klaps – czy to skuteczna metoda wychowawcza?
Jakie działania rodziców wspierają budowanie pozytywnej samooceny u dziecka?
Przede wszystkim bezwarunkowe okazywanie uczuć. Dziecko powinno mieć poczucie, że jest kochane, nie tylko wtedy kiedy spełnia oczekiwania rodziców, ale w szczególności wtedy, gdy przeżywa trudne emocje, kiedy zachowa się źle, kiedy jest mu ciężko. Odpowiadając na takie zachowania wsparciem, okazywaniem szacunku i miłości, uczymy dziecko, że ma prawo popełniać błędy, że jest dla nas ważne, nawet gdy zdarzy mu się być „niegrzecznym”.
Samoocena kształtuje się także poprzez sprawczość i doświadczanie, stąd rodzice powinni dać dziecku możliwość podejmowania samodzielnych działań, stwarzać okazje do dokonywania wyborów. Dziecko uczy się siebie poprzez aktywność i jej skutki. Pozwólmy mu eksplorować otoczenie, rozsądnie asekurujmy dziecko, nie ubierając go we własne lęki. Najlepszym sposobem na budowanie poczucia własnej wartości jest doświadczenie sukcesu.
A co z chwaleniem?
Wbrew pozorom nie wpływa dobrze na poczucie własnej wartości. Dziecku zależy na przychylności bliskich, a każda ocena, bez względu na to, czy pozytywna czy negatywna, stwarza u nich poczucie, że powinny zaspokajać czyjeś oczekiwania. Wtedy samoocena staje się zależna od czynników zewnętrznych.
Dlatego też powinniśmy jako rodzice zwracać uwagę na działanie dziecka, a nie na jego efekt. Okazywać mu zainteresowanie, a nie oceniać. Zamiast mówić, że namalowany przez nie obrazek jest „piękny”, opiszmy co widzimy, zapytajmy o ulubiony kolor, dopytajmy o szczegóły.
Gdy dziecko domaga się pochwał, zapytajmy czy zrobiło coś dokładnie tak, jak chciało, co jemu się najbardziej w tym podoba. Oczywiście to nie jest tak, że pochwała jest czymś kategorycznie złym, we wszystkim należy zachować zdrowy rozsądek. Trzeba mieć jednak na uwadze, że długofalowe skutki oceniania dziecka nie są korzystne dla kształtowania się zdrowego poczucia własnej wartości.
Czy są jeszcze jakieś działania, które mogą zaszkodzić samoocenie dziecka?
Oprócz tak oczywistych kwestii jak przemoc fizyczna i psychiczna można wymienić inne niekorzystne dla dziecka postawy rodziców. Stawianie dziecku nadmiernych wymagań, którym nie jest w stanie sprostać, oczekiwanie podporządkowania i bycia grzecznym, przy braku szacunku dla wyborów i uczuć dziecka, ośmieszanie i zawstydzanie, które często jest sposobem redukcji napięcia rodzica. Ponad to wyręczanie lub systematyczne hamowanie działań dziecka („zostaw bo się pobrudzisz”, „nie ruszaj bo spadnie”, „nie idź bo się przewrócisz”), które podburza wiarę we własne możliwości. Działaniem, które niekorzystnie wpływa na samoocenę dziecka jest też karanie, które zawsze stwarza poczucie krzywdy i niesprawiedliwości, nie pokazując, jak można zachować się inaczej.
Dowiedz się więcej: Depresja u dzieci – sygnały, których nie wolno bagatelizować