Czy można poprawić pamięć i koncentrację u dziecka?
Rozwój procesów pamięciowych wymaga czasu. Dzieci w młodszym wieku szkolnym uczą się bardzo szybko, ale nie potrafią odpowiednio kontrolować swojej pamięci. Wynika to z działania tak zwanej pamięci mechanicznej i zapamiętywania niezamierzonego. 7- czy 8-latki zapamiętują przypadkowe informacje, głównie te, które je interesują lub wzbudzają w nich silne emocje. Dopiero z czasem rozwija się pamięć logiczna i zapamiętywanie zamierzone. Wówczas dzieci zaczynają w większym stopniu panować nad własną pamięcią.
Jednocześnie wraz z wiekiem rośnie efektywność pamięci. Ciągły trend wzrostowy utrzymuje się mniej więcej do 20. roku życia[1].
A co z koncentracją? Umiejętność skupienia się na jednej czynności, myśli albo wybranym przedmiocie również zależy od wieku. Dzieci mające od 6 do 9 lat potrafią się koncentrować przez 15 do 20 minut, zaś nastolatkowie nawet do 55 minut, o ile wykazują zainteresowanie tematem[2].
Czy to znaczy, że nie mamy wpływu na pamięć i koncentrację u najmłodszych? Wręcz przeciwnie. Jednak żeby wspomagać rozwój procesów pamięciowych oraz umiejętności skupienia, trzeba najpierw zrozumieć, skąd biorą się problemy w tym zakresie.
Z czego wynikają zaburzenia pamięci i koncentracji?
Co powoduje zaburzenia koncentracji i pamięci u dzieci?
- Niedobór snu
- Zbyt mała aktywność fizyczna
- Niedotlenienie
- Niewłaściwe żywienie
- Wady postawy związane z zaburzeniami w odcinku szyjnym kręgosłupa
- Wady słuchu i wzroku
- Przemęczenie
- Nadmiar niebieskiego światła
- Niedobory różnych związków niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu
- Zbyt duża liczba bodźców
- ADHD – zespół nadpobudliwości psychoruchowej, autyzm czy ADD – zespół zaburzeń uwagi
Na początek warto wprowadzić zmiany w trybie życia, a jeśli to nie przyniesie skutku, należy rozważyć diagnostykę w kierunku m.in. niestabilności stawów szyjnych, ADHD, ADD, niedoborów witamin i mikroelementów czy wad wzroku lub słuchu.
Wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego.
Na wzmocnienie odporności. Uzupełnia codzienną dietę w starannie dobrane, naturalne składniki, takie...
Wspiera pamięć i koncentrację, usprawnia procesy uczenia się.
Naturalne składniki wspomagające pracę układu odpornościowego.
Naturalne składniki wspomagające pracę układu odpornościowego.
Pierwszy preparat z fukoidanem, który wspomaga pracę zatok.
Kompleksowe wsparcie prawidłowego rozwoju.
Spray usuwający złogi woskowiny usznej.
W okresie przejściowego osłabienia, do regeneracji po infekcjach.
Woda morska z ektoiną. Ochrona przed wnikaniem wirusów.
O jakich zmianach mowa?
Sen i odpoczynek
Kluczowe znaczenie dla pamięci i koncentracji dziecka ma zdrowy, długi sen oraz czas na odpoczynek. Zgodnie z zaleceniami dzieci mające od 6 do 12 lat powinny spać około 10–11 godzin na dobę, zaś te powyżej 12. roku życia – 8–9 godzin[3]. To ogólne wytyczne nieuwzględniające cech indywidualnych. Czasami najmłodsi wykazują większe zapotrzebowanie na sen, a czasami wręcz odwrotnie.
To, co mogą zrobić rodzice, to zadbać o jakość snu przez:
- zaciemnienie sypialni,
- wietrzenie i obniżenie temperatury w tym pomieszczeniu,
- ograniczenie korzystania z urządzeń elektronicznych w godzinach wieczornych,
- wprowadzenie rutyny.
Dobry sen pozwala się zregenerować, zapamiętać to, czego nauczyło się w ciągu dnia i przetworzyć informacje.
Aktywność fizyczna a pamięć u dzieci
Równie ważna jak sen jest aktywność fizyczna, zwłaszcza ta na świeżym powietrzu. Może to być zarówno jazda na rowerze, jak i bieganie, gra w siatkówkę czy marsz. Rodzaj uprawianego sportu nie ma znaczenia, ważne, żeby wywoływał pozytywne skojarzenia i sprawiał przyjemność.
Dlaczego aktywność fizyczna wpływa na pamięć i koncentrację? Ponieważ wzmacnia układy przedsionkowy oraz proprioceptywny, które odpowiadają m.in. za koordynowanie odbierania i przetwarzania bodźców przez różne zmysły.
Jednocześnie ruch wspomaga dotlenienie mózgu – im więcej tlenu dociera do komórek nerwowych, tym lepiej działają – a także ma znaczenie dla utrzymania właściwej postawy ciała.
Zmniejszenie niekorzystnego wpływu niebieskiego światła
Ten ostatni element ściśle wiąże się z korzystaniem z urządzeń elektronicznych emitujących niebieskie światło. Coraz częściej u dzieci i młodzieży diagnozuje się jednostkę chorobową nazywaną potocznie „smartfonową szyją” wynikającą z długotrwałego trzymania głowy w pochyleniu. „Smartfonowa szyja” może powodować niestabilność stawów szyjnych i bezpośrednio wpływać na koncentrację.
To nie wszystko. Niebieskie światło generowane przez smartfony, tablety i laptopy w wielu przypadkach powoduje problemy z zasypianiem, a niedobór snu wywołuje trudności w zapamiętywaniu i skupieniu. Z tego względu dzieci nie powinny korzystać z urządzeń elektronicznych na minimum godzinę przed spaniem.
Odpowiednia dieta
Ogromny wpływ na pamięć i koncentrację u dzieci ma również odpowiednio zbilansowana dieta bogata w witaminy oraz składniki mineralne.
Co warto włączyć do codziennego menu?
- Świeże warzywa i owoce
- Drób
- Nabiał
- Jajka
- Ryby
- Orzechy i nasiona
- Produkty pełnoziarniste.
Przy okazji należy ograniczyć spożycie cukru, który powoduje nadmierne pobudzenie organizmu i nie sprzyja skupieniu na wykonywanej czynności oraz zadbać o prawidłowe nawodnienie.
Ćwiczenia na pamięć i koncentrację – trening mózgu
Czy można w jakiś sposób ćwiczyć koncentrację i pamięć u dzieci?Oczywiście i to przez zabawy dostosowane do wieku. U najmłodszych bardzo dobrym treningiem będzie układanie klocków lub puzzli, rysowanie, gra w memory, nawlekanie koralików albo sortowanie różnych przedmiotów.
U starszych sprawdzą się zagadki, krzyżówki i łamigłówki do rozwiązywania, gry planszowe, ćwiczenia na równoważni, powtarzanie ciągów słów, dokładne opisywanie przedmiotów, a także wspomniane już budowanie z małych klocków oraz układanie puzzli.
Wszystkie te czynności, podobnie jak aktywność fizyczna, powinny sprawiać przyjemność. Jeśli dziecko nie lubi rysować, nie warto go zmuszać, bo to nie przyniesie rezultatów. Lepiej wybrać inną zabawę, która będzie dla niego interesująca.
Suplementy wspierające pamięć i koncentrację u dzieci
A kiedy sięgnąć po suplementy diety? Przede wszystkim trzeba powiedzieć, że nie istnieje cudowny preparat na pamięć i koncentrację, ale w przypadku niedoborów lub słabo zbilansowanego menu można rozważyć podawanie:
- kwasów tłuszczowych omega-3 i omega-6,
- witaminy D,
- witamin z grupy B,
- magnezu.
Jakie znaczenie mają te składniki w kontekście rozwoju pamięci? Prawidłowy poziom witaminy D jest istotny w procesie uczenia się, witaminy z grupy B odpowiadają za właściwe działanie mózgu i obwodowego układu nerwowego, a magnez zwiększa aktywność neuroprzekaźników, przyczyniając się tym samym do lepszego kojarzenia, zapamiętywania oraz łatwiejszej koncentracji.
Kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6 wpływają m.in. na dojrzewanie i prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, rozwój funkcji poznawczych, mowy oraz wzroku. Bada się również pozytywny wpływ omega-3 na leczenie ADHD, a dotychczas uzyskane rezultaty są obiecujące.
Co ważne, organizm człowieka nie syntetyzuje witamin z grupy B, magnezu ani niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych, czyli kwasów omega, dlatego należy je dostarczać z pożywieniem. Jeśli chodzi o witaminę D, ta jest syntetyzowana, ale wyłącznie w określonych warunkach, których w naszym klimacie nie da się zapewnić w okresie jesienno-zimowym.
Kwasy tłuszczowe omega
Wyróżniamy wielonienasycone kwasy tłuszczowe:
- zaliczane do rodziny omega-3 – ALA, EPA, DPA, DHA
- zaliczane do rodziny omega-6 – LA, GLA, DGLA, ARA.
W produktach spożywczych kwasy omega znajdują się:
- omega-3 w oleju lnianym, oleju sojowym, oleju rzepakowym, oleju z zarodków pszenicy, tłustych rybach morskich (makrela, łosoś, tuńczyk, sardynka, pikling, śledź), tłuszczu ssaków morskich, algach, orzechach włoskich, nasionach lnu
- omega-6 w oleju sojowym, oleju słonecznikowym, oleju kukurydzianym, oleju z pestek winogron, oleju z wiesiołka.
Zgodnie z zaleceniami, dzieci w wieku od 2 do 18 lat powinny spożywać tłuste ryby morskie raz lub dwa razy w tygodniu, żeby utrzymać odpowiedni poziom kwasów tłuszczowych w organizmie. Jeśli to nie jest możliwe, powinno się je dostarczać w suplementach. Najlepiej wybrać taki, który zawiera jednocześnie kwasy EPA, EHA i GLA.
Podsumowując, na pamięć i koncentrację u dzieci wpływa wiele czynników. Żeby wspomagać prawidłowy rozwój tych procesów, warto dbać o jakość snu, czas na odpoczynek, zbilansowaną dietę oraz regularną aktywność fizyczną, a jednocześnie trenować mózg. W razie potrzeby można sięgnąć po suplementy bogate w kwasy tłuszczowe omega, witaminy z grupy B, witaminę D oraz magnez.
[1] Dźwierzyńska E., Wpływ rozwoju pamięci dzieci w młodszym wieku szkolnym na organizację nauki języka obcego, „Linguodidactica”, 2019, t. XXIII.
[2] Kiełczewska A., Z głową w chmurach zamiast na lekcji – czyli o problemach z koncentracją wśród uczniów, https://epedagogika.pl/top-tematy/z-glowa-w-chmurach-zamiast-na-lekcji-czyli-o-problemach-z-koncentracja-wsrod-uczniow-3375.html (dostęp na: 4.09.2023).
[3] 10 sposobów na zdrowy sen dziecka, https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/10-sposobow-na-zdrowy-sen-dziecka (dostęp na: 4.09.2023).
1. Woynarowska B., Aktywność fizyczna w dzieciństwie i młodości [w:] Podolec P., Podręcznik Polskiego Forum Profilaktyki, Kraków 2010.
2. Dębowska A., Kwasy omega. Kwasy o mega właściwościach, „Twój Farmaceuta”, 2016, nr 8.
3. Mojska H., Kwasy tłuszczowe omega-3 – zalecenia żywieniowe, https://pulsmedycyny.pl/kwasy-tluszczowe-omega-3-zalecenia-zywieniowe-934261 (dostęp na: 3.09.2023).
4. Minge N., Minge K., Jak wspierać rozwój dziecka w wieku 6-13 lat, Warszawa 2013.
5. Spitzer M., Jak uczy się mózg, Warszawa 2007.
6. Dźwierzyńska E., Wpływ rozwoju pamięci dzieci w młodszym wieku szkolnym na organizację nauki języka obcego, „Linguodidactica”, 2019, t. XXIII.
7. Kiełczewska A., Z głową w chmurach zamiast na lekcji – czyli o problemach z koncentracją wśród uczniów, https://epedagogika.pl/top-tematy/z-glowa-w-chmurach-zamiast-na-lekcji-czyli-o-problemach-z-koncentracja-wsrod-uczniow-3375.html (dostęp na: 4.09.2023).
8. 10 sposobów na zdrowy sen dziecka, https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/10-sposobow-na-zdrowy-sen-dziecka (dostęp na: 4.09.2023).