Dlaczego dzieci często chorują?
Większość dzieci doświadcza od 4 do 8 infekcji dróg oddechowych w ciągu roku [1]. Sama ilość zakażeń wirusowych lub bakteryjnych zależy od obecności czynników ryzyka, takich jak [2]:
● częstotliwość kontaktu z patogenami — główną przyczyną dziecięcych infekcji są wirusy. Naukowcy rozpoznali ponad 200 gatunków odpowiedzialnych za większość chorób dróg oddechowych. W populacji pediatrycznej prym wiodą rinowirusy, adenowirusy, wirusy grypy i paragrypy, RSV,
● uczęszczanie do placówek przedszkolnych i szkolnych,
● bierne wdychanie dymu tytoniowego — dym tytoniowy znacząco upośledza funkcjonowanie nabłonka migawkowego, przez co patogeny nie są efektywnie usuwane z dróg oddechowych, prowadząc do rozwoju stanów zapalnych. Dodatkowo zmniejsza efektywność kaszlu, który jest głównym mechanizmem obronnym.
Zaobserwowano, że dzieci z atopowymi chorobami (astma oskrzelowa, alergiczny nieżyt nosa, atopowe zapalenie skóry, pokrzywka, alergiczne zapalenie spojówek) są bardziej podatne na nawracające choroby dróg oddechowych [3].
U zdrowych pociech, z właściwie funkcjonującym układem odpornościowym, przebyte zakażenia nie zaburzają wzrostu i rozwoju. Dziecięcy organizm powinien szybko zareagować na odpowiednio zastosowane leczenie oraz powrócić do pełni zdrowia w krótkim czasie. Co więcej, pomiędzy infekcjami rodzice nie zauważają żadnych niepokojących sygnałów, a badania laboratoryjne i przedmiotowe pozostają w normie. Starszaki nie skarżą się na żadne przewlekłe dolegliwości, jak np. utrzymująca się męczliwość, trudności w koncentracji, nieustępujący kaszel.
Infekcje u dzieci — niepokojące oznaki
Noworodek, przychodząc na świat, otrzymuje od matki najcenniejszy dar: pulę przeciwciał, którą rozwinie w ciągu kolejnych lat. Pierwszy okres życia to nieustanny kontakt z nowymi patogenami. Układ odpornościowy stale uczy się rozpoznawania konkretnych drobnoustrojów chorobotwórczych, co nazywa się nabywaniem odporności.
Nie każda infekcja mieści się w fizjologicznych ramach zdrowia dziecka. Rodziców powinny zaniepokoić następujące oznaki, świadczące o niedoborze odporności [4]:
● 4 lub więcej infekcji ucha w ciągu roku,
● co najmniej 2 uciążliwe infekcje zatok przynosowych w ciągu roku,
● stosowanie antybiotyków przez 2 miesiące lub więcej, a poprawa pomiędzy antybiotykoterapiami jest niewielka,
● 2 lub więcej infekcji płuc w ciągu roku,
● 2 lub więcej zakażeń tkanek głębokich, w tym także sepsa,
● nawracające ropnie skóry, a także ropnie narządów wewnętrznych,
● uporczywe pleśniawki w jamie ustnej bądź zakażenia grzybicze skóry,
● konieczność zastosowania dożylnej antybiotykoterapii w przypadku zakażenia,
● w wywiadzie rodzinnych obecność niedoboru odporności u bliskiego członka rodziny,
● brak przyrostu masy ciała i wzrostu.
Częste infekcje u dzieci — przyczyny
Nawet zdrowe dzieci chorują częściej niż dorośli, co może budzić obawy dotyczące właściwego funkcjonowania układu immunologicznego. Przyczyną nawracających infekcji mogą być choroby alergiczne, ale także pierwotne niedobory odporności. Obejmują grupę chorób dziedzicznych, prowadzących do zmniejszenia wydolności układu odpornościowego. Z kolei wtórne lub nabyte niedobory immunologiczne mogą być wywołane toksycznym działaniem leków, a nawet rozwijającym się nowotworem złośliwym układu krwiotwórczego.
Rozpoznanie stanu niedoboru odporności u dzieci może być niemałym wyzwaniem, dlatego warto uczulić rodziców na niektóre z najbardziej charakterystycznych objawów klinicznych.
Pierwotne niedobory odporności
Pojęcie pierwotnych niedoborów odporności obejmuje zwiększone predyspozycje do chorób zakaźnych z powodu niedoboru określonych składników elementu immunologicznego. Obecnie scharakteryzowano ponad 400 różnych rodzajów pierwotnych niedoborów odporności związanych z 400 mutacjami genowymi [5]. Częstotliwość występowania oscyluje w granicach 1 urodzenia na 1200 [6].
Najczęściej dotyczą upośledzenia funkcji poszczególnych komórek układu odpornościowego:
● limfocytów B i T,
● fagocytów,
● elementów białkowych dopełniacza,
● komórek NK.
Na typowy obraz kliniczny pierwotnych niedoborów immunologicznych składa się pula 10 objawów wymienionych powyżej. Objawy mogą pojawiać się już od urodzenia bądź nasilać wraz z wiekiem dziecka, przy czym u większości chorych typowe symptomy niedoboru odporności pojawiają się jeszcze przed ukończeniem 4. roku życia.
Pierwotne niedobory odporności można sklasyfikować w kilku grupach:
● pierwotne niedobory z dominacją upośledzenia odporności humoralnej odpowiedzialnej za wytwarzanie przeciwciał:
○ agammaglobulinemia Brutona — całkowita nieobecność przeciwciał w organizmie dziecka,
○ delecje łańcucha ciężkiego przeciwciał,
○ selektywny niedobór przeciwciał IgM,
● pierwotne niedobory odporności z przewagą upośledzenia odporności komórkowej, za którą odpowiadają leukocyty,
● pierwotne niedobory immunologiczne współistniejące z zaburzeniami wrodzonymi:
○ zespół Downa,
○ zespół Turnera,
○ zespół Wiskotta-Aldricha,
● złożone pierwotne niedobory odporności:
○ niedobór deaminazy adenozynowej,
○ ciężki złożony niedobór odporności,
○ niedobór fosforylazy nukleozydów purynowych.
Wtórne niedobory odporności
Wtórne niedobory odporności występują w populacji ogólnej znacznie częściej niż pierwotne. Jednym z nich jest zespół nabytego niedoboru odporności (AIDS) – ludzki wirus niedoboru odporności (HIV) niszczy limfocyty T CD4+ z następczym nabywaniem infekcji oportunistycznych. Na szczęście, wśród ogólnej populacji pacjentów z HIV, dzieci poniżej 15. roku życia stanowią tylko 5% wszystkich zachorowań [7].
Częstszą przyczyną występowania wtórnych niedoborów immunologicznych u dzieci jest stosowanie leków, szczególnie immunosupresyjnych. Supresja układu odpornościowego jest wymagana w przypadku chorób nowotworowych i autoimmunologicznych oraz po przeszczepach.
Ryzyko infekcji zależy od stopnia i długości trwania immunosupresji. Z reguły leczenie reumatycznych schorzeń wiąże się z niższym ryzykiem zakażeń niż leki używane do przeprowadzenia chemioterapii.
Niestety duża część preparatów immunosupresyjnych wiąże się z zagrożeniem nabycia prątków gruźlicy lub zapalenia płuc wywołanego bakterią z rodzaju Legionella (szczególnie podczas terapii preparatami blokującymi czynnik martwicy nowotworów alfa – TNF-α) [8].
Pozostałe przyczyny wtórnych niedoborów odporności to:
● przebyte zabiegi chirurgiczne, np. usunięcie śledziony (splenektomia),
● przewlekłe choroby nerek,
● toksycznie zanieczyszczenia środowiska.
Dziecko z chorobą alergiczną
U dzieci z chorobami alergicznymi wzrost i rozwój pozostają w normie, jednak większość infekcji źle odpowiada na stosowne leczenie przeciwdrobnoustrojowe (głównie antybiotykoterapię), ale dobrze reaguje na leki przeciwalergiczne. Badanie przedmiotowe często ujawnia suchą i łuszczą się skórę, obecność bruzdy poprzecznej na nosie, oddychanie przez usta i występowanie świszczącego oddechu (cecha astmy oskrzelowej) oraz twarzy adenoidalnej z cofniętą żuchwą.
U około 30% dzieci z nawracającymi infekcjami dróg oddechowych rozpoznaje się chorobę alergiczną. Rodzice najczęściej zgłaszają przewlekły nieżyt nosa, nawracające zapalenia ucha i zatok. Silnym czynnikiem ryzyka współistnienia alergii jest dodatni wywiad na atopię w rodzinie [9].
To jest wyrób medyczny.
Używaj go zgodnie z instrukcją używania lub etykietą.Częste infekcje u dziecka — jakie badania?
Na dobrym początek warto wykonać pełną morfologię krwi, która może ujawnić:
● limfopenię — niska ilość limfocytów występuje przy złożonych niedoborach odporności. U pacjentów do 5. roku życia limfopenię stwierdza się poniżej 2500 komórek/mikrolitr, a u starszych poniżej 1500 komórek/mikrolitr,
● neutropenię — obniżony poziom neutrocytów charakterystyczny dla wrodzonej lub nabytej neutropenii,
● małopłytkowość — typowo wykrywana przy zespole Wiskotta-Aldricha.
Kolejno należy przystąpić do oceny odporności humoralnej poprzez:
● kontrolę liczby i odsetka limfocytów B (w tym celu stosuje się markery CD22, CD20, CD19),
● pomiar komórek pamięci immunologicznej, czyli limfocytów B CD27+,
● określenie stężenia konkretnych immunoglobulin — IgA, IgD, IgE, IgG wraz z 4 podklasami,
● wykrycie poziomu poszczególnych przeciwciał skierowanych przeciwko antygenom nabytym w ramach programu szczepień obowiązkowych.
W celu sprawdzenia poziomu odporności komórkowej można wykonać:
● oszacowanie liczby i odsetka limfocytów T CD3 oraz CD4 i CD8,
● ocenę ekspresji poszczególnych cząsteczek na powierzchni limfocytów T metodą cytometrii.
W poszukiwaniu konkretnych przyczyn prowadzących do nawracających infekcji u dzieci, specjaliści często zlecają zbadanie transformacji blastycznej. Opiera się na pozaustrojowej hodowli wyizolowanych komórek układu odpornościowego — komórek NK, limfocytów, monocytów. Następnie komórki zostają poddawane działaniu różnorodnych czynników stymulujących po to, by wykryć ewentualne zmniejszenie namnażania limfocytów. Badanie służy diagnozowaniu pierwotnych niedoborów odporności.
Inne badania oceniające funkcję układu immunologicznego obejmują:
● ocenę funkcjonowania komórek fagocytarnych (neutrofili, eozynofili i bazofili),
● sprawdzenie układu dopełniacza,
● ocena ilości i funkcjonowania komórek NK,
● badania molekularne — ostateczna forma różnicowania poszczególnych pierwotnych typów niedoboru odporności. Pozwala na dokładne wykrycie konkretnej mutacji genowej, stanowiącej etiologię zaburzenia odpowiedzi immunologicznej.
Jak wzmocnić układ immunologiczny dziecka?
Właściwie zbilansowana dieta
Zdrowa i zoptymalizowana dieta dziecka zawiera odpowiednio dużą ilością owoców oraz warzyw. Dietetycy zalecają podawanie 5 porcji dziennie, które powinny zajmować połowę objętości posiłku. Właściwe żywienie opiera się również na spożywaniu produktów pełnoziarnistych, białka (np. chude mięso, jaja), nabiału lub innych źródeł wapnia oraz zdrowych tłuszczy, takich jak oleje roślinne.
Dieta dziecka nie może opierać się na żywności przetworzonej z dodatkiem cukru i tłuszczów nasyconych.
Odpowiednia ilość snu
Ilość snu, jakiej potrzebuje dziecko, różni się w zależności od wieku. Niemowlęta przesypiają od 12 do 16 godzin na dobę. Nastolatki nie powinny przekraczać 10 godzin snu na dobę. Warto ograniczyć korzystanie z telefonów komórkowych, komputera i telewizora tuż przed snem. Takie urządzenia emitują wiązkę światła niebieskiego, przez co szyszynka produkuje znacznie mniej melatoniny — hormonu niezbędnego do zaśnięcia i utrzymania snu.
Codzienna porcja aktywności fizycznej(najlepiej na świeżym powietrzu)
Dzieci powinny być aktywne przez przynajmniej godzinę dziennie. Aktywność fizyczna nie oznacza uprawiana sportu. Zabawa na placu zabaw czy spacer to również dobra forma ruchu.
W przypadku starszych dzieci pasjonujących się konkretną dyscyplinę sportu, warto zadbać, by ćwiczenia nie trwały kilka godzin dziennie. Przetrenowanie prowadzi do zaburzeń hormonalnych, opóźnia dojrzewanie i osłabia odporność.
Zmniejszanie stresu u dzieci
Dzieci podobnie do dorosłych mogą doświadczać stresujących sytuacji. Wówczas dochodzi do gwałtownego wyrzutu kortyzolu. Długotrwałe napięcie emocjonalne upośledza odpowiedź immunologiczną. Dlatego warto nauczyć dziecko technik relaksacyjnych, np. nauka świadomego oddychania, zabawy edukacyjne.
Przyjęcie obowiązkowych szczepień
Szczepienia stanowią dobrą formę treningu dla układu odpornościowego. Pozwalają uniknąć zachorowania na choroby zakaźne bądź uchronić przed ich ciężkim i powikłanym przebiegiem.
Dbanie o higienę
Częste mycie rąk, zakrywanie ust podczas kichania lub kaszlania, utrzymywanie dystansu z osobami chorymi skutecznie zapobiegają rozprzestrzenianiu infekcji wirusowych i bakteryjnych.
Może zainteresować Cię również: 6 pytań do dietetyka dziecięcego – suplementy dla dzieci
[1] History of respiratory infections in the first 12 yr among children from a birth cohort | PubMed https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
[2] Environmental tobacco smoke: a hazard to children. American Academy of Pediatrics Committee on Environmental Health | PubMed https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
[3] Office evaluation of children with recurrent infection | PubMed https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
[4] The Jeffrey Modell Foundations’ 10 warning signs of primary immune deficiency AACI Journal | https://aacijournal.biomedcentral.com/
[5] List of Primary Immunodeficiency Diseases | Ig Cares https://igcares.com/
[6] Primary immunodeficiency | PubMed https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
[7] Slightly more than half of children under 15 years of age living with HIV are on antiretroviral medications | UNICEF https://data.unicef.org/
[8] Incidence and risk factors of Legionella pneumophila pneumonia during anti-tumor necrosis factor therapy: a prospective French study | PubMed https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
[9] Is recurrent respiratory infection associated with allergic respiratory disease? | Journal of Asthma https://www.tandfonline.com/