Zwolnienie lekarskie w trakcie ciąży – ogólne zasady
Nie istnieje coś takiego jak zwolnienie lekarskie wystawione kobiecie wyłącznie z tego powodu, że jest w ciąży. Celem zwolnienia lekarskiego, jest bowiem usprawiedliwienie nieobecności w pracy pracownika, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby. Ciąża – jako taka – nie jest natomiast chorobą.
Co do zasady, zwolnienie lekarskie może zatem zostać wystawione przyszłej mamie, dopiero w przypadku, gdy lekarz stwierdzi wystąpienie określonego stanu chorobowego, który może zagrażać jej zdrowiu lub zdrowiu jej jeszcze nienarodzonego dziecka. Wystawiając zwolnienia dla ciężarnych, lekarze ginekolodzy najczęściej posługują się „ogólnym” kodem O26, który oznacza „opiekę położniczą z powodu stanów związanych głównie z ciążą” (i pod którym mogą kryć się np. poranne mdłości ciężarnej, uniemożliwiające jej stawienie się w pracy). Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego – w okresie ciąży dopuszczalne jest również wystawienie kobiecie zwolnienia „w celu podtrzymania lub odtworzenia dobrostanu w czasie ciąży”1 (czyli bardziej w celach profilaktycznych aniżeli stricte chorobowych).
Istotne jest przy tym również, że zwolnienie lekarskie kobiecie ciężarnej, może wypisać nie tylko lekarz ginekolog, ale również lekarz każdej innej specjalizacji, jak i lekarz rodzinny, a ponadto – choroba ciężarnej nie musi być związana ze stanem ciąży, aby do takiego zwolnienia znajdowały zastosowanie ogólne zasady dotyczące zwolnień lekarskich wystawianych kobietom ciężarnym (m.in. w zakresie wysokości zasiłku chorobowego czy maksymalnego okresu na jaki może zostać wystawione zwolnienie lekarskie).
Kobiecie w ciąży – podobnie jak każdemu innemu pracownikowi – zwolnienie lekarskie może zostać wystawione z adnotacją:
1) „chory musi leżeć” (kod 1) – oznacza, że zwolnienie w całości należy wykorzystać na rekonwalescencję, a podejmowana aktywność powinna ograniczać się wyłącznie do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych,
2) „chory może chodzić” (kod 2) – oznacza, że podczas zwolnienia można wykonywać czynności zaspokajające podstawowe potrzeby życiowe, które nie mogą być sprzeczne z celem zwolnienia.
Warto zawsze ustalić z lekarzem, które z powyższych wskazań znalazło się na naszym zwolnieniu, aby na wypadek ewentualnej kontroli ZUS, nie narazić się na problemy, które mogą skutkować nawet całkowitą utratą prawa do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia.
Tyle słowem wstępu. A teraz bardziej szczegółowo.
Komu przysługuje zwolnienie lekarskie w trakcie ciąży?
1) Kobietom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę, czyli podlegającym obowiązkowemu ubezpieczeniu chorobowemu – po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego.
2) Kobietom zatrudnionym na podstawie umowy zlecenia lub prowadzącym własną działalność gospodarczą, jeżeli podlegają dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu (tj. opłacającym składki we własnym zakresie) – po upływie 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego.
Do ubezpieczenia chorobowego, a zatem – zwolnienia lekarskiego w trakcie ciąży – nie ma niestety prawa, kobieta pracująca na podstawie umowy o dzieło.
Nawilża śluzówkę nosową.
Wspomaga prawidłowe widzenie, wzrost i rozwój kości u dzieci.
Udrażnia i oczyszcza nos z gęstego kataru, łagodzi objawy przeziębienia przebiegającego z mokrym kas...
Krople enzymatyczne z laktazą kwaśną i neutralną.
Krem z ektoiną do stosowania już od 1. miesiąca życia.
Na jaki maksymalny okres może zostać wystawione zwolnienie?
Zwolnienie lekarskie w trakcie ciąży, za czas przebywania na którym, przysługiwać będzie zasiłek chorobowy, może zostać wystawione na łączny okres nieprzekraczający 270 dni (czyli w przybliżeniu – 9 miesięcy), niezależnie od tego, czy choroba, będąca przyczyną niezdolności od pracy, jest bezpośrednio związana ze stanem ciąży, czy nie. Okres zasiłkowy jest w tym przypadku dłuższy niż w „normalnych” okolicznościach, poza ciążą, w których wynosi on tylko 182 dni.
Warto również wiedzieć, że jeżeli kobieta w ciąży zatrudniona jest na podstawie umowy o pracę na czas określony lub na okres próbny przekraczający miesiąc i umowa ta, miałaby ulec rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży – ulegnie ona automatycznemu wydłużeniu do dnia porodu, a tym samym – ciężarna zachowa prawo do ubezpieczenia chorobowego i w dalszej kolejności – do przebywania na zwolnieniu lekarskim w trakcie ciąży. Z powyższego przywileju nie skorzystają jednak, niestety, kobiety zatrudnione na podstawie umowy na zastępstwo.
Jaka jest wysokość wynagrodzenia, a następnie – zasiłku chorobowego i kto je wypłaca?
Za czas przebywania na zwolnieniu lekarskim w trakcie ciąży przyszłej mamie przysługuje wynagrodzenie chorobowe w wysokości 100% dotychczasowego wynagrodzenia, które przez pierwsze 33 dni zwolnienia wypłaca kobiecie pracodawca. Następnie, obowiązek ten przechodzi na ZUS, który do końca okresu zasiłkowego, wypłacać będzie ciężarnej zasiłek chorobowy w wysokości 100% podstawy wymiaru zasiłku, czyli przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za okres ostatnich 12 miesięcy pracy, przed przejściem na zwolnienie. To więcej niż w przypadku „normalnego” zwolnienia lekarskiego, wystawianego poza ciążą – wówczas bowiem, za czas nieobecności w pracy, pracownikowi przysługuje 80% wynagrodzenia.
Jeżeli jednak pracodawca zatrudnia powyżej 20 pracowników – przez cały okres ciąży, kobieta otrzymywać będzie wynagrodzenie, a następnie zasiłek chorobowy, bezpośrednio od niego.
Otrzymując zwolnienie lekarskie wystawione w okresie ciąży – jeżeli zależy nam na otrzymaniu wynagrodzenia chorobowego, a następnie zasiłku w wysokości 100, a nie 80% (co jest raczej oczywiste!) – należy zadbać o to, aby w jego treści, został zamieszczony kod literowy B (oznaczający niezdolność do pracy przypadającą w okresie ciąży) i stanowiący dla pracodawcy informację o okolicznościach mających wpływ na prawo do zasiłku chorobowego i jego wysokość. Brak kodu B na zwolnieniu, pomimo wiedzy pracodawcy o stanie pracownicy – będzie skutkował obniżeniem wysokości zasiłku do 80%. W takim przypadku, jedynym sposobem, aby pracownica otrzymała świadczenie w wysokości 100% – jest następcze dostarczenie przez nią pracodawcy zaświadczenia lekarskiego potwierdzającego stan ciąży.
Niezależnie od prawa do 100% wynagrodzenia, a następnie zasiłku chorobowego – w każdym przypadku, warto jak najwcześniej poinformować pracodawcę o ciąży, ponieważ wiedza pracodawcy w tym zakresie, generuje po stronie pracownicy określone prawa i ochronę, w tym m.in.:
1) ochronę przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę przez cały okres ciąży, urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego i wychowawczego, chyba, że zachodziłyby przesłanki do zwolnienia dyscyplinarnego,
2) zakaz wykonywania prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia, mogących mieć niekorzystny wpływ na zdrowie kobiety lub przebieg ciąży,
3) zakaz wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych i w porze nocnej,
4) zakaz delegowania poza stałe miejsce pracy oraz zatrudniania w systemie przerywanego czasu pracy oraz
5) prawo do zwolnień od pracy w celu wykonywania zlecanych przez lekarza badań, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, jeżeli nie mogą one zostać przeprowadzone poza godzinami pracy.
Co wolno, a czego nie wolno na zwolnieniu lekarskim w trakcie ciąży?
Czy w czasie zwolnienia lekarskiego wystawionego w okresie ciąży można pracować?
Niezależnie od tego, czy zwolnienie lekarskie zostało udzielone w okresie ciąży, czy poza nią – absolutnie nie wolno podczas niego podejmować się jakiejkolwiek pracy (czy to zarobkowej, czy bezpłatnej).
Wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego w ten sposób – stanowiłoby wykorzystywanie go niezgodnie z jego celem, którym – w przypadku zwolnienia wystawionego w okresie ciąży może być:
1) powrót do zdrowia i rekonwalescencja ciężarnej albo
2) podtrzymanie lub odtworzenie dobrostanu w czasie ciąży (czyli profilaktyka w związku z ciążą),
i na wypadek ewentualnej kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnienia lekarskiego ze strony ZUS – skutkowałoby utratą prawa do wynagrodzenia i zasiłku chorobowego.
Podczas zwolnienia lekarskiego, kobieta w ciąży, powinna zatem nie tylko nie podejmować się dodatkowego zatrudnienia, czy nie wykonywać czynności związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą albo pracy w gospodarstwie rolnym, ale również – powstrzymywać się od wszelkich działań stanowiących realizację obowiązków pracowniczych u dotychczasowego pracodawcy. Lepiej zatem wyłączyć telefon służbowy i nie odpowiadać na służbowe wiadomości e-mailowe, ponieważ na wypadek kontroli ZUS – takie, z pozoru niewinne czynności, mogą przysporzyć nam sporych problemów.
Jeżeli zdarzy się tak, że kobieta w ciąży jednak chciałaby pozostać aktywna zawodowo lub dorabiać do budżetu domowego (wiadomo przecież, że gromadzenie wyprawki dla nowego członka rodziny, mocno ten budżet nadwyręża), ale jej dotychczasowa praca jest dla niej zbyt męcząca, obciążająca lub stanowi zagrożenie dla zdrowia jej, maluszka lub przebiegu ciąży, ma ona dwie opcje.
1) Jeżeli wykonuje pracę wzbronioną w okresie ciąży, związaną np. z nadmiernym wysiłkiem fizycznym lub narażeniem na działanie szkodliwych substancji albo mogącą mieć niekorzystny wpływ na przebieg ciąży, ze względu na sposób i warunki jej wykonywania (z pełnym wykazem prac wzbronionych w okresie ciąży można zapoznać się w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 3.04.2017 r. w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią) – powinna ona zawnioskować do pracodawcy o przeniesienie jej do innej pracy, dostosowanie warunków pracy do wymagań określonych w przepisach lub odpowiednio – o skrócenie czasu pracy (pracodawca ma taki obowiązek!). Jeżeli okaże się to niemożliwe – pracodawca zobowiązany będzie przenieść kobietę do innej pracy albo zwolnić ją z obowiązku świadczenia pracy, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Wówczas nic nie będzie również stało na przeszkodzie, aby kobieta podjęła się nawet kolejnego, dodatkowego zajęcia.
2) Zamiast przechodzić na zwolnienie lekarskie – jeszcze przed porodem, może wykorzystać maksymalnie 6 tygodni urlopu macierzyńskiego u dotychczasowego pracodawcy (niestety urlop przysługujący kobiecie po porodzie, ulegnie wówczas odpowiedniemu skróceniu), podczas którego nic nie stoi na przeszkodzie, aby podjęła się innego, zarobkowego zajęcia.
Czy w czasie zwolnienia lekarskiego wystawionego w okresie ciąży można się szkolić, studiować?
Wszystko zależy od okoliczności konkretnego przypadku, tj. np. tego czy – zwolnienie lekarskie zostało wystawione z adnotacją, że „chory może chodzić” czy z adnotacją, że „chory musi leżeć”, jakie są wskazania lekarskie co do ewentualnych aktywności podejmowanych przez pacjentkę oraz tego, jaki charakter ma szkolenie/studia (czy zajęcia odbywają się stacjonarnie czy wyłącznie zdalnie itd.).
W kwestii prawa do nauki w okresie pobierania zasiłku chorobowego, można spotkać się ze skrajnie odmiennymi decyzjami ZUS i orzeczeniami sądowymi.
- Z jednej strony, nierzadko zdarza się, że ZUS (i sądy) uznają takie działanie za aktywność pozostającą w sprzeczności z celem zwolnienia i pozbawiają kobiety prawa do zasiłku chorobowego.
- Z drugiej strony, zdarzają się orzeczenia (nawet Sądu Najwyższego1), w których sąd stoi na stanowisku, że kontynuowanie studiów w okresie czasowej niezdolności do pracy w trakcie ciąży, nie stanowi wykorzystywania zwolnienia lekarskiego niezgodnie z jego przeznaczeniem.
Podejmując się nauki w czasie zwolnienia lekarskiego w okresie ciąży – należy więc zachować dużą dozę ostrożności, racjonalnie ocenić swoje możliwości, a najlepiej – uprzednio skonsultować z lekarzem prowadzącym ciążę, czy nie widzi w tym zakresie żadnych przeciwwskazań (i poprosić o potwierdzenie tego faktu na piśmie). Na wypadek ewentualnego konfliktu ZUS – będzie to stanowiło dla sądu istotny dowód na naszą korzyść.
Czy w czasie zwolnienia lekarskiego wystawionego w okresie ciąży można wyjechać na wakacje?
Co do zasady, wyjazd na wakacje podczas przebywania na zwolnieniu lekarskim w czasie ciąży nie jest dozwolony. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że nawet jeżeli zwolnienie zostało wystawione z adnotacją „chory może chodzić” – takie działanie, zostanie przez ZUS uznane za wykorzystywanie zwolnienia w sposób niezgodny z jego celem.
Należy również liczyć się z tym, że na zwolnieniu lekarskim każdorazowo wskazywane jest miejsce, w którym chory będzie przebywać i w którym ZUS (lub pracodawca) mają prawo do przeprowadzenia kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnienia.
Jeżeli jednak wyjazd na wakacje (np. nad morze), jest wskazany i korzystnie wpłynie na zdrowie ciężarnej, można:
1) spróbować postarać się o zaświadczenie lekarskie o braku przeciwwskazań do takiej podróży oraz
2) w zwolnieniu lekarskim, poprosić lekarza o podanie adresu, pod którym będzie się przebywać podczas wyjazdu (np. adresu pensjonatu nad morzem). Jeżeli adres ten zmienia się w trakcie zwolnienia – można wysłać w tej sprawie stosowne zawiadomienie do ZUS.
Ze względu na konieczność określenia miejsca pobytu w czasie przebywania na zwolnieniu, w którym ZUS lub pracodawca mogą przeprowadzić niezapowiedzianą kontrolę – wyjazd zagraniczny, w ogóle nie wchodzi w rachubę.
Czy w czasie zwolnienia lekarskiego wystawionego w okresie ciąży można wykonywać codzienne obowiązki, jak choćby – odprowadzanie dzieci do przedszkola lub szkoły?
Odpowiedź na to pytanie sprowadza się przede wszystkim do tego – czy w czasie zwolnienia musimy przebywać w miejscu zamieszkania (lub miejscu pobytu podanym w zaświadczeniu lekarskim)?
Nieobecność w miejscu zamieszkania lub czasowego pobytu w trakcie kontroli ZUS, nie zawsze musi być powodem odmowy prawa do zasiłku, jeśli była uzasadniona.
Za uzasadnioną przyczynę nieobecności, może zostać uznana np. wizyta u lekarza, w aptece, w celu zakupienia produktów pierwszej potrzeby albo właśnie – w celu odprowadzenia dzieci do przedszkola lub szkoły. Sytuacja jest jeszcze bardziej klarowna, jeżeli na zwolnieniu znajduje się adnotacja, że „chory może chodzić”.
Na wypadek ewentualnej kontroli ZUS i niezastania nas we wskazanym miejscu pobytu – warto gromadzić sobie rachunki, paragony i inne dowody z takich wyjść, aby móc później wykazać, że były one uzasadnione.
Czy ZUS może skontrolować prawidłowość wykorzystywania przez ciężarną zwolnienia lekarskiego?
Oczywiście, że tak i z takim ryzykiem należy się zawsze liczyć. Możne to zrobić zarówno ZUS, jak i bezpośrednio pracodawca (jeżeli zatrudnia więcej niż 20 osób objętych ubezpieczeniem chorobowym).
Kontrole przeprowadzane są ad hoc, czyli w miarę potrzeby, bez uprzedniego ustalania ich terminu (i tym bardziej – uprzedzania o nich pracownika).
Powodem kontroli, może być np. zawiadomienie (donos) o tym, że pracownik udostępnia w mediach społecznościowych zdjęcia z wakacji lub podejmuje się pracy zarobkowej, podczas gdy według wskazań lekarza – powinien leżeć w domu.
Kontrola zazwyczaj przeprowadzana jest w miejscu pobytu wskazanym w zaświadczeniu lekarskim, a nieprawidłowości stwierdzone w jej wyniku – mogą stanowić podstawę do pozbawienia ciężarnej prawa do wynagrodzenia za okres niezdolności do pracy oraz zasiłku chorobowego za cały okres objęty zwolnieniem.
Czy urlop wypoczynkowy niewykorzystany w związku z przebywaniem na zwolnieniu lekarskim przepada?
Jeżeli zdarzy się tak, że z powodu zwolnienia lekarskiego w czasie ciąży, nie uda nam się wykorzystać części (lub całości) przysługującego nam urlopu wypoczynkowego – nic straconego. Roszczenia pracownicze o urlop wypoczynkowy przedawniają się w upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne, przy czym rozpoczęcie biegu terminu przedawnienia następuje z końcem roku za który przysługuje urlop.
Oznacza to, że po zakończeniu urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego (przed ewentualnym przejściem na bezpłatny urlop wychowawczy) – będziemy mogli przedłużyć sobie okres „płatnego” przebywania z maluchem o ilość dni odpowiadającą ilości niewykorzystanego urlopu wypoczynkowego (czyli po prostu wykorzystać ten zaległy urlop). Za okres urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego, również będzie nam przysługiwał urlop wypoczynkowy, który możemy wykorzystać dokładnie na takich samych zasadach.
Warto przy tym wiedzieć, że zgodnie z kodeksem pracy – pracodawca nie może odmówić nam udzielenia urlopu wypoczynkowego następującego bezpośrednio po zakończeniu urlopu rodzicielskiego.
Silikonowe plastry na bliznę po cesarskim cięciu
Wspomaga prawidłowe widzenie, wzrost i rozwój kości u dzieci.
Opracowany specjalne dla kobiet w ciąży.
Starannie dobrane składniki wspierają prawidłowy rozwój dziecka i dbają o zdrowie mamy
Pomaga przy problemach intymnych w ciąży.
Roztwór doustny do wspomagania leczenia refluksu żołądkowo-przełykowego
Dla zdrowia układu moczowego.
1 wyrok SN z dnia 11.09.2014 r., sygn. akt II UK 581/13
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 26.06.1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 1465)
Ustawa z dnia 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 1732)
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 27.07.1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich (Dz.U. z 1999 r. nr 65, poz. 743)