Prawo do przerwania ciąży
W sytuacjach najbardziej krytycznych, czyli takich, w których ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej – polskie prawo dopuszcza przerwanie ciąży (czyli dokonanie zabiegu aborcji, polegającego na usunięciu zarodka lub płodu z macicy).
Jest to jeden z dwóch przypadków, w których – zgodnie z polskim prawem – możliwe jest przerwanie ciąży. Drugim z nich jest – uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego (np. gwałtu), pod warunkiem, że od początku ciąży nie upłynęło więcej niż 12 tygodni.
Przerwania ciąży może dokonać wyłącznie lekarz, przy czym – jeżeli ma to mieć miejsce ze względu na zagrożenie życia lub zdrowia kobiety ciężarnej – konieczne jest stwierdzenie powyższych okoliczności przez jeszcze innego lekarza, niż lekarz mający wykonać zabieg przerwania ciąży. Powyższe obostrzenie nie znajduje jednak zastosowania, jeżeli ciąża bezpośrednio zagraża życiu kobiety.
Do przerwania ciąży, wymagana jest ponadto pisemna zgoda kobiety.
Zabieg przerwania ciąży, wykonywany jest w polskich szpitalach bezpłatnie, a personel medyczny zobowiązany jest do zachowania w tajemnicy wszystkiego, o czym powziął wiadomość w związku z wykonywaniem zabiegu.
W związku z głośnym wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22.10.2020 r. (sygn. akt K 1/20) – jako niezgodny z Konstytucją, w dniu 27.01.2021 r. utracił moc przepis, który – niezależnie od dwóch powyższych przesłanek – dopuszczał przerwanie ciąży z przyczyn dotyczących stanu zdrowia płodu, np. jeżeli badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazywałyby na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu.
Obecnie, tylko zagrożenie dla życia lub zdrowia matki, niezależnie od stanu zdrowia płodu, może zatem stanowić uzasadnienie dla przeprowadzenia zabiegu aborcji. Warto jednak mieć świadomość, że na skutek powikłanej ciąży, zagrożone może być nie tylko zdrowie fizyczne, ale również zdrowie psychiczne kobiety ciężarnej (zwłaszcza w przypadkach, w których dowiaduje się ona, że płód, z dużym prawdopodobieństwem, może posiadać ciężkie i nieodwracalne upośledzenia albo nieuleczalną chorobę zagrażającą jego życiu – co bez wątpienia, stanowiłoby dla kobiety potężne obciążenie psychiczne). W zakresie prawa do aborcji, ze względu na brak rozróżnienia w treści przepisu – zdrowie psychiczne kobiety w ciąży powinno być traktowane na równi ze zdrowiem fizycznym.
W kontekście prawa kobiety do przerwania ciąży, warto jeszcze poruszyć temat tzw. klauzuli sumienia, czyli prawa lekarza do powstrzymania się od wykonania świadczenia zdrowotnego niezgodnego z jego sumieniem, chyba, że zwłoka w udzieleniu tego świadczenia mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia pacjenta. W praktyce oznacza to tyle, że – nie każdy lekarz wykona zabieg przerwania ciąży, nawet jeżeli zachodzą ku temu legalne przesłanki, chyba, że istnieje ryzyko utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia pacjentki.
W takich przypadkach (tj. kiedy lekarz powołuje się na klauzulę sumienia) – szpital powinien odesłać kobietę do innej placówki, która zapewni jej uzyskanie świadczenia. Obowiązek ten nie jest co prawda zapisany wprost w ustawie, ale wynika ze stanowiska Ministerstwa Spraw Zagranicznych zaprezentowanego w piśmie z dnia 21.12.2018 r., Komitetowi Ministrów Rady Europy w sprawie implementacji wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie P. i S. przeciwko Polsce.1
Realizacja praw przez lekarza nigdy nie powinna bowiem pozbawiać pacjenta możliwości korzystania ze swoich praw.
Prawo do koordynowanej opieki medycznej
W przypadku patologii ciąży średniego stopnia (II poziom opieki perinatalnej) lub najcięższej patologii ciąży (III poziom opieki perinatalnej), a więc m.in. w przypadku zdiagnozowania wad rozwojowych lub ciężkich chorób płodu – kobiecie w ciąży przysługuje prawo do tzw. opieki koordynowanej.
Zapewnienie pacjentce skoordynowanej opieki medycznej, ma na celu usprawnienie przepływu informacji pomiędzy personelem, który pracuje w jednym szpitalu, a nie jest niezależnymi od siebie świadczeniodawcami usług medycznych, z których w okresie ciąży zazwyczaj korzysta kobieta.
Koordynowana opieka nad kobietą w ciąży, realizowana w ośrodkach II lub III poziomu opieki perinatalnej, obejmuje:
- poradnictwo ambulatoryjne,
- poród i opiekę nad noworodkiem,
- a w przypadku wskazań medycznych – także niezbędne hospitalizacje.
Dla kobiety objętej opieką koordynowaną, podmiot koordynujący, nadzorujący wszystkie działania i zarządzający całością opieki, m.in.:
- przygotuje indywidualny plan opieki perinatalnej,
- zapewnia pacjentce możliwość całodobowego kontaktu,
- koordynuje czynności związane z zapewnieniem konsultacji specjalistycznych koniecznych w procesie opieki.
Aby przystąpić do programu koordynowanej opieki nad kobietą w ciąży, trzeba wypełnić formularz stanowiący załącznik nr 5 do zarządzenia Prezesa NFZ z dnia 22.12.2016 r.2, którego wzór dostępny jest pod adresem: https://www.nfz.gov.pl/zarzadzenia-prezesa/zarzadzenia-prezesa-nfz/zarzadzenie-nr-1252016dsoz,6547.html.
Na deklaracji tej – poza pacjentką – podpis składają także lekarz lub położna. Wypełnioną deklarację korzystania z programu należy złożyć w szpitalu, który będzie koordynował opieką nad ciężarną.
W każdym czasie możliwa jest również rezygnacja przez pacjentkę z opieki koordynowanej, poprzez złożenie formularza rezygnacji w podmiocie, w którym uprzednio została złożona deklaracja korzystania z programu.
Pozostałe prawa wynikające ze Standardu opieki okołoporodowej, przysługujące wszystkim kobietom w okresie ciąży, porodu i połogu
Pozostałe prawa kobiet w okresie ciąży, porodu i połogu, wynikają z tzw. Standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej i – w znacznej większości – są jednakowe dla wszystkich, niezależnie od tego czy ciąża ma przebieg fizjologiczny, czy powikłany.
Wśród najważniejszych z nich, które mogą mieć szczególne znaczenie dla kobiet w ciążach powikłanych, warto wymienić następujące.
1) Prawo do podejmowania decyzji – personel medyczny ma obowiązek każdorazowo uzyskać zgodę rodzącej (lub jej przedstawiciela ustawowego) na wykonanie wszelkich zabiegów i badań, które jej dotyczą (w tym m.in. na przeprowadzenie porodu operacyjnego).
2) Prawo do zaplanowania porodu – czyli do sporządzenia tzw. „planu porodu”, obejmującego wszystkie elementy postępowania medycznego podczas porodu. Personel medyczny, sprawujący opiekę nad rodzącą, ma obowiązek zapoznać się z „planem porodu” sporządzonym przez kobietę, włączyć go do jej dokumentacji medycznej, omówić go z nią i w miarę możliwości – stosować się do jego postanowień. Wbrew pozorom – plan porodu warto sporządzić również, jeżeli poród ma odbyć się w drodze cesarskiego cięcia, ponieważ można w nim uwzględnić wiele kwestii dotyczących noworodka, jak choćby wyrazić potrzebę nieprzerwanego kontaktu z dzieckiem „skóra do skóry” przez pierwsze 2 godziny po porodzie, jeśli stan zdrowotny dziecka będzie na to pozwalał.
3) Prawo do obecności osoby bliskiej – podczas porodu, personel medyczny, ma obowiązek umożliwić rodzącej korzystanie ze wsparcia osoby bliskiej. Osoba bliska, ma prawo być obecna przy rodzącej podczas wszystkich interwencji medycznych i zabiegów odbywających się w czasie porodu naturalnego. W przypadku porodu odbywającego się drogą cesarskiego cięcia – w praktyce większość szpitali odmawia obecności osoby bliskiej na sali operacyjnej ze względu na bezpieczeństwo zdrowotne rodzącej. Uzasadniona w ten sposób i odnotowana w dokumentacji medycznej odmowa – pozostaje zgodna z ustawą o prawach pacjenta i rzeczniku praw pacjenta.
Po więcej informacji na temat praw mamy w czasie porodu i pobytu w szpitalu w świetle Standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej, odsyłam do mojego wcześniejszego artykułu: Prawa mamy w czasie porodu i pobytu w szpitalu w świetle Standardu Organizacyjnego Opieki Okołoporodowej
Silikonowe plastry na bliznę po cesarskim cięciu
Wspomaga prawidłowe widzenie, wzrost i rozwój kości u dzieci.
Opracowany specjalne dla kobiet w ciąży.
Starannie dobrane składniki wspierają prawidłowy rozwój dziecka i dbają o zdrowie mamy
Pomaga przy problemach intymnych w ciąży.
Roztwór doustny do wspomagania leczenia refluksu żołądkowo-przełykowego
Dla zdrowia układu moczowego.
1 zob. https://www.gov.pl/web/zdrowie/tlumaczenie-wyroku-w-sprawie-p.-i-s.-przeciwko-polsce-skarga-nr-57375/08-
2Zarządzenie nr 125/2016/DSOZ Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia z dnia 22.12.2016 r. w sprawie określenia warunków zawierania i realizacji umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej przez podmioty realizujące świadczenia koordynowanej opieki nad kobietą i dzieckiem oraz zmiany niektórych zarządzeń Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia w związku z przepisami ustawy o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 7.01.1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (t.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 1575)
Ustawa z dnia 5.12.1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (t.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 1731)
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16.08.2018 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej (Dz.U. z 2018 r., poz. 1756)
Ustawa z dnia 6.11.2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (t.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 1876)