W jakim zakresie personel medyczny może ingerować w wybór sposobu karmienia dziecka przez kobietę i jakie prawa mają w tym zakresie młode mamy? Czym jest prawo do kontaktu „skóra do skóry”, podczas którego następuje pierwsze przystawienie dziecka do piersi? Na jaką pomoc może liczyć kobieta napotykająca problemy na „mlecznej drodze” i gdzie powinna się zwrócić, jeżeli jej prawa nie są przestrzegane?
Prawo do kontaktu „skóra do skóry”
Każda kobieta ma prawo wybrać, jak chce karmić swoje nowonarodzone dziecko – własnym mlekiem czy tzw. mieszanką mlekozastępczą. I choć niewątpliwie pokarm matki jest z wielu powodów najlepszym wyborem dla każdego dziecka – żaden ze sposobów żywienia noworodka nie powinien być przez nikogo piętnowany.
Kobiety, które decydują się karmić piersią, swoją „mleczną drogę” rozpoczynają najczęściej tuż po porodzie, czyli zwykle jeszcze w szpitalu, gdzie powinny otrzymać odpowiednie wsparcie laktacyjne.
Według aktualnego Standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej (dalej: SOOO), do którego postanowień mają obowiązek stosować się wszystkie podmioty wykonujące działalność leczniczą, udzielające świadczeń zdrowotnych w zakresie opieki okołoporodowej:
Bezpośrednio po urodzeniu(czyli przed podjęciem przez personel medyczny innych, mniej istotnych czynności, takich jak m.in. ważenie i mierzenie dziecka czy wykonanie mu iniekcji!) należy umożliwić dziecku nieprzerwany kontakt z matką „skóra do skóry”, trwający dwie godziny po porodzie. W tym czasie należy zachęcać matkę do rozpoznania momentu, kiedy dziecko jest gotowe do ssania piersi, a także obserwować matkę i dziecko, kontrolując cechy dobrego przystawienia i pozycji przy piersi, a w razie potrzeby zaoferować pomoc. Kontakt ten może być przerwany wyłącznie w sytuacji wystąpienia zagrożenia życia lub zdrowia matki lub noworodka, odnotowanego w dokumentacji medycznej.
Należy przy tym podkreślić, że powyższe prawo do nieprzerwanego, trwającego co najmniej 2 godziny, kontaktu „skóra do skóry” mamy z noworodkiem zaraz po porodzie, podczas którego odbywa się pierwsze przystawianie maluszka do piersi – jest niezależne od sposobu, w jaki dziecko przyszło na świat, tj. czy poród odbył się drogami natury, czy poprzez cesarskie cięcie.
Rzadko zdarza się, aby karmienie bezpośrednio po porodzie było niemożliwe – taka sytuacja może być uzasadniona wyłącznie poważnymi względami medycznymi, stanowiącymi zagrożenie dla życia lub zdrowia matki lub dziecka.
Silikonowe plastry na bliznę po cesarskim cięciu
Wspomaga prawidłowe widzenie, wzrost i rozwój kości u dzieci.
Opracowany specjalne dla kobiet w ciąży.
Starannie dobrane składniki wspierają prawidłowy rozwój dziecka i dbają o zdrowie mamy
Pomaga przy problemach intymnych w ciąży.
Roztwór doustny do wspomagania leczenia refluksu żołądkowo-przełykowego
Dla zdrowia układu moczowego.
W praktyce, niestety nadal, w wielu polskich szpitalach noworodki urodzone przez cesarskie cięcie są, bez żadnego uzasadnienia medycznego, oddzielane od matek nawet na kilka godzin po porodzie i tym samym – bezprawnie pozbawiane tak istotnego dla nich kontaktu „skóra do skóry” z mamą, podczas którego mogłyby spożyć niezwykle cenną dla ich zdrowia siarę (tj. pierwsze mleko matki).
Jeżeli zależy nam na karmieniu dziecka piersią i stałyśmy się ofiarą takiego postępowania – powinnyśmy walczyć o swoje prawa! Jak podają niektóre źródła – opóźnienie kontaktu „skóra do skóry” po cesarskim cięciu może powodować:
- zmniejszoną wrażliwość hormonalną mamy i dziecka na ssanie,
- obniżenie jakości ssania piersi przez dziecko,
- niewystarczającą stymulację piersi w początkowej fazie karmienia piersią, a co za tym idzie – niewystarczającą produkcję i krótszy czas ogólnego karmienia piersią.2
Warto również mieć świadomość, że tzw.siara, czyli pierwsze mleko mamy wytwarzane w 1 i 2 dobie połogu – jest niezwykle cenne dla noworodka. Zawiera dużo immunoglobulin (zwłaszcza klasy SIgA), leukocytów, chroniących przed drobnoustrojami oraz czynniki wzrostu, które stymulują wzrost komórek nabłonka przewodu pokarmowego. Karmienie noworodka siarą pozwala na wzrost prawidłowej flory bakteryjnej w przewodzie pokarmowym i sprzyja szybszemu wydaleniu smółki.3
Uwzględnienie informacji o wybranym sposobie karmienia dziecka w planie porodu
Pakując „torbę do szpitala”, warto zadbać o to, aby znalazł się w niej plan porodu. Jest to dokument sporządzony przez ciężarną, który może obejmować wszystkie elementy postępowania medycznego podczas porodu i w okresie okołoporodowym. Dotyczy więc również sposobu karmienia nowonarodzonego dziecka. Personel medyczny sprawujący opiekę nad rodzącą ma obowiązek:
- zapoznać się z planem porodu sporządzonym przez kobietę,
- włączyć go do jej dokumentacji medycznej,
- omówić go z pacjentką i w miarę możliwości – stosować się do jego postanowień.
Decydując się na karmienie dziecka piersią, warto odnotować taki punkt w planie porodu. Ponadto, jeżeli nie godzimy się na dokarmianie dziecka mlekiem modyfikowanym (o ile nie jest to uzasadnione względami medycznymi) – również powinnyśmy to zaznaczyć.
Zakaz dokarmiania dziecka sztucznym mlekiem wbrew woli mamy lub bez zalecenia lekarskiego
Nawet, jeżeli z jakichś względów karmienie noworodka piersią okaże się niemożliwe – mleko modyfikowane nie jest mlekiem następnegowyboru! Jest nim bowiem odciągnięte mleko matki.
Zgodnie ze SOOO w przypadku stwierdzenia nieskutecznego karmienia piersią:
personel medyczny ma obowiązek zdiagnozować problem na podstawie oceny umiejętności ssania i wdrożyć postępowanie zgodnie z aktualną wiedzą na temat laktacji w celu umożliwienia skutecznego nakarmienia noworodka mlekiem matki z piersi, a jeżeli nie jest to możliwe – odciągniętym mlekiem matki.
W przypadku noworodków urodzonych przedwcześnie – zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia – wcześniakowi, który nie może być karmiony mlekiem biologicznej matki w pierwszej kolejności powinno się podać mleko z banku mleka kobiecego.
Podanie noworodkowi sztucznego mleka dozwolone jest wyłącznie na zlecenie lekarza lub za zgodą mamy, po wcześniejszym udzieleniu jej informacji o takim żywieniu. Niedopuszczalne jest zatem samowolne dokarmianie dziecka sztucznym mlekiem przez położne lub pielęgniarki, wbrew woli mamy lub pod jej niewiedzą.
Położne i pielęgniarki nie powinny również namawiać kobiet do karmienia noworodków sztucznym mlekiem początkowym. Zobowiązane są one bowiem do dostarczania świeżo upieczonym mamom spójnych i zgodnych z aktualną wiedzą informacji na temat korzyści i metod karmienia piersią lub mlekiem kobiecym (a nie mieszanką mlekozastępczą), a po porodzie – w przypadku stwierdzenia nieskutecznego karmienia piersią – do zdiagnozowania problemu na podstawie oceny umiejętności ssania i wdrożenia postępowania zgodnego z aktualną wiedzą na temat laktacji w celu umożliwienia skutecznego nakarmienia noworodka mlekiem matki z piersi.
Ponadto – zabronione jest reklamowanie, oferowanie lub dostarczanie preparatów do początkowego żywienia niemowląt (w tym ich próbek) przez podmioty udzielające świadczeń zdrowotnych.
Karmienie piersią jest zatem – według SOOO – zdecydowanie pierwszorzędnym sposobem żywienia noworodka i na każdym kroku, powinno być wspierane przez personel medyczny. Już w pierwszym postanowieniu Standardu, ustawodawca wyraźnie zaznaczył, że celem dokumentu jest zapewnienie dobrego stanu zdrowia matki i dziecka, przy ograniczeniu do niezbędnych interwencji medycznych, w tym m.in. podania noworodkowi mleka modyfikowanego. Nie bójmy się zatem walczyć o prawa swoje i swoich dzieci!
Pozostałe prawa mamy karmiącej w szpitalu, w tym m.in. prawo do edukacji i pomocy w karmieniu piersią
Niestety, jak to w życiu bywa, nie zawsze wszystko idzie po naszej myśli. Świeżo upieczone mamy karmiące piersią mogą napotkać na rozmaite problemy laktacyjne – począwszy od trudności z przystawianiem dziecka, poprzez nawały i zastoje pokarmu, a na zapaleniu piersi skończywszy. Dlatego warto, żeby były świadome, że nie są z tymi problemami same, a ich prawa do edukacji i pomocy w zakresie karmienia piersią wynikają wprost z przepisów prawa.
1) Jeszcze przed urodzeniem dziecka kobieta w ciąży ma prawo do edukacji w zakresie karmienia piersią w ramach refundowanej edukacji przedporodowej z położną POZ (np. w szkole rodzenia).
2) Po porodzie świeżo upieczona mama ma prawo do instruktażu w zakresie prawidłowego przystawienia dziecka do piersi i pomocy w pierwszym karmieniu piersią oraz do uzyskania informacji na temat zasad postępowania w laktacji w pierwszej dobie połogu.
3) Na oddziale poporodowym natomiast – ma prawo do:
- pierwszego karmienia piersią pod nadzorem położnej,
- spójnych i zgodnych z aktualną wiedzą informacji na temat laktacji w zakresie korzyści i metod karmienia piersią,
- instruktażu w zakresie prawidłowej pozycji i sposobu przystawiania dziecka do piersi,
- bieżącego monitoringu przez położoną skuteczności karmienia piersią,
- diagnozy ewentualnych problemów w karmieniu piersią i uzyskania pomocy w ich rozwiązywaniu,
- a w przypadku konieczności odciągania pokarmu z piersi – dostępu do umożliwiającego to sprzętu.
Nie bez pomocy pozostaje również mama karmiąca, która opuści już mury szpitala. W połogu bowiem, podczas co najmniej 4. wizyt patronażowych położnej POZ – kobiecie przysługuje również prawo do:
- oceny laktacji,
- uzyskania porad laktacyjnych,
- pomocy w rozwiązywaniu ewentualnych problemów z karmieniem piersią.
W przypadku jakichkolwiek kłopotów związanych z karmieniem piersią – nie wahajmy się prosić o pomoc personel medyczny i jeżeli tylko mamy taką wolę walczmy o laktację!
Noworodek karmiony piersią musi pozostać w szpitalu dłużej niż mama
Zdarzają się sytuacje, że z przyczyn zdrowotnych nowonarodzony maluszek, musi pozostać w szpitalu dłużej niż mama. Czy w takiej sytuacji – mama karmiąca piersią ma prawo do wydłużenia swojego pobytu w szpitalu?
Tak! Wynika to wprost z pkt 7 załącznika nr 1c do Zarządzenia nr 1/2022/DSOZ Prezesa NFZ z dnia 3.01.2022 r. w sprawie określenia warunków zawierania i realizacji umów w rodzaju leczenie szpitalne oraz leczenie szpitalne – świadczenia wysokospecjalistyczne, zgodnie z którym – refundacji przez NFZ podlega „Przedłużona hospitalizacja matki karmiącej piersią z powodu stanu zdrowia dziecka – od 5 doby od porodu”.Mama karmiąca swoje dziecko piersią ma zatem prawo do pozostania z nim w szpitalu, bez konieczności ponoszenia z tego tytułu jakichkolwiek opłat.
Co możemy zrobić, jeśli nasze prawa nie są przestrzegane?
Każda mama, której prawa związane z karmieniem piersią (w tym m.in. prawo do nieprzerwanego dwugodzinnego kontaktu „skóra do skóry”, prawo do odmowy podania dziecku mleka modyfikowanego, jeżeli nie ma ku temu wskazań medycznych lub prawo do wydłużenia swojego pobytu w szpitalu, celem pozostania w nim z dzieckiem), zostały złamane, ma prawo do:
1) zwrócenia się o pomoc lub wystąpienia ze skargą do działającego w szpitalu pełnomocnika ds. pacjenta,
2) wystąpienia ze skargą do dyrekcji szpitala,
3) zwrócenia się o pomoc do Rzecznika Praw Pacjenta, po więcej informacji na temat postępowania przed rzecznikiem warto sięgnąć na stronę: https://www.gov.pl/web/rpp/wniosek-o-wszczecie-postepowania-wyjasniajacego,
4) wystąpienia ze skargą do:
- okręgowego rzecznika odpowiedzialności zawodowej lekarzy przy okręgowej izbie lekarskiej, do której należy lekarz, który dopuścił się naruszenia
bądź
- okręgowego rzecznika odpowiedzialności zawodowej pielęgniarek i położnych przy okręgowych izbach pielęgniarek i położnych, do której należy pielęgniarka lub położna, która dopuściła się naruszenia.
Niezależnie od powyższego, zawsze można również zwrócić się o pomoc do fundacji, które działają na rzecz kobiet w ciąży i w okresie okołoporodowym, udzielając im wsparcia i interweniując w placówkach w których dochodzi do łamania ich praw, takich jak Fundacja Rodzić po Ludzku (https://rodzicpoludzku.pl/) czy Fundacja Matecznik (https://fundacjamatecznik.pl/).
To jest wyrób medyczny.
Używaj go zgodnie z instrukcją używania lub etykietą.1 Centrum Nauki o Laktacji, Sytuacja w Polsce (https://cnol.kobiety.med.pl/pl/sytuacja-w-polsce/)
2 zob. Agata Aleksandrowicz (Hafija), „Karmienie piersią i cesarskie cięcie”, 9.04.2020 r. (https://www.hafija.pl/2020/04/karmienie-piersia-i-cesarskie-ciecie.html)
3 dr n. med. Monika Żukowska-Rubik, dr n. med. Magdalena Nehring-Gugulska, lek. Katarzyna Krawczyk, „Kiedy powstaje mleko matki i jaki ma skład?” (https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/karmienie-piersia/90879,kiedy-powstaje-mleko-matki-i-jaki-ma-sklad)
Podstawa prawna:
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16.08.2018 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 1324)