Ochrona stosunku pracy
Od momentu zajścia w ciążę, stosunek pracy przyszłej mamy podlega szczególnej ochronie. Poza ściśle określonymi wyjątkami, pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę z kobietą w ciąży.
Do wyjątkowych przypadków, w których stosunek pracy z przyszłą mamą, może ulec rozwiązaniu, zalicza się:
1) sytuacje, w których zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownicy i reprezentująca ją zakładowa organizacja związkowa (o ile takowa funkcjonuje o pracodawcy) wyraziła zgodę na rozwiązanie z nią umowy (czyli w przypadku: ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych; popełnienia przestępstwa, które uniemożliwia dalsze zatrudnianie na zajmowanym stanowisku oraz zawinionej utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku),
2) ogłoszenie upadłości lub likwidacji pracodawcy. W razie niemożności zapewnienia pracownicy w ciąży innego zatrudnienia – termin rozwiązania umowy o pracę, musi zostać uzgodniony przez pracodawcę z zakładową organizacją związkową (o ile takowa u niego funkcjonuje), a przyszłej mamie, do dnia porodu, przysługiwać będzie zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego.
Z zakresu szczególnej ochrony stosunku pracy wyłączone są również pracownice w ciąży:
1) w okresie próbnym, nieprzekraczającym jednego miesiąca,
2) zatrudnione na podstawie umowy na zastępstwo.
Jeżeli przyszła mama, zatrudniona jest natomiast na podstawie umowy o pracę na czas określony albo na okres próbny przekraczający jeden miesiąc i umowa ta, uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży – umowa taka, ulega „automatycznemu” przedłużeniu do dnia porodu.
W kontekście ochrony stosunku pracy kobiety w ciąży, bardzo ważne jest również, aby stan ciąży został stwierdzony świadectwem lekarskim. Nieprzedstawienie pracodawcy takiego świadectwa, nie zwalnia jednak pracodawcy z obowiązku respektowania przepisów prawa pracy o szczególnej ochronie pracy kobiety w ciąży, jeżeli ciąża ta jest już widoczna.
Przeczytaj także: 6 pytań do położnej – przeziębienie w ciąży
Prace wzbronione ciężarnym
Kobieta w ciąży, nie może wykonywać prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia, mogących mieć niekorzystny wpływ na jej własne zdrowie lub przebieg ciąży. Szczegółowy wykaz prac wzbronionych dla kobiet w ciąży określa Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3.04.2017 r. w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią. Zaliczają się do nich m.in. prace:
- związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym (zakazane jest np. podnoszenie i przenoszenie przedmiotów o masie przekraczającej 3 kg, wykonywanie pracy w pozycji wymuszonej oraz w pozycji stojącej, trwającej łącznie ponad 3 godziny w czasie zmiany roboczej).
- wykonywane w środowisku o dużych wahaniach temperatur,
- w narażeniu na nadmierny hałas i drgania,
- narażające na działanie pola elektromagnetycznego, o natężeniach przekraczających wartości dla strefy bezpiecznej, oraz promieniowania jonizującego,
- na wysokościach
Jeżeli kobieta, wykonująca którąś z prac wzbronionych, bez względu na stopień narażenia na czynniki szkodliwe dla zdrowia lub niebezpieczne, zajdzie w ciążę – pracodawca zobowiązany jest przenieść ją do innej pracy, a jeżeli nie jest to możliwe – zwolnić ją, na czas niezbędny, z obowiązku świadczenia takiej pracy, z zachowaniem prawa do dotychczasowego wynagrodzenia.
W przypadku pozostałych prac lub jeżeli przeciwwskazania do danej pracy, wynikają z przedstawionego przez pracownicę orzeczenia lekarskiego – jeżeli jest to możliwe – pracodawca może dostosować warunki pracy kobiety na dotychczasowym stanowisku, do wymagań określonych w przepisach lub tak ograniczyć czas pracy, aby wyeliminować zagrożenia dla jej zdrowia lub bezpieczeństwa. Dopiero, jeżeli nie jest to możliwe – zobowiązany jest przenieść ją do innej pracy lub zwolnić z obowiązku jej świadczenia.
Zakaz zatrudniania w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej oraz delegowania poza stałe miejsce pracy
Pracownicy w ciąży – nawet za jej zgodą! – nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej. Nie wolno jej również delegować poza stałe miejsce pracy ani zatrudniać w systemie przerywanego czasu pracy, chyba, że wyrazi na to zgodę.
Jeżeli przed ciążą, kobieta pracowała w nocy – pracodawca obowiązany jest zmienić rozkład czasu pracy w taki sposób, aby umożliwić jej wykonywanie pracy poza porą nocną. Jeżeli nie jest to możliwe – ma obowiązek przenieść ją do innej pracy lub zwolnić ją, na czas niezbędny, z obowiązku świadczenia pracy, z zachowaniem prawa do dotychczasowego wynagrodzenia.
Badania lekarskie
Jeżeli zlecone przez lekarza badania lekarskie, przeprowadzane w związku z ciążą, nie mogą być wykonane poza godzinami pracy – pracodawca obowiązany jest udzielać pracownicy stosownych zwolnień od pracy. Za czas nieobecności w pracy z tym związany, zachowuje ona prawo do wynagrodzenia.
Urlop macierzyński w czasie ciąży
W razie potrzeby, warto również mieć świadomość, że na swój wniosek – pracownica w ciąży, może skorzystać z części urlopu macierzyńskiego, również przed porodem. Maksymalny wymiar takiego urlopu wynosi 6 tygodni. Wówczas, urlop macierzyński przypadający po porodzie, jest skracany o wykorzystaną już wcześniej część.
Może zaintresować Cię także: Formalności po urodzeniu dziecka – o czym powinni pamiętać świeżo upieczeni rodzice?
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 26.06.1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 1320)
Ustawa z dnia 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 1133)