Warto poznać etapy rozwoju mowy dziecka. To ułatwia czuwanie nad przebiegiem tego procesu. Pozwala cieszyć się tym, że mowa naszej pociechy dobrze się rozwija, a w razie problemów, umożliwia szybką reakcję.
Czego więc nasz mały człowiek potrzebuje, żeby mówić prawidłowo?
- Poprawnie funkcjonującego mózgu (funkcje poznawcze, dzięki którym możemy nauczyć się konkretnego języka).
- Dobrego słuchu (w połączeniu z mózgiem warunkuje on rozumienie mowy)
- Właściwie działającej krtani (krtań pozwala nam wydawać z siebie dźwięki)
- Prawidłowo zbudowanego i sprawnego narządu artykulacyjnego (to za pomocą języka, warg i podniebienia dźwięk pochodzący z krtani zmienia się w artykułowane dźwięki – głoski)
- Znając powyższe czynniki zastanówmy się jak przebiega proces nabywania mowy. Zwyczajowo dzielimy rozwój mowy dzieci na kilka okresów, które wyznaczają tzw. kamienie milowe (ważne zmiany).
Pierwszy rok życia (0 – 12 m. ż.)
Ten pierwszy etap, jaki wyróżniamy, nazywany jest często przez logopedów okresem melodii, dlatego że dziecko od początku swego istnienia wydaje dźwięki. Pierwszymi odgłosami (jakże pięknymi dla rodziców) wydawanym przez dziecko w chwili narodzin jest płacz lub krzyk.
W okresie od 2 (u niektórych dzieci od 4) do 6 miesiąca życia u dziecka pojawiają się pierwsze artykułowane, choć jeszcze niecelowe i nieświadome, dźwięki. Powstają one w wyniku przypadkowego stykania się języka, warg i podniebienia. Natura przygotowuje w ten sposób narząd artykulacyjny do realizacji głosek. Często są to dźwięki przypominające głoski: k, g, h. Jest to tak zwane głużenie (potocznie gruchanie). Powstawanie tych dźwięków jest na tyle przypadkowe, że dziecko niesłyszące też potrafi je wydawać (!).
Ważną rzeczą w kontekście rozwoju komunikacji dziecka, która zaczyna pojawiać się ok. 3 miesiąca życia, jest uśmiech. Za pomocą patrzenia na twarz dorosłego, później nawiązywania kontaktu wzrokowego, naśladowania mimiki i przejmowania w ten sposób naszych emocji, dziecko wysyła dorosłemu z czasem coraz bardziej świadome sygnały. To jego sposób komunikowania się z nami. Dzieci płaczem i krzykiem sygnalizują problem, natomiast głużeniem i uśmiechem przekazują, że jest im dobrze, że są zrelaksowane, szczęśliwe.
Następnym ważnym etapem pojawiającym się ok. 6 miesiąca życia jest to gaworzenie. Dziecko próbuje odwzorować wyrazy, które słyszy (!) powtarzając proste sylaby np. ma, ba, pa, da. Im dziecko jest starsze (zbliża się do 12 miesiąca życia ) zaczyna łączyć ze sobą takie same sylaby, wypowiadając swoje pierwsze słowa. Z czasem dzieci zaczynają używać ich intencjonalnie, nazywając w ten sposób swoich najbliższych (mama, baba, tata) lub ważne dla nich czynności czy przedmioty.
Drugi rok życia (12 – 24 m. ż.)
Pierwszy rok życia jest okresem, w którym dziecko intensywnie rozwija się ruchowo, żeby w końcu ok. 1 roku życia stanąć na nogi i zacząć eksplorować świat jeszcze intensywniej, co wpływa też bardzo na rozwój jego funkcji poznawczych oraz mowy. To wtedy właśnie zaczyna się mityczny etap pierwszych słów.
Początkowo są to głównie wyrazy dźwiękonaśladowcze (jeść – am, krowa – mu, upaść – bam bam, pada – kap kap) – to nimi właśnie posługuje się dziecko w tym wieku. Każde dziecko ma oczywiście swój własny słownik. Z racji tego, że dziecko nie potrafi jeszcze budować zdań – jeden wyraz zastępuje cały zwrot. Czasami także ten sam wyraz może znaczyć kilka rzeczy w zależności od kontekstu (bam – upadłem, bam – chcę się bawić piłką).
Bliżej 2 roku życia powoli zaczyna pojawiać się coraz więcej wyrazów artykulacyjnie podobnych do wyrazów wymawianych przez dorosłych, przede wszystkim mamę, tatę, rodzeństwo. Nie martwmy się, że nasze dziecko zniekształca jeszcze wyrazy na tym etapie, że czasami przestawia sylaby w wyrazie, pomija niektóre sylaby czy głoski (si – siku, am – sam). To naturalny etap w rozwoju mowy.
Dziecko nie ma jeszcze tak dobrze wykształconej sprawności artykulacyjnej i słuchu fonematycznego (pozwalającego na różnicowanie głosek). Ważne, żeby dziecko miało dobry wzorzec, dlatego wymawiajmy zdania trochę wolniej i poprawnie.
Podobnie z neologizmami, które dziecko tworzy i nie zawsze wyrazy te, są podobne dźwiękowo do ich odpowiedników. Pod koniec tego etapu nasz 2 – latek powinien już znać kilkadziesiąt wyrazów. Onomatopeje (wyrazy dźwiękonaśladowcze) też są słowami, jeśli dziecko konsekwentnie nazywa dane przedmioty i czynności w taki sam sposób.
Trzeci rok życia (24 – 36 m. ż.)
Kolejny krokiem milowym w rozwoju mowy syna lub córki jest etap tworzenia zdań. Przypada on pomiędzy 2 a 3 rokiem życia, kiedy nasza pociecha zaczyna budować wypowiedzi składające się z dwóch elementów (np. mama am, baba si, tata oć).
I tutaj dochodzimy do etapu, w którym u dziecka zaczyna się powoli rozwijać gramatyka. Zazwyczaj mózg dwulatka jest już na tyle rozwinięty, że zaczyna zauważać różnicę pomiędzy wyrazami oraz że łączą się one ze sobą w różny sposób. Zaczyna być to widoczne w jego wypowiedziach (np. jeśt miś – nie ma misia – tata, daj misia).
Im bliżej 3 roku życia, tym dziecko tworzy bardziej rozbudowane zdania (3 – 4 elementowe), coraz częściej poprawne gramatycznie, z bogatszym słownictwem.
Warto zwrócić też, w tym momencie uwagę, na to jakie głoski powinno dziecko już wymawiać. Dwulatek powinien realizować wszystkie samogłoski oraz spółgłoski: p, b, t, d, m, n, j. Im bliżej trzeciego roku życia, tym zaczyna się pojawiać coraz więcej nowych głosek. Trzylatek powinien wymawiać już głoski: f, w, k, g, ch, l, ś, ź, ć, dź.
Może zainteresować Cię także: 6 pytań do logopedy – jak rozmawiać z przedszkolakiem o śmierci?
Czwarty – siódmy rok życia
Mamy tu do czynienia z okresem swoistej mowy dziecięcej. W tym wieku dzieci chodzą zazwyczaj do przedszkola, a później przygotowują się do pójścia do szkoły. Sprzyja to bardzo ich rozwojowi. Na tym etapie zachodzi pełne wykształcanie się nabytych wcześniej umiejętności. Dzieci zaczynają budować zdania pojedyncze rozwinięte, a później zdania złożone. Uczą się też tworzenia dłuższych wypowiedzi. Popełniają coraz mniej błędów gramatycznych i poszerzają zasób słownictwa.
Po 4 roku życia dziecko powinno poszerzyć zasób głosek o głoski: s, z, c, dz; po skończeniu 5 roku życia dziecko powinno wymawiać: sz, ż, cz, dż. Do 7 roku życia dziecko ma czas, żeby nauczyć się ostatniej, według niektórych, najtrudniejszej głoski naszego języka, czyli głoski r.
7 rok życia jest umownym momentem, w którym nasze dziecko kończy rozwój mowy. Oznacza to, że wszystkie podstawy języka dziecko ma już nabyte (normy gramatyczne, głoski, podstawowe słownictwo, umiejętność tworzenia samodzielnie krótkich wypowiedzi), co pozytywnie wpływa na naukę pisania i czytania. W późniejszych latach edukacji będzie doskonalić swój język.
Musimy natomiast pamiętać, że od wszystkich norm zdarzają się niekiedy odstępstwa. Czasami sygnalizuje to jakiś problem w rozwoju naszego dziecka albo to, że dziecko rozwija się nieco wolniej, nieco inaczej. Musimy jednak uważnie obserwować te wszystkie procesy, aby zareagować we właściwym czasie.
Przeczytaj także: Kiedy udać się z dzieckiem do logopedy?
