Stres – sprzymierzeniec czy wróg?
Stres jest reakcją organizmu na wydarzenie, sytuację, zmianę, która jest dla niego wyzwaniem. Zazwyczaj kojarzymy odczuwanie stresu, kiedy stoimy przed trudnym zadaniem do wykonania lub nową sytuacją, w której musimy się odnaleźć.
Stres to objawy fizjologiczne np. przyspieszenie akcji serca, uczucie napięcia w klatce piersiowej, brzuchu, zwolnienie procesów trawiennych i przestawienie się całej maszynerii organizmu na działanie. Psychologicznie możemy odczuwać duże napięcie, wielość myśli, ale też przekonanie, że sobie poradzimy lub nie poradzimy z zadaniem.
To, czy stres będzie dla nas pozytywny, czy negatywny, zależy od tego, jak silny jest, jak oceniamy swoje możliwości w kontekście wyzwania, które przed nami stoi oraz jak długo jesteśmy w stanie stresu.
Przewlekły i długotrwały stres jest szkodliwy, ponieważ wyczerpuje możliwości człowieka. Krótkotrwały stres mobilizuje nas do działania, osiągnięcia celu. Ważne jest odreagowanie napięcia np. poprzez aktywność sportową lub inną formę ruchu np. spacer.
Przeczytaj także: 6 pytań do psychologa – hejt w szkole
Dlaczego dzieci boją się sprawdzianów?
Dzieci mogą obawiać się sprawdzianów i testów z różnych powodów, co powoduje u nich stan napięcia i stresu. Kiedy uczeń czuje się niepewnie ze swoją wiedzą i umiejętnościami, nauczyciel wydaje mu się surowy lub niesprawiedliwy, odpytywanie ma miejsce przy całej klasie – może pojawić się lęk. Obawa przed wyśmianiem, złą oceną i krytyką nauczyciela, reakcją rodziców, to wszystko powoduje, że dziecko bardzo mocno się stresuje, kiedy zbliża się test wiedzy z konkretnego przedmiotu.
Duża presja ze strony szkoły na oceny, przekonanie rodziców, że sprawdziany są bardzo ważne i to, jak wypada na nich dziecko, jest kluczowe w życiu, również przyczynia się do odczuwania przez ucznia ogromnego napięcia spowodowanego obawą, czy sprosta oczekiwaniom innych osób, czy sobie poradzi.
Niektóre dzieci same mają bardzo wysokie standardy, jeśli chodzi o swoje oceny, chcą być najlepsze, wykazać się, dostać do prestiżowej szkoły lub na studia i obawiają się, że jedna gorsza ocena może zburzyć ich plan.
Dodatkowo, jeśli dziecko dostrzegane jest tylko wtedy, kiedy jest najlepsze w klasie, przynosi same pochwały i oceny – uczy się, że miłość i uwaga rodziców jest warunkowa, więc dostanie ją tylko wtedy, kiedy dobrze napisze sprawdzian. Taka zależność jest ogromnie stresogenna i nie pomaga dziecku rozluźnić się przed testem, ponieważ dla niego ocena, to znaczne więcej niż tylko cyferka w dzienniku – to m.in. aprobata i uznanie rodziców lub ich brak.
Stres u dziecka może się też pojawiać, kiedy nie ma wystarczająco dużo czasu na odpoczynek, regenerację i sen. Bez takiego podstawowego zadbania o siebie, organizm dziecka może nie mieć wystarczającej siły na przyswojenie odpowiedniego materiału i zaprezentowanie go w szkole.
Jak rozmawiać z dzieckiem, aby pomóc mu ze stresem?
- Porozmawiaj o obawach
Rozmowa z dzieckiem oparta o wysłuchanie, obecność i uważność może przynieść wiele dobrego. Kiedy syn lub córka poczuje, że ich nie oceniasz, a chcesz im pomóc, opowiedzą Ci o tym, co czują, czego się boją. Uznanie uczuć dziecka, uprawomocnienie ich bardzo pomaga otworzyć się w rozmowie. Unikaj bagatelizowania i ignorowania sprawy. Umniejszanie emocji nie pomaga w ich spokojnym wyrażeniu i poradzeniu sobie z sytuacją. W trakcie rozmowy pomocne mogą być Twoje własne wspomnienia dotyczące sprawdzianów i egzaminów – postaw się w roli ucznia, przypomnij sobie jak sam_a obawiałaś_eś się sprawdzania wiedzy.
- Dawaj wsparcie i wspólnie porozmawiajcie o rozwiązaniach
Kiedy dziecko opowie Ci, czego się boi, co je stresuje, nie dawaj od razu gotowych odpowiedzi, co ma zrobić. Przede wszystkim zapytaj dziecko „co by mu pomogło, aby stresowało się mniej?” możliwe, że już zna odpowiedź na to pytanie. Jeśli nie, spróbujcie zastanowić się razem, co może pomóc w chwili, kiedy stres dopada dziecko z całą swoją mocną. Rozmowa o rozwiązaniach, nastawienie na poradzenie sobie i wzmacnianie w dziecku szukania własnych odpowiedzi na dłuższą metę będzie bardziej pozytywnie działało niż szybkie i proste rady dorosłych.
- Zweryfikuj sposób nauki i pomóż dziecku go ulepszyć
Zastanów się wraz z dzieckiem, co powoduje jego największy strach przed odpytywaniem czy sprawdzianem. Możliwe, że będzie to trudność z przyswojeniem wiedzy, zostawienie nauki na ostatnią chwilę, zbyt dużo materiału naraz. Każdy z tych powodów związanych ze sposobem uczenia się może potęgować stres u dziecka. Warto zmodyfikować sposób uczenia się w taki sposób, aby był optymalny dla syna lub córki, a przyswajanie wiedzy było atrakcyjne.
Zaplanujcie naukę do sprawdzianu małymi partiami w kalendarzu, zróbcie grę w zadawanie pytań na temat materiału, poszukajcie ciekawych filmików lub infografik na tematy związane z materiałem do sprawdzianu. Pomocne są też notatki wizualne, mapy myśli i uczenie się z użyciem różnych zmysłów, nie tylko siedzenie przy biurku i czytanie zagadnień z podręcznika.
- Pomóż odnaleźć dziecku mocne strony
Niepewność i stres dziecka przed sprawdzeniem wiedzy przez nauczyciela może wiązać się z głębszym problemem, jakim jest niskie poczucie własnej wartości. Kiedy uczeń czuje się gorszy, nie widzi swoich mocnych stron, ma poczucie, że wszystko mu się nie udaje, sprawdzian stresuje go dwa razy bardziej. Jednym z pomocnych działań, aby wzmocnić poczucie własnej wartości dziecka, jest poszukanie wraz z nim i sprawdzenie swoich mocnych stron.
Przypomnijcie sobie, w czym syn lub córka jest dobry_a, co lubi robić, co najchętniej wybiera, jakie jej lub jego cechy wybijają się na pierwszy plan? Dowiedz się, jak Twoje dziecko widzą inni – prowadzący zajęcia dodatkowe, Twoi przyjaciele, rodzina, co dostrzegają w Twoim dziecku najlepszego? Zastanówcie się nad sukcesami, jakie ostatnio odniosło Twoje dziecko. Nie chodzi tu wcale o zwycięstwo w konkursach (choć to też jest dobre), ale może pomogło komuś z własnej inicjatywy, chętnie angażuje się w prace domowe, potrafi rozpoznawać gatunki drzew lub zna bardzo dużo piosenek na pamięć. Każdy z tych małych sukcesów może coś mówić o mocnych stronach Twojego dziecka.
- Doceniaj zaangażowanie i starania dziecka
Polska szkoła docenia najwyższe oceny i końcowy efekt, Ty jako rodzic możesz podejść do tego całkowicie inaczej. Zauważ, ile wysiłku Twoje dziecko wkłada w nauczenie się języka obcego, jak bardzo chce dostać lepszą ocenę z matematyki, dostrzeż zaangażowanie, pracę, wysiłek. Czasami efekt nie jest taki, jaki byśmy chcieli, nawet jeśli wkładamy w coś dużo sił.
Dziecko, które dostaje od rodziców uwagę i aprobatę, kiedy bardzo się stara i pracuje nad osiągnięciem lepszego rezultatu, ale nie osiąga wymarzonego efektu, tak szybko się nie poddaje. Dzięki temu, że widzi, że inni mu kibicują, następnym razem włoży jeszcze więcej zaangażowania w swoje działania. Porozmawiaj z dzieckiem o porażkach i sukcesach, podaj przykłady znanych sportowców, naukowców, przedsiębiorców, którzy na swój sukces musieli bardzo długo pracować i nie raz popełnili błąd i coś im się nie udało. A mimo to, się nie poddali i próbowali kolejny raz.
- Trenujcie uważność
Uważność może pomóc dziecku uspokoić umysł i organizm, kiedy jest już w trakcie sprawdzianu lub na niego czeka. Skupienie się na oddechu, na głębokim wdechu i wydechu, obserwowaniu swoich myśli i uspokajanie się, może odciągnąć dziecko od zamartwiania się, czy będzie znało odpowiedź na pytania na teście. Trenujcie uważność na spacerach, zauważajcie to, co jest wokół was. Pokaż dziecku, jak obserwacja organizmu pomaga się uspokoić i odzyskać kontrolę nad sobą. Zauważenie, że głęboki oddech zmniejsza ucisk w klatce piersiowej, a wydech powoduje, że jest nam lżej – daje poczucie sprawstwa i kontroli.
Co oznacza zła ocena ze sprawdzianu?
Dzieci często martwią i stresują się sprawdzianami, ponieważ utożsamiają otrzymaną ocenę z tym jakie są. Mają przekonanie, że ocena mówi coś o nich, o tym czy są dobre, ważne, chciane. A ocena, jest tylko liczbą, nie mówi nawet, o tym jaką wiedzę ma dziecko, tylko czy znało odpowiedź na kilka wybranych pytań. Sprawdzian nie mówi o wartości dziecka o tym, jakie ono jest. Warto to podkreślać w rozmowach z dziećmi.
Nauka jest ważna, wiedza oraz umiejętności, które zdobywamy w szkole też, jednak oceny nie zawsze pokazują, że dziecko jest w czymś dobre lub nie, to czasami bardziej złożone. Rozmawiaj z synem i córką, że ocena z testu pokazuje ich wiedzę, tylko w tym danym momencie, a zły stopień można poprawić, można się nauczyć i coś zmienić. Rolą rodzica jest pomoc w uspokajaniu trudnych emocji związanych ze sprawdzianem i pokazywanie, że to tylko element świata dziecka, a zła ocena nie świadczy o nim samym.
Może zainteresować Cię również: Budowanie zdrowej samooceny u dziecka
