Czym są zaparcia nawykowe?
Zaparcia nawykowe są zaburzeniami oddawania stolca o podłożu czynnościowym. Polegają na zwolnieniu pasażu jelitowego, które w konsekwencji prowadzi do zagęszczenia i stwardnienia mas kałowych. Zaparcia nawykowe nie wynikają ze zmian chorobowych w obrębie przewodu pokarmowego, a ich przyczyną są zaburzenia funkcjonowania jelit.
Przyczyny zaparć nawykowych u dzieci
Istnieją cztery grupy czynników, które sprzyjają rozwojowi zaparć nawykowych u dzieci:
- genetyczne – dziedziczona może być np. większa skłonność do zagęszczania kału,
- psychogenne – stres, lęk, depresja i inne zaburzenia psychiczne często leżą u podłoża problemów z wypróżnianiem,
- społeczne – to m.in. brak dostępu do toalety, presja społeczna lub wstyd wynikający np. z obecności obcych osób podczas wypróżniania,
- żywieniowe – zbyt mała zawartość błonnika w diecie wpływa na objętość stolca oraz rytm wypróżnień.
Zaparcia nawykowe często pojawiają się wtedy, gdy dziecko doświadcza w życiu zmian – szkoły, miejsca zamieszkania czy choćby harmonogramu dnia. Dodatkowo rodzice potrafią nieświadomie przyczynić się do rozwoju problemu, jeśli np. często są zdenerwowani w obecności swojej pociechy, czy chcą zbyt szybko odzwyczaić malucha od pieluchy. Takie emocje przenoszą się na dzieci, które chcąc ułatwić rodzicom życie, wstrzymują potrzebę oddania stolca.
Dodatkowym problemem staje się też lęk przed samym wypróżnianiem. Zbite, twarde masy kałowe przesuwając się w jelitach, wywołują dyskomfort i ból. To sprawia, że dziecko ma negatywne skojarzenia z oddawaniem stolca i stara się maksymalnie odwlec w czasie tę potrzebę.
Objawy, jakie mogą towarzyszyć zaparciom nawykowym
Oprócz objawów typowych dla zaparć, czyli zmiany konsystencji kału oraz rzadszych wypróżnień, mogą pojawić się dodatkowe dolegliwości, np.:
- bóle brzucha,
- brak apetytu,
- wzdęcia,
- ból podczas defekacji,
- uczucie niepełnego wypróżnienia,
- popuszczanie stolca – wiąże się z nim brudzenie bielizny, które może być przyczyną wstydu lub presji, co jeszcze bardziej pogłębia problem,
- obecność świeżej krwi w kale – pojawia się w wyniku pęknięcia śluzówki odbytu przez twardy stolec,
- napinanie się i płacz u niemowląt.
Zaparcia nawykowe przyczyniają się również do obniżenia komfortu i jakości życia dziecka. Z czasem lęk przed wizytą w toalecie staje się coraz większy, a u malucha może pojawić się moczenie nocne, a także nawracające zakażenia układu moczowego. Zwykle ustępują one wraz z wyleczeniem zaparć.
Co pomoże na zaparcia u dzieci? Manna z jesionu jako środek osmotyczny
W leczeniu zaparć nawykowych u dzieci istotne jest kilka czynników. Nie obejdzie się bez zmian w diecie, a jeśli problem ma podłoże psychologiczne, konieczna może się okazać pomoc specjalisty, np. w formie psychoterapii.
Ponadto w aptekach dostępne są preparaty na zaparcia dla dzieci, które mogą złagodzić ten problem. To osmotyczne środki przeczyszczające, które działają poprzez ściąganie wody do jelit. W ten sposób zmiękczają masy kałowe zalegające w przewodzie pokarmowym.
Przywrócenie fizjologicznej konsystencji stolca eliminuje problem bólu, który towarzyszy zaparciom nawykowym. Wspomaga też regulację rytmu wypróżnień, a sama czynność przestaje być dla dziecka nieprzyjemnym doświadczeniem.
Do środków osmotycznych należy np. manna z jesionu, a przede wszystkim zawarty w niej mannitol. To substancja naturalnego pochodzenia, która wiąże ze sobą duże ilości wody i zatrzymuje ją w jelicie, zmiękczając masy kałowe. Jego łagodne działanie przeczyszczające jest pozbawione efektu drażniącego, dzięki czemu manna z jesionu może być bezpiecznie przyjmowana w każdym wieku – zarówno przez niemowlęta, jak i starsze dzieci.
U maluchów od 1. dnia życia stosuje się preparaty z manną z jesionu w proszku, który można wymieszać z mlekiem, kaszką czy musem owocowym. Z kolei dla dzieci starszych niż 3 lata przeznaczone są w formie rozpuszczalnych kostek. Dodaje się je do napoju na ciepło lub zimno, w zależności od preferencji malucha. Łatwość podania manny z jesionu i jej przyjemny, słodki smak sprawiają, że preparaty te bez problemu zaakceptują nawet niejadki.
Jak radzić sobie z zaparciami u dzieci?
Oprócz środków łagodzących zaparcia nawykowe, u dzieci trzeba wprowadzić też pewne zmiany w trybie życia, takie jak:
- modyfikacja diety – maluch powinien przyjmować większe ilości błonnika pochodzące z owoców, warzyw czy produktów pełnoziarnistych. Zalecana dzienna dawka wynosi 0,5 mg/kg masy ciała,
- picie większej ilości płynów – jest niezbędne do poprawy konsystencji stolca,
- regularna aktywność fizyczna – ćwiczenia pobudzają motorykę jelita grubego, dlatego warto zachęcić dziecko do ruchu, np. poprzez wspólną zabawę czy hobby związane ze sportem,
- trening defekacyjny – to regularne, ustalone pory korzystania z toalety, najczęściej po posiłkach. Próby wypróżnienia nie powinny trwać dłużej niż 10 minut.
Jeśli zaparcia nawykowe mają podłoże psychogenne, konieczne jest ustalenie ich przyczyny oraz wsparcie psychologiczne dziecka. Ważne są spokojnie i lekkie rozmowy na temat wypróżniania, bez wywierania niepotrzebnej presji. Warto budować pozytywne podejście do korzystania z toalety, żeby maluch nie stresował się, czując potrzebę defekacji. Jeżeli problem nie ustępuje, niezbędna może się okazać konsultacja z psychologiem dziecięcym, który pomoże znaleźć źródło problemu.
Źródła:
- Czerwionka-Szaflarska, M., & Romańczuk, B. (2008). Postępowanie w zaparciu czynnościowym stolca u dzieci i młodzieży. Forum Medycyny Rodzinnej 2(5): 349-357.
- Spadaro, V., & Raimondo, F. M. (2022). The “manna” extracted from the ash trees still cultivated in Sicily from mythical food to pharmaceutical and nutraceutical resource. Archive of Food and Nutritional Science, 6: 38-48.
- Jończyk-Potoczna, K., & Krawczyński, M. (2001). Zaparcia u dzieci w codziennej praktyce lekarza podstawowej opieki medycznej. Przewodnik Lekarza/Guide for GPs, 4(12): 25-30.
- Malczyk, Ż., Jarzumbek, A., Kwiecień, J., & Ziora, K. (2014). praktyczne aspekty leczenia zaparć stolca u dzieci. Pediatria i Medycyna Rodzinna, 1(10): 55-60.