Kiedy antybiotyk dla dziecka?
Wielu rodziców utożsamia je ze złotym środkiem na każdą dziecięcą infekcję. Szczególnie w okresie jesienno-zimowym, kiedy katar, kaszel i zatkany nos skutecznie uniemożliwiają posyłanie dziecka do przedszkola lub szkoły.
Wśród populacji dziecięcej najczęściej zdarzają się zakażenia układu oddechowego. Niestety utarło się przekonanie, że w przypadku objawów przeziębienia konieczne jest zastosowanie antybiotyku. Nic bardziej mylnego.
Antybiotyki to leki skierowane do walki z bakteriami — zabijają mikroorganizmy lub skutecznie hamują ich wzrost i podział. Co ważne, antybiotyki nie mają żadnej skuteczności w walce z wirusami, przeciwko którym skierowana jest inna grupa preparatów — leki przeciwwirusowe. Choroba przeziębieniowa to w większości zakażenie wirusowe, dlatego wprowadzenie antybiotykoterapii jest działaniem bezskutecznym i przyczyniającym się do rozwoju antybiotykooporności. Przeziębienie leczy się wyłącznie objawowo i nie ma konieczności stosowania leków przeciwwirusowych czy antybiotyków.
Antybiotyki to szeroka grupa leków stosowanych wyłącznie w leczeniu zakażeń bakteryjnych.
Zatem, kiedy dziecko powinno otrzymać antybiotyk? Jak wspomniałam, dzieci najczęściej chorują na infekcje dróg oddechowych. Wówczas niezbędne jest potwierdzenie infekcji bakteryjnej, będącej przyczyną np.:
● ostrego zapalenia gardła i migdałków — zapalenie gardła może mieć podłoże wirusowe. Dlatego w potwierdzeniu infekcji bakteryjnej konieczne jest zastosowanie specjalnej skali punktowej opartej na wywiadzie i badaniu pacjenta, a także uzyskanie pozytywnego wyniku wymazu z gardła lub testu antygenowego,
● ostrego zapalenia ucha środkowego — natychmiastowe podanie antybiotyków jest wymagane u dzieci poniżej 6. miesiąca życia, z wysoką gorączką i wymiotami, u maluchów powyżej 2., roku życia z obustronnym zapaleniem i chorych z wyciekiem z ucha. W pozostałych przypadkach warto zastosować zasadę czujnego wyczekiwania i obserwacji, gdyż w większości wystarczy wyłącznie uśmierzanie bólu za pomocą ibuprofenu czy paracetamolu,
● ostrego zapalenia nosa i zatok przynosowych — utrzymywanie się ostrych objawów powyżej 10 dni, jak i znaczne pogorszenie stanu dziecka po 5 dniach choroby zwykle sugeruje zakażenie bakteryjne,
● pozaszpitalnego zapalenia płuc.
Lek bez recepty INUPRIN FORTE zawiera jako substancję czynną inozyny pranobeks, która wykazuje działanie przeciwwirusowe i pobudzające czynność układu odpornościowego.
Co zrobić, gdy dziecko nie chce pić antybiotyku?
Antybiotyki doustne są dostępne pod postacią tabletek, kapsułek lub zawiesiny do picia. U dzieci młodszych, jak i starszych najczęściej zaleca się przyjmowanie antybiotyków w formie płynnej. Ma to przede wszystkim związek z ryzykiem zakrztuszenia się, gdyż antybiotyki w postaci tabletek bądź kapsułek są dużych rozmiarów, co może sprawiać trudność w ich przełknięciu.
Niestety, roztwory doustne antybiotyków nierzadko są gorzkie i niesmaczne. Zatem nic dziwnego, że dziecko niechętnie przyjmuje lek, a w niektórych przypadkach bezpieczne podanie staje się wręcz niemożliwe. Co robić w takiej sytuacji? Jest na to kilka sposobów.
W przypadku starszego dziecka warto wytłumaczyć zasadność przyjmowania leku. Często spokojna rozmowa i przedstawienie racjonalnych argumentów może przekonać dziecko do zażycia leku. Warto wytłumaczyć zalety wynikające z przyjmowania leku, np. szybsze wyzdrowienie czy powrót do zabaw z rówieśnikami.
Dodanie niewielkiej ilości słodkiego soku (np. malinowego) do przygotowanej dawki zawiesiny. Dobrą alternatywą jest również miód, natomiast nie wolno go podawać dzieciom poniżej 1. roku życia ze względu na ryzyko botulizmu.
Podawanie leku za pomocą strzykawki lub pipety ze skierowaniem strumienia na wewnętrzną stronę policzka. Przyjmowanie leku bezpośrednio na język potęguje uczucie nieprzyjemnego smaku i jeszcze bardziej zniechęci malucha.
Przygotowanie dziecku dużej ilości wody (np. z dodatkiem soku malinowego) do popicia po podaniu leku. Dziecko nie powinno popijać antybiotyku mlekiem ani sokiem z cytrusów, gdyż oba napoje mogą zmieniać strukturę chemiczną leku i wpływać na jego działanie. Ponadto nie powinno się dodawać leku do butelki z piciem dziecka ani rozcieńczać go w dużej ilości płynu. Wówczas kontrola spożytej przez dziecko dawki staje się niemożliwa, jeśli nie wypije całego napoju.
Gdy dziecko nie toleruje smaku antybiotyku, warto zapytać w aptece o zamiennik. Często ten sam lek jest dostępny w różnych smakach.
Co, jeśli nagle okaże się, że dziecko ma alergię na antybiotyk i np. dostanie wysypki?
Alergia na antybiotyki to wbrew pozorom niezbyt często spotykany problem. Jak się okazuje, pojawienie się wysypki skórnej nie zawsze oznacza reakcję alergiczną. Statystyki pokazują, że pośród 10% podejrzenia alergii na antybiotyk u dziecka, jedynie u 6% do 10% maluchów tej grupy stwierdzana jest obecność nadwrażliwości [1]. W znacznej większości przypadków powód jest znacznie inny, ale o tym za chwilę. Na początek warto wyróżnić dwa typy reakcji alergicznej na antybiotyki, a mianowicie natychmiastową i opóźnioną. Pierwsza z nich występuje w czasie godziny od ostatniej dawki leku. Z kolei reakcja nienatychmiastowa może pojawić się nawet kilka dni po podaniu antybiotyku. W przypadku nagłej reakcji dochodzi do obrzęku warg, powiek, silnych duszności. Z kolei nadwrażliwość opóźniona najczęściej manifestuje się swędzącą wysypką plamisto-grudkową. Jednak, aby stwierdzić alergię na którykolwiek antybiotyk, konieczne jest przeprowadzenie diagnostyki (np. testy skórne lub test prowokacji lekiem).
Czy każda wysypka skórna po podaniu antybiotyku jest wskazaniem do diagnostyki alergii na lek? Nie! Najczęstszą przyczyną wystąpienia wysypki jest podawanie antybiotyku w czasie infekcji wirusowej, która może do złudzenia naśladować bakteryjną.
Przykładem jest mononukleoza zakaźna. Choroba wywołana wirusem Ebstein-Barra często zostaje mylnie utożsamiona z paciorkowcowym zapaleniem gardła i migdałków. Wówczas podanie antybiotyku (głównie amoksycyliny lub ampicyliny) może spowodować wystąpienie wysypki. Dlatego, zanim dziecko zostanie skierowane na diagnostykę nadwrażliwości na antybiotyk, zaleca się dokładne sprawdzenie, czy przyczyną wysypki nie jest choroba podstawowa (np. rumień nagły) lub reakcja pomiędzy wirusem a lekiem.
Do leków najczęściej powodujących zmiany skórne w postaci wysypki należą preparaty z grupy β-laktamów, głównie penicyliny i cefalosporyny.
Wystąpienie wysypki lub objawów świadczących o możliwej alergii (swędząca wysypka, obrzęk powiek, warg) są wskazaniem do pilnej konsultacji z lekarzem. Rodzice nie powinni samodzielnie decydować o odstawieniu antybiotyku. Należy skontaktować się z pediatrą, by ustalić dokładną przyczynę zmian skórnych dziecka.
Jak długo podawać dziecku antybiotyk?
O długości trwania antybiotykoterapii każdorazowo decyduje lekarz wystawiający receptę na konkretny antybiotyk. Długość leczenia zależy od kilku czynników:
● rodzaju infekcji — miejsce infekcji determinuje czas leczenia, np. zapalenia ucha środkowego u dziecka powyżej 2. roku życia może trwać 5 dni, przy czym angina paciorkowcowa wymaga 10 dni antybiotykoterapii,
● zastosowanego antybiotyku — w zależności od przyjmowanego leku czas terapii może być różny. W leczeniu anginy paciorkowcowej zwykle podaje się doustnie fenoksymetylpenicylinę przez 10 dni. Jednak w przypadku braku współpracy ze strony opiekunów dziecka lub trudności z doustnym przyjmowaniem antybiotyku preferuje się jednorazowe domięśniowe podanie benzyl penicyliny benzatynowej,
● wieku dziecka,
● współistnienia innych chorób — np. zaburzeń odporności,
● reakcji na leczenie — niedostateczna reakcja na pierwsze dawki antybiotyku może skutkować wydłużeniem czasu leczenia,
● skutków ubocznych.
Co ważne, nie wolno samodzielnie skracać ani wydłużać czasu leczenia. Ponadto rodzice nie powinni stosować u dziecka antybiotyków bez uprzedniej konsultacji z lekarzem.
Co, jeśli dziecko zakończyło antybiotykoterapię, a lek nie został do końca zużyty? Wówczas resztkę preparatu można zanieść do apteki i wrzucić do oznakowanego pojemnika lub oddać w specjalnych Punktach Selektywnego Zbierania Odpadów Komunalnych (PSZOK). To właśnie PSZOK jest miejscem zobowiązanym do zbiórki i utylizacji takich środków. Natomiast apteki są odpowiedzialne wyłącznie za utylizację własnych leków i nie zawsze godzą się na przyjmowanie preparatów od pacjentów. Antybiotyków nie powinno się wyrzucać do zwykłego śmietnika czy w przypadku zawiesiny wylewać do zlewu. Wiele z nich stanowi poważne zanieczyszczenie dla środowiska i przyczynia się do rozwoju antybiotykooporności.
Zdecydowanie nie powinno się przechowywać leku „na czarną godzinę” i podawać dziecku samodzielnie w trakcie kolejnej infekcji. Dlaczego? Współczesna medycyna mierzy się z poważnym problemem antybiotykooporności. Nieodpowiednie stosowanie, jak i nadużywanie antybiotyków prowadzi do rozwoju odporności bakterii na działanie antybiotyków. Z tego powodu antybiotyki powinny być wdrażane jedynie w uzasadnionych przypadkach, czyli infekcjach bakteryjnych. Wskutek antybiotykooporności dochodzi do powstawania szczepów niereagujących na żadne z dostępnych antybiotyków, co jednocześnie uniemożliwia wyleczenie infekcji.
Co po antybiotyku dla dziecka? Jaki probiotyk będzie najlepszy?
Probiotyki to zgodnie z definicją żywe mikroorganizmy (bakterie lub drożdże), które podawane w odpowiednich ilościach wywierają korzystny wpływ na zdrowie człowieka. Na rynku jest dostępnych wiele preparatów zawierających szczepy bakterii o niepotwierdzonych właściwościach probiotycznych. Wybierając preparat probiotyczny, warto zwrócić uwagę na obecność dobroczynnych bakterii kwasu mlekowego z rodzaju Lactobacillus spp. lub Bifidobacterium spp., a także drożdżaków Saccharomyces boulardii. Udowodniono, że wymienione szczepy wywierają korzystny wpływ na przywrócenie właściwej flory jelitowej zarówno w trakcie, jak i po zakończeniu przyjmowania antybiotyków [2].
A co z wychodzeniem na dwór po antybiotyku, powrotem do przedszkola czy szkoły i normalnego trybu życia?
Większość antybiotyków przynosi znaczną poprawę stanu dziecka po 4 dniach stosowania. Jeśli maluch nie gorączkuje, a jego stan wyraźnie się poprawił, może wybrać się na krótki spacer. Wówczas warto unikać zatłoczonych miejsc i nadmiernego kontaktu z innymi ludźmi. W czasie, jak i po zakończeniu antybiotykoterapii, organizm dziecka jest osłabiony i podatny na nowe infekcje. Również z tego powodu zaleca się, by dziecko pozostało w domu przez około tydzień po zakończeniu przyjmowania antybiotyków. Niemniej, rodzice często nie mogą pozostać z dzieckiem dłużej w domu i pójście do przedszkola czy szkoła staje się nieuniknione. Wówczas warto pozostawić dziecko w domu przez przynajmniej 4 dni po zakończeniu antybiotykoterapii.
[1] Antibiotic Allergy in Pediatrics | NCBI https://www.ncbi.nlm.nih.gov/
[2] Expert consensus document. The International Scientific Association for Probiotics and Prebiotics consensus statement on the scope and appropriate use of the term probiotic | PubMed https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/